De digitale handtekening; een sieraad voor de ziel

Op 21 juli 2013 arresteert de Russische politie drie Nederlandse mannen in Moermansk. Het zijn filmmakers, in Rusland om een documentaire over de plaatselijke homobeweging te draaien. Dat mag niet, zeggen de Russen. De activiteiten van de documentairemakers zijn in strijd met het verbod op homoseksuele propaganda. Het nieuws beheerst die dag mijn Facebook-timeline.

Sommige vrienden kennen de opgepakte mannen persoonlijk en in reactie op de arrestatie delen tientallen mensen een onlinepetitie. 'Burgemeesters: verbreek banden met Russische 'zuster-steden' tot de anti-homowet verworpen is', lees ik. Een oproep aan Nederlandse burgemeesters om zich tegen hun Russische collega's uit te spreken.

Ik klik op de link, die middag, en beland op een site waarvan ik nog nooit heb gehoord: change.org - een platform voor onlinepetities. Ik zet mijn naam onder de oproep aan de burgemeesters en krijg meteen een mail: 'Hanna, Welcome to Change.org! Together, we're powerful' - samen zijn we sterk. Het blijkt het begin van een jarenlange verbintenis.

Mails

Het is nu bijna twee jaar geleden dat ik mijn eerste petitie tekende, sindsdien heb ik een heleboel mails van de site gekregen. Dat wil zeggen: change.org is de afzender, de meeste berichten zijn ondertekend door anderen; initiatiefnemers van nieuwe petities. Zo vroeg COC Nederland mij de koning over te halen niet naar Rusland af te reizen voor de Olympische Spelen. Ene Ify Elueze smeekte vorig jaar 'Bring Back Our Girls!' Ik kreeg zelfs een persoonlijke boodschap van Malala: 'Hanna - We are petitioning YOU to stand with us.'

Sommige petities tekende ik, andere niet. En zo werd change.org vast onderdeel van mijn eigen multimediawoestijn: zijn Facebook en Twitter de saloons, dan is change.org een tumbleweed dat zo nu en dan voorbij komt rollen.

Maar toen kwam change.org plots in het nieuws. Het platform faciliteerde afgelopen lente een uitzonderlijke succesvolle petitie: een actie om de ontslagen Top Gear-presentator Jeremy Clarkson terug op tv te krijgen. In 24 uur waren er een half miljoen handtekeningen verzameld.

Dit verbaasde me. Want Clarkson, was dat niet de man van de racistische uitlatingen? En change.org, was dat niet het domein van Malala?

Wat voor organisatie is change.org eigenlijk?, vroeg ik me opeens af. Hoe werkt de site, waarom teken ik zo graag petities? En: wat gebeurt er met mijn handtekening?

Petitie aanmaken

Even terug naar het begin, 2013, de zomer dat ik mijn eerste petitie tekende; die over het verbreken van de banden met Russische zustersteden. De initiatiefnemer van die actie was Geer Oskam: 'Ik vond dat Nederland zich van de Russische anti-homowet moest distantiëren en wilde me daarover uitspreken', zegt Oskam nu: 'Change.org was op dat moment het grootste petitieplatform met wereldwijd bereik, dus koos ik daarvoor.'

Een petitie aanmaken op change.org is simpel. Vul een titel in ('Ik wil dit veranderen...'), een uitleg ('Dat is belangrijk, want...'), en een doel ('Ik hoop op 8.000 handtekeningen') - klaar. Nu hoef je je actie alleen nog onder de aandacht te brengen, bijvoorbeeld via sociale media: 'Ik heb eerst mijn eigen vrienden persoonlijk gevraagd te tekenen', zegt Oskam: 'Daarna ging het supersnel.' De oproep werd meteen veel gedeeld en na de arrestatie van de Nederlanders in Rusland nam het aantal handtekeningen nog eens extra toe. Dat was het moment waarop ook ik de petitie tekende en via Twitter deelde. Waarom deed ik dat?

Het belangrijkste antwoord is simpel: de zaak ging me aan het hart. Ik ben een voorvechter van homorechten, de strijd van de Russische homogemeenschap voelt als mijn eigen strijd, de gearresteerde mannen hadden vrienden van me kunnen zijn. Noem het 'partijdige empathie' - we voelen snel sympathie voor mensen die op ons lijken. Banaal maar effectief: ik zette mijn persoonlijke verontwaardiging om in een daad. Een vrij kleine daad, doch groots genoeg om voldoening te generen. Want ja, ik zal na het zetten van mijn handtekening een goed gevoel hebben gehad, geholpen door het jargon op change.org: 'We're working for a world where no one is powerless, and where creating change is a part of everyday life.'

