De a van afvallen zit in de maand. Hoe effectief is het (vernieuwde) programma van WW?

Het is januari en dus zien aanbieders van afvalprogramma’s de aanmeldingen weer opleven. Marktleider WW (voorheen Weight Watchers) voerde onlangs een nieuw puntensysteem in. Zal dat helpen voorkomen dat de kilo’s toch weer terugkeren – het grote gevaar bij diëten?

Dea van Brecht (60) is er flink van in de war, van de nieuwe puntentelling bij WW, voorheen Weight Watchers (over die naamsverandering straks meer). ‘Opeens moet ik een punt extra rekenen voor yoghurt, terwijl aardappelen me helemaal geen punten meer kosten. Die mag ik kennelijk onbeperkt. Maar daar zitten toch heel veel koolhydraten in? Het voelt alsof ik voor de gek word gehouden.’ Ze is de enige niet; er was behoorlijk wat reuring op het WW-forum begin november na de presentatie van een nieuw programma van het bedrijf. Werd nu alles overhoop gegooid?

De a van afvallen zit in de maand en dat betekent elke januari weer een hausse aan aanmeldingen bij dieetbedrijven en afvalprogramma’s. Met 4,9 miljoen betalende leden is WW al decennia de grootste speler op die markt. Hoe is dat gelukt? En hoe effectief is het afvalprogramma eigenlijk, van het bedrijf dat geen dieetbedrijf meer wil heten, maar zich tegenwoordig als welzijnsprogramma afficheert?

Om met de eerste vraag te beginnen: WW heeft er in z’n geschiedenis altijd al blijk van gegeven de tijdgeest haarfijn aan te voelen. ‘De mensen zijn dieetmoe’, verklaarde topvrouw Mindy Grossman in augustus; onder meer door corona is ‘tafelen met vrienden en familie’ belangrijker dan de slanke lijn.

De naam Weight Watchers werd al in 2018 afgeschaft. De twee w’s staan nu voor Wellbeing that Works, de nieuwe slogan van het bedrijf dat in 1963 in New York werd opgericht door huisvrouw Jean Nidetch, die 36 kilo afviel met een dieet dat voorschreef geen snoep en snacks te eten en wél vijf keer per week vis en eenmaal per week lever. Zij bedacht het om met buurvrouwen bij elkaar te komen om elkaar te steunen, onder meer door om de beurt op de weegschaal te gaan. Nog steeds is gedeeld lief en leed een van de pijlers van Weight Watchers. O nee, WW dus, waar het niet langer om gewichtsverlies draait, maar om ‘mensen te inspireren goed te eten, meer te bewegen, contact met anderen te maken en het genot van een gezond leven te ervaren’, aldus aandeelhouder Oprah Winfrey.

Er zijn meer veranderingen doorgevoerd de afgelopen decennia. Steeds voortschrijdend inzicht leidde tot de introductie van het Personal Exercise Plan (traplopen!) in 1979, het Quick Success-programma voor werkende vrouwen in 1988, het puntensysteem in 1997, het Flex Plan in 2004, er kwamen FitPoints, er kwamen SmartPoints, er kwam een groen, een blauw en een paars plan om gewicht te verliezen (oeps, gezonder te leven) en sinds kort is er het compleet vernieuwde PersonalPoints-programma, ‘een holistische benadering’ van een gezonde levensstijl.

Punten tellen

Bij WW worden geen calorieën geteld, maar punten (aan voedingsmiddelen toegekend op basis van de calorieën die ze bevatten, maar ook de koolhydraten, eiwitten, suikers, vetten en vezels). Vul je lengte, gewicht plus nog een aantal gegevens in op de app, bepaal zelf je streefgewicht en je krijgt een puntentotaal per dag. Houd alles wat je eet en drinkt nauwgezet bij – elke boterham, elke plak kaas, elk glas wijn, de hele dag door – en als je het maximale aantal punten niet overschrijdt, zul je afvallen, een halve tot een kilo per week. Dat is het principe van het programma en voor haar heeft het tot nu toe precies zo gewerkt, zegt Dea: ‘Ik ben in april 2021, toen ik nog 94 kilo woog, begonnen en razendsnel 23 kilo kwijtgeraakt. Maar sinds de invoering van het nieuwe systeem val ik nauwelijks meer af. Dat is misschien toeval, ik ben al zoveel afgevallen, het is logisch dat het steeds lastiger wordt.’

