'Beunhazerij' in testbranche baart psychologen zorgen

Een werkneemster is ziek en dreigt in de WAO te belanden. Haar werkgever laat door een psycholoog onderzoeken in hoeverre ze arbeidsongeschikt is. Tijdens het onderzoek krijgt de vrouw vragen over zelfbevrediging en seksuele fantasieën. Het onderzoeksrapport bevat intieme informatie over de relatie met haar partner. Ze dient een klacht in bij de beroepsvereniging van psychologen.

Haar psycholoog krijgt een berisping. Hij heeft irrelevante vragen gesteld, een stigmatiserend onderzoeksverslag geschreven en bovendien de vrouw ten onrechte geen inzage in het rapport gegeven voordat hij het naar de opdrachtgever stuurde. Nu kreeg de vrouw niet de kans te verhinderen dat haar baas het rapport ontving, terwijl ze dat recht wel heeft.

Psychologische tests zijn in. Een sollicitatieprocedure is niet volledig zonder intelligentietest en wie bij de Riagg binnenloopt, heeft grote kans een vragenlijst over zijn persoonlijkheid voor de neus te krijgen. Jaarlijks worden naar schatting ruim een half miljoen mