Biologen resoluut: planten hebben geen bewustzijn

Voelt een boom die wordt omgehakt pijn? Bestaan slimme planten? Het zijn vragen waarover biologen elkaar in de haren kunnen vliegen. Met een opiniestuk in een wetenschappelijk tijdschrift probeert een groep plantkundigen dit debat nu voor eens en altijd te beslechten. Planten hebben geen bewustzijn, schrijven zij resoluut in Trends in Plant Science.

De Amerikaanse, Duitse en Britse biologen verwerpen de wetenschappelijke publicaties van de laatste jaren waarin gewag wordt gemaakt van gevoelens, leervermogen en geheugen van planten. Ze keren zich tegen het idee dat er zoiets bestaat als plantaardige intelligentie. Daarvoor missen planten nu eenmaal de benodigde zenuwcellen en hersenen.

Beoefenaars van de ‘neurobiologie voor planten’ menen daarentegen dat planten beschikken over het equivalent van een dierlijk zenuwstelsel. Er zijn immers planten die hun bladeren kunnen dichtvouwen om een prooi te vangen. Planten zouden zich ook bewust zijn van hun omgeving omdat ze sneller groeien als er concurrenten in de buurt zijn. De toppen van hun wortels zouden een breinachtige functie hebben.

In kringen van plant-neurobiologen wordt vaak gerefereerd aan een experiment met kruidje-roer-me-niet, een plant waarvan de bladeren zich – dankzij signaalstoffen – opvouwen als ze worden aangeraakt. Deze reactie verdween als onderzoekers de plant herhaaldelijk lieten vallen. Als de plant vervolgens heen en weer werd geschud, gingen de bladeren wel weer dicht. Dit zou bewijzen dat motorische vermoeidheid geen rol speelt bij het verzwakken van de reactie en dat de plant kan leren dat vallen ongevaarlijk is. De schrijvers van het stuk in Trends in Plant Science brengen daartegen in dat het experiment niets zegt over leren, omdat de beweging van het schudden veel sterker was dan van het vallen. Motorische vermoeidheid zou dus wel een rol kunnen spelen.

Niet nodig om te overleven

‘Hoewel plant-neurobiologen beweren dat planten mentale kenmerken bezitten die ook bij dieren voorkomen, zoals bewustzijn, kennis, intentionaliteit, emoties en het vermogen om pijn te voelen, is het bewijs voor die eigenschappen bij planten hoogst problematisch’, aldus de auteurs. Planten hebben dergelijke eigenschappen niet nodig om te overleven. Uit neurologisch onderzoek blijkt dat voor bewustzijn bij dieren een breinachtige structuur nodig is. Planten hebben niets wat daarmee ook maar enigszins vergelijkbaar is. Veel dieren – van katten tot apen, van insecten tot inktvissen – beschikken over anatomische structuren die bewustzijn mogelijk maken. Maar niet alle dieren.

‘Als er dieren zijn die geen bewustzijn hebben, kun je er behoorlijk zeker van zijn dat planten, die zelfs geen neuronen hebben, laat staan hersenen, ook geen bewustzijn hebben’, zegt eerste auteur Lincoln Taiz van de Universiteit van Californië tegen de website Science Daily.

Evolutionaire kloof

Botanisch filosoof Norbert Peeters is het met Taiz c.s. eens dat planten niet lijken te beschikken over een anatomisch equivalent van een brein of een zenuwstelsel. Maar hij vraagt zich af of de afwezigheid van een breinachtige structuur voldoende is om te zeggen dat planten niet intelligent zijn. ‘Er gaapt een evolutionaire kloof van een miljard jaar tussen dieren en planten. Als er sprake is van intelligentie of complexe gedragingen bij planten, hebben die onder heel andere omgevingsinvloeden vorm gekregen en komen ze mogelijk op een volkomen andere manier tot uiting. Het is maar de vraag of we daar toegang toe hebben.’

Peeters wijst erop dat planten in staat zijn om signalen uit hun omgeving op te vangen en te verwerken. ‘Het is toch bijzonder dat een paar miljoen worteltoppen van een gemiddelde roggeplant hun groei heel goed op elkaar weten af te stemmen. Wellicht zou je hier kunnen spreken van zwerm-intelligentie.’

_{Zit er een limiet aan het aantal mensen dat je kunt kennen? Wat bewijst de uitslag van een schriftelijke test eigenlijk? In onze Grote Vragen Podcast beantwoorden we ‘vragen waar je nooit over na hebt gedacht maar plotseling dolgraag een antwoord op wilt hebben’.}