In het vernieuwde WW-programma wordt onderscheid gemaakt tussen toegevoegde en natuurlijke suikers en verzadigde en onverzadigde vetten bij het bepalen van de punten. Zo bevat een avocado meer calorieën (350) dan een cheeseburger (280), maar krijgt minder punten (9 resp. 12), omdat ze minder verzadigde vetten bevat. Ook is het mogelijk extra punten voor je dagtotaal te verdienen door te bewegen, water te drinken en niet-zetmeelrijke groenten te eten; eet 200 gram spinazie (+ 4 punten) en je mag gratis een stukje chocola ( - 4 punten).

Nog een vernieuwing: je kunt een persoonlijke lijst aanleggen met ZeroPoints-voedingsmiddelen als eieren, peulvruchten, kipfilet en zilvervliesrijst waar je nul punten voor krijgt. Vandaar dat Dea ‘onbeperkt’ aardappelen mag eten, want ook die staan op de lijst – al suggereert WW het op één portie van 150 tot 200 gram per dag te houden.

De vernieuwingen zijn ingevoerd om ‘members’ (leden) nog meer te stimuleren om gezondere keuzes te maken, zegt WW-ceo voor de Benelux Olivier de Greve. ‘Alle ZeroPoint-voedingsmiddelen staan op de lijst met gezonde voeding van de Wereldgezondheidsorganisatie. Die kun je dus gerust eten, al gebruiken we bewust niet het woord ‘onbeperkt’, omdat we members willen begeleiden naar een verzadigd gevoel. Niets is verboden bij WW, we zijn een leefstijlprogramma, geen dieet. Je mag dus ook taart en chips, maar als je verzadigd bent door groente en volkorenbrood, zul je die makkelijker laten staan.’

Klinkt goed, zegt expert voeding en gezondheid Iris Groenenberg van het Voedingscentrum over de aanpassingen in het WW-programma. ‘Het wordt meer op maat door die PersonalPoints, dat lijkt me positief. En niemand zal zich overeten aan zilvervliesrijst, dat soort producten vormen niet het probleem.’

Groenenberg kent nog geen studies naar de effectiviteit van het vernieuwde programma, maar ziet bij WW een boel elementen die in lijn zijn met de wetenschappelijke consensus over afvallen. Het belang van bewegen, het bijhouden van een eetdagboek, het aanleren van een gezond voedingspatroon, het kan allemaal bijdragen aan gewichtsverlies. ‘Maar dat kan in principe elk dieet bewerkstelligen zolang je minder energie binnenkrijgt dan je verbruikt. De vraag is alleen: hoelang blijven de kilo’s eraf?’ Groenenberg verwijst naar onderzoek waaruit blijkt dat WW minstens zo effectief is als het Atkins- of South Beach-dieet. Maar net als bij de andere diëten zijn de verloren kilo’s er na twee jaar grotendeels weer bij.

Balans

‘Ik zit al dertig jaar met tussenpozen bij de Weight Watchers’, zegt Wil de Vries (69) op een dinsdagochtend in een zaaltje in IJsselstein. ‘Ik ben net weer begonnen, na een all-inclusive vakantie in Spanje. Daar gaat het mis, natuurlijk, met die buffetten vol toetjes. Nu moet er 7 kilo af.’ Dus gaat De Vries op de weegschaal bij WW-coach Sandra Faber, net als vijftien andere vrouwen die gekomen zijn voor het weegmoment en de wekelijkse workshop. Balans, zegt Faber, dat is vandaag het thema, iets om op te letten in het nieuwe jaar. Faber heeft een geruststellende maat 40-42; ooit viel ze zelf 30 kilo af met WW. Ze weet alles van de verleidingen van feestdagen en strooit daarom met tips. ‘Zet tomaatjes op tafel naast de nootjes, dan verdien je tíjdens de nieuwjaarsborrel nog punten. En wie is er van de kaasfondue? Neem broccoli in plaats van brood en dip tot op de helft.’

Vroeger was WW veel strenger, herinnert gepensioneerd secretaresse Wil de Vries zich, toen at ze voornamelijk vis en kip. ‘De eerste keer ben ik 16 kilo afgevallen. Ik had maat 36, ik kon het zelf bijna niet geloven. Maar heel geleidelijk komen de kilo’s er bij mij altijd weer aan.’