Change! Een krachtige term, niet voor niets de slogan van Obama's eerste verkiezingscampagne. 'Change', verandering, wordt vaak gelijkgesteld aan vooruitgang. En vooruitgang, dat zien we als vanzelfsprekend positieve ontwikkeling. Daarbij presenteert change.org zichzelf nadrukkelijk als 'social movement'. Een promotiefilmpje voor de site toont zwart-witfoto's van suffragettes en oude journaalbeelden van Amerikaanse antisegregatiedemonstraties. Rosa Parks komt voorbij, zelfs de namen Martin Luther King en Anne Frank schieten even door het beeld - gevolgd door de namen van willekeurige petitietekenaars. De boodschap is duidelijk: ik, gebruiker van change.org, ben een held, een hoeder van de vooruitgang; een strijder.

Pronken

Fijne bijkomstigheid: de site stelt mij in staat volop met mijn nieuwe heldenstatus te pronken. 'Click here to share the petition on Facebook': klik hier om je vrienden je nieuwe harnas te laten zien blinken. Je bent, anno 2015, niet alleen wat je koopt, wie je kent, wat je kijkt, je bent ook waarvoor je strijdt. Sterke standpunten lijken een nieuwe vorm van cultureel kapitaal geworden. De digitale handtekening; een sieraad voor de ziel.

Vooruit, dat is natuurlijk niet het enige. Door een petitie te delen, poch je niet alleen met je eigen weldoenerstatus, je brengt ook iets onder de aandacht. Een speciaal team van change.org begeleidt particuliere gebruikers bij het verder verspreiden van petities (zie kader boven). Daarmee rijst de vraag: wat heeft de site daaraan?

De '.org' in change.org staat voor organisation, een achtervoegsel dat meestal wordt gebruikt voor websites van non-profitverenigingen. In het geval van change.org is dat een beetje misleidend. De organisatie is geen liefdadigheidsclub, maar heeft een zogenoemd B corporation-certificaat, een Amerikaans label voor sociale ondernemers - winst wordt teruggestopt in de organisatie. Change.org werd in 2007 opgezet door de toen 27-jarige Ben Rattray, die aanvankelijk een non-profitinstelling voor ogen had. Maar potentiële investeerder overtuigden hem ervan dat een bedrijf 'sneller en groter' zou groeien, vertelt Rattray op wired.com. Inmiddels heeft zijn bedrijf zo'n tweehonderd medewerkers in achttien landen. Change.org zou 95 miljoen gebruikers hebben en 25 duizend petities per maand.

Verdienmodel

Het verdienmodel is simpel: de site genereert inkomsten uit advertenties. Zoals Facebook en Twitter ons gesponsorde berichten voorschotelen, zo toont change.org gesponsorde petities. Wie een petitie tekent, krijgt een nieuwe oproep voorgelegd, bijvoorbeeld van Amnesty International, WNF of Unicef. Deze organisaties betalen de site wanneer een gebruiker zijn naam en mailadres onder een gesponsorde petitie zet én het hokje 'ik wil op de hoogte blijven' aangevinkt laat. Vanaf dat moment zijn z'n gebruikersgegevens in handen van de adverteerder.

Change.org heeft er dus financieel baat bij dat bezoekers zo veel mogelijk gesponsorde petities tekenen. Om te kunnen voorspellen welke goede doelen gebruikers zullen willen steunen (lees: welke petities de site hen moet voorschotelen) werkt de site met big data: informatie over het klikgedrag van bezoekers. Iemand die geïnteresseerd is in strafrecht zal bijvoorbeeld óók affiniteit met dierenrechten hebben, bleek uit intern onderzoek. Dus: wie een petitie voor de vrijlating van een terdoodveroordeelde tekent, krijgt misschien ook een actie voor zielige ezeltjes geserveerd. Het verklaart waarom ik, niet lang na het tekenen van de petitie over de Russische anti-homowetgeving, een mail kreeg namens het COC. Mijn activiteiten op de site wezen op een affiniteit met homorechten. Wellicht werd mij daarmee een specifiek gebruikersprofiel toegeschreven: 'Vrouw, progressief, ook geïnteresseerd in vrouwenrechten, misschien?' Enter de Bring Back Our Girls-petitie.

Op zich handig, zo'n systeem, maar het bij voorbaat inspelen op vermeende voorkeuren kent ook een keerzijde. 'The filter bubble', noemt internetactivist Eli Pariser dit verschijnsel: 'De filter bubble sluit ons af van nieuwe ideeën, onderwerpen en informatie', schrijft hij in zijn bestseller The Filter Bubble: what the internet is hiding from us. 'Dankzij de bubble krijgen we de indruk dat ons eigen interessegebied het enige is wat ertoe doet', aldus Pariser.

Facebook toont alleen je 'beste' vrienden, Google alleen de 'belangrijkste' resultaten, change.org alleen de 'interessantste' petities. Zo blijven we dezelfde rondjes lopen: steeds dezelfde protestmars met steeds dezelfde spandoeken - zonder te horen wat er aan de andere kant van het plein geschreeuwd wordt.

Het filter bubble-mechanisme verklaart ook waarom het mij verbaasde dat aanhangers van Jeremy Clarkson zich via change.org verenigden. Ik beschouwde de site als progressief, omdat ik redelijk progressief ben: ik kreeg te zien wat een algoritme berekende dat ik waarschijnlijk zou willen zien.

Nu staat change.org sinds de oprichting wel degelijk bekend als 'links'. Drie jaar geleden kondigde directeur Rattray echter een koerswijziging aan. Om te blijven groeien, was het tijd voor een breder, diverser, en dus conservatiever publiek. 'Ons doel is niet om 's werelds grootste progressieve beweging te worden. Ons doel is het bieden van een wereldwijd platform dat de toegang tot de macht radicaal democratiseert', zou hij in een interne mail hebben verklaard.

Pluriformer

De site moest pluriformer worden en dat is gelukt. Zo groeit het aantal petities-tegen-petities. De actie tegen het bezoek van de 'seksistische' Julien Blanc aan Engeland (158.254 handtekeningen), werd beantwoord met een actie tegen het censureren van de 'inspirerende' Blanc (3.523 handtekeningen). Een petitie voor het uit de handel halen van 'ziekmakend vrouwonvriendelijk' computerspel Grant Theft Auto 5 (48.807 handtekeningen), door een petitie tegen het uit de handel halen van 'onschuldig' spel GTA 5 (28.832).

Maar met de uitbreiding van de site groeit ook de kritiek. En die komt van zowel links als rechts. Change.org is a weapon of outright censorship, schrijft journalist Martin Daubney in zijn column voor de Engelse krant The Telegraph. Autoriteiten zouden vooral de meer progressieve petities te serieus nemen. Een ander, breder gedeeld bezwaar betreft de ogenschijnlijk futiele onderwerpen van petities. Zo draait een steeds groter deel van het aanbod op change.org om zogenoemde first world problems. Zo is er een actie om de 'The Pumpkin Spice Latte' van Starbucks veganistisch te maken.

Het zijn juist dit soort petities die veel aandacht krijgen. Ter vergelijking: de actie voor de veganistische latte leverde 11.256 handtekeningen op, een actie om onrechtmatig uitgezette Afghaanse vluchtelingen te helpen slechts 2.000. Dat is pijnlijk, maar misschien meer de schuld van de gebruikers van change.org en hun partijdige empathie, dan van de site zelf.

Anekdotes

De vraag die rest: wat hebben die duizenden petities nou eigenlijk opgeleverd? In 2014 zouden, volgens de site, vijfduizend petities een change voortgebracht hebben. Een slagingspercentage van 1,6 procent, uitgegaan van 25 duizend petities per maand. Dat lijkt laag, maar bij change.org benadrukken ze dat het niet om het aantal succesvolle petities gaat, maar om het aantal mensen dat erdoor werd beïnvloed. Dat zouden er miljoenen zijn.

De victories leverden hoe dan ook mooie anekdotes op. Zo wist een tienerjongen de Amerikaanse padvindersbond over te halen homoseksuele leden toe te laten. Een Japanse staatsman bood zijn excuses aan voor het maken van seksistische opmerkingen jegens een vrouwelijke collega. Hartverwarmende verhalen - afhankelijk van welk wereldbeeld je aanhangt.

En hoe liep het af met de petitie die ik tekende over het verbreken van de banden met Russische zustersteden? 'Ik wilde tienduizend handtekeningen ophalen, dat is gelukt', zeg initiatiefnemer Geer Oskam. Hij benaderde burgemeesters met de resultaten, maar officiële reacties bleven uit. Tot hij zijn ondertekenaars opriep hun bestuurders te bellen: 'We hebben de petitie gezien', meldden de stadhuizen van Vlissingen en Groningen toen, 'we gaan de zusterbanden niet verbreken, maar wel onderzoek doen naar de situatie. ' 'Daarna heb ik er nooit meer iets over gehoord', zegt Oskam. Toch is hij niet teleurgesteld: 'De actie heeft veel media-aandacht gekregen. Ik ontving mailtjes van mensen uit andere Europese landen die een soortgelijke petitie wilden beginnen; er is een debat aangezwengeld. Ik ben blij dat iets heb kunnen doen.'