Dat Parthenon in Athene waar iedere toerist zich aan vergaapt? ‘Dat is het Parthenon helemaal niet’

Dagelijks vergapen toeristen zich op de Atheense Akropolis aan het bouwwerk dat wordt geprezen als het hoogtepunt van de klassieke architectuur, het beeldmerk van de Griekse natie dat volgens hun reisgidsen ‛Parthenon’ heet. Maar dat gebouw is het Parthenon helemaal niet, stelt historicus Janric van Rookhuijzen (Universiteit Utrecht en Universiteit Leiden) in het toonaangevende American Journal of Archaeology en in de Nederlandse editie van National Geographic. Of preciezer gezegd: als klassieke Grieken het over het Parthenon hadden, bedoelden ze een deel van een andere tempel op de Akropolis, het veel kleinere bouwwerk dat we nu ‛Erechtheion’ noemen.

De tempels op de Akropolis werden gebouwd vanaf circa 450 v.Chr., en Van Rookhuijzen bekeek inscripties en andere teksten uit de decennia daarna. De inscripties vermelden (inmiddels verdwenen) schatten van de godin Athena, die werden opgeslagen op een plek die het ‛Parthenon’ heette en waarvan de exacte locatie voor tijdgenoten zo duidelijk was dat hij niet precies werd aangegeven. Kenners nemen doorgaans aan dat deze schatkamer onderdeel was van de tempel die tegenwoordig als het Parthenon bekendstaat, en die voor de helderheid in dit bericht verder de grote tempel zal worden genoemd. De naam voor de schatkamer zou geleidelijk aan voor de hele tempel zijn gebruikt.

Maar de teksten zijn vaag en daarom discussiëren historici al lang over de vraag waar dat Parthenon uit de inscripties dan precíes lag. Was het bijvoorbeeld in de meest westelijke ruimte van de grote tempel? Of in een ruimte aan de oostkant, waarin ook een immens beeld van de godin Athena stond? Aanhangers van dat laatste idee stellen dat die ruimte werd gebruikt voor de verering van de ‛maagdelijke Athena’, in het Oudgrieks ‛Athena Parthenos’, en dat de ruimte daarom het Parthenon heette. Maar dat is een verzinsel, aldus Van Rookhuijzen: ‛Er zijn helemaal geen aanwijzingen dat Atheners hun godin in de klassieke tijd ‘Athena Parthenos’ noemden. Ze hadden het over Athena Polias, Athena ‘van de stad’. Die redenering is dus onhoudbaar.’

Maagdenverblijf

Daarbij komt ook nog dat het woord ‛Parthenon’ in Griekenland normaliter werd gebruikt voor een ruimte waar maagden verbleven, die een rol speelden in de verering van godinnen. ‛Zo’n maagdenverblijf was er niet in de grote tempel’, legt Van Rookhuijzen uit, ‛en wel in de kleinere die we nu Erechtheion noemen.’ Onder meer vanwege dit soort aanwijzingen concludeert Van Rookhuijzen dat het Parthenon onderdeel was van die kleine tempel: ‛Pas eeuwen later, na de klassieke tijd, werd de naam ‘Parthenon’ soms ook gebruikt voor de grote tempel.’

Archeoloog en kenner van het oude Griekenland Gert Jan van Wijngaarden (Universiteit van Amsterdam, niet betrokken bij de nieuwe studie) vindt het onderzoek naar de teksten ‛deugdelijk werk’ en noemt de stelling ‛interessant en gedurfd’. Hij heeft wel een reserve: ‛Er bestaat nog archeologische informatie die in dit artikel niet is meegenomen, bijvoorbeeld over de precieze ligging van een oudere tempel, die ook onderdeel is van de hele puzzel. Om helemaal overtuigd te raken, zou ik willen dat die informatie ook werd meegenomen.’