Naast De Vries zit ic-verpleegkundige Debbie Peters (39), die vorig jaar met WW afviel van 96 naar 66 kilo. ‘Maar dankzij corona zaten die 30 kilo er heel snel weer aan.’ Daarom doet ze nu een nieuwe poging. ‘Omdat je bij WW alles mag, kan ik gewoon ’s avonds met mijn gezin krieltjes uit de airfryer eten. De kipkrokantschnitzel verdien ik door overdag extra groente te eten. Het is makkelijk in te passen en het werkt: ik ben sinds augustus alweer 11 kilo kwijt en veel vrolijker en energieker.’ Deze keer, zegt Peters, wil ze niet zo snel afvallen. ‘Ik was te streng voor mezelf, dat hou je niet vol.’

Verzadiging

Blijvend afvallen is verschrikkelijk moeilijk, zegt Liesbeth van Rossum, júíst voor mensen met obesitas. Van Rossum is arts en hoogleraar obesitas in het Erasmus MC, medeauteur van het boek Vet belangrijk en ze heeft diverse internationale functies op het gebied van overgewicht. ‘Ieder pondje gaat door het mondje’, zegt ze, ‘is een achterhaald idee. Naast leefstijl spelen genetische aanleg, stress, slaaptekort, hormonen en eventueel medicijngebruik ook een rol bij je lichaamsgewicht. En als je eenmaal ernstig overgewicht hebt, raakt het prachtige systeem verstoord dat je honger- en verzadigingsgevoel regelt. Je lichaam gaat tegenwerken. Dat wil altijd weer terug naar het oude gewicht.’

Ze legt uit hoe dat werkt. In vetcellen wordt het hormoon leptine geproduceerd, dat in de hypothalamus in de hersenen het signaal afgeeft: ik ben verzadigd. Dat is logisch, want het geeft eigenlijk de boodschap: ik heb al veel vet, dus extra voedselinname is niet nodig en de verbranding moet omhoog. Maar gaat er te veel leptine naar de hypothalamus – wat gebeurt bij iemand met te veel vet – dan raakt die murw, resistent. Waardoor het lichaam niet meer dat verzadigingssignaal ontvangt en ook de verbranding niet omhoog gaat.

Van Rossum: ‘Iemand met flink overgewicht moet dus op beide punten harder vechten om kilo’s kwijt te raken dan een slank iemand. Het lichaam gaat in de spaarstand – de verbranding gaat omlaag – én het kampt met een hongergevoel. Je moet dus echt wel tegen de natuur ingaan, wil je niet terugschieten naar je oude gewicht.’ Eenmaal slank door een (crash)dieet, vult ze aan, blijft dat hormoonsysteem verstoord, waardoor het brein wél steeds roept: ‘honger!’ en nooit: ‘verzadigd’. Tel daar een verlaagde verbranding bij op en je snapt hoe problematisch lijnen is.

Voor wie (veel) is afgevallen en weer (veel) is aangekomen, wordt blijvend gewicht verliezen een levenslange klus, beaamt hoogleraar voeding en gezondheid Jaap Seidell, die met Jutka Halberstadt onder andere het boek Tegenwicht schreef. ‘Val je snel af, dan verlies je spiermassa. Dat is nadelig voor de verbranding, want spiermassa verbrandt vier keer meer calorieën dan vet. Je moet dus blijvend minder eten om op je nieuwe gewicht te blijven. Minder dan iemand met hetzelfde gewicht die niet afgevallen is.’ Kom je vervolgens toch weer aan – 80 procent van de mensen die afvallen met een dieet zit na twee jaar weer op zijn oude gewicht, weet Seidell – dan wordt het nóg lastiger. ‘Je krijgt de kilo’s erbij, maar niet meer alle spiermassa. En die bepaalt je stofwisseling in rust.’

‘Geen pakjes en zakjes’

Met de Kerst eens lekker schransen, wordt dus veel harder afgestraft bij iemand die succesvol gelijnd heeft; het leven is niet eerlijk voor de (ex-)dikke mens. Jojoën, zegt zowel Van Rossum als Seidell, is alleen te voorkomen door langzaam af te vallen, veel te bewegen en je leven lang vast te houden aan een knettergezond voedingspatroon. ‘Zo min mogelijk bewerkt voedsel’, zegt Van Rossum. ‘Geen pakjes en zakjes, maar de pure bloemkool of kip.’

Ze haalt onderzoek aan waarbij proefpersonen twee weken een dieet kregen met onbewerkt voedsel en twee weken met bewerkt. De maaltijden kwamen exact overeen in calorieën en voedingsstoffen. Toch aten de deelnemers (onbewust) méér en kwamen ze aan van het bewerkte voedsel, terwijl ze juist iets afvielen als ze hetzelfde aantal calorieën aten in onbewerkte vorm. Interessant was dat bij de bewerkt-voedseleters de hormonen die honger en verzadiging regelen verstoord raakten. De eetlusthormonen bleven normaal functioneren bij de groep die onbewerkt voedsel at.

Precies waar WW op aanstuurt, zegt ceo Olivier de Greve: geleidelijk afvallen door gezonde keuzes te stimuleren, vandaar de vrije ruimte voor onbewerkt eten als kip en magere kwark. En de chips, chocoladerepen, boterkoekjes, kant-en-klaarmaaltijden en zakjes 4-kazen- en Hollandaisesaus van het eigen merk dan, die WW verkoopt? Die zitten niet in de schijf van vijf, nee, maar ‘áls je snackt, is dit het gezondere alternatief. We gaan niets verbieden, dat werkt niet op de lange termijn. Nogmaals: WW is een leefstijlprogramma, geen dieet.’

De WW-site denkt daar anders over: die rept van ‘afslankplan’ en ‘het beste dieet voor gewichtsverlies 2021’ en verwijst naar onderzoek waaruit blijkt dat ‘WW-members tot twee keer meer gewicht verliezen dan wanneer ze het alleen doen’.

En dat is ook precies haar bedoeling, zegt ic-verpleegkundige en WW-member Debbie Peters, die van 96 kilo komt: deze keer heeft ze bij ‘streefgewicht’ 60 kilo ingevuld. ‘Dat is voor mij weinig, maar dan heb ik wat speling voor daarna.’ Cabaretière Maria Kraaijkamp (38, komt van 76 kilo) wil 59 kilo wegen. Ze begon in 2015 bij WW, viel succesvol 14 kilo af en nu, zeven jaar later, gaat ze nog steeds geregeld naar bijeenkomsten. ‘Dik worden zit in de familie, dus ik heb ook niet echt een andere keuze dan het goed onder controle houden.’ Er zit ook een keerzijde aan. ‘Ik ben zo veel met eten bezig, het lijkt wel een eetstoornis, maar dan zonder jezelf uit te hongeren. WW heeft me absoluut geholpen om bewuster om te gaan met eten. Je leert jezelf er echt mee aan om een appel te nemen in plaats van een reep chocola.’

Streefgewicht

Het bepalen van een ‘ideaal’ streefgewicht is een valkuil, zegt Jaap Seidell. ‘In Amerika spreken ze van dream weight, happy weight en okay weight – mensen die lijnen, streven vaak naar hun droomgewicht. Van 100 naar 60 kilo is bijvoorbeeld een ‘dream weight’, naar 70 kilo een ‘happy weight’ en bij 90 kilo zijn ze teleurgesteld over het resultaat. Terwijl zelfs dat vreselijk moeilijk is, 10 kilo afvallen is al geweldig als je 100 kilo weegt. 10 procent afvallen, dat is na twee jaar zo’n beetje het maximum, blijkt uit evaluaties van afvalprogramma’s. En dat zijn dan nog heel goede resultaten. Van 10 procent afvallen is de gezondheidswinst al groot.’

Moet er meer af, dan is een dieet geen goede optie, zegt arts Van Rossum. Wat wel werkt: een leefstijlprogramma dat gepaard gaat met cognitieve gedragstherapie, de gewichtsverlagende medicijnen die sinds kort in Nederland verkrijgbaar zijn of een maagoperatie.

Feit blijft dat de meeste mensen thuis met een dieet aan de slag gaan, met onvermijdelijk gejojo tot gevolg. In de documentaire The Men Who Made Us Thin verklaarde voormalig Weight Watchers-topman Richard Samber dat het verdienmodel van zijn voormalige werkgever precies daarop stoelt: hoe succesvoller de afvalpoging, hoe groter de kans dat je in gewicht terugschiet, hoe noodzakelijker een nieuwe ronde is.

Op 10 procent gewichtsverlies blijven steken? Debbie Peters moet er niet aan denken, zij streeft naar haar droomgewicht. ‘Daarom heb ik deze keer een jaarabonnement genomen bij WW. En als het nodig is, plak ik er nog een jaartje aan. Ik ga in september 2023 trouwen, en dan móét ik in een mooie jurk.’

Maria Kraaijkamp ziet zichzelf haar leven lang het abonnementsgeld betalen. ‘Ik ben inmiddels lifetime member, dan krijg je elk jaar dat je rond je streefgewicht blijft een sleutelhanger. Dat motiveert mij dus enorm, geen grap. Zonder Weight Watchers lukt het niet om op gewicht te blijven. Dan komt het er allemaal weer aan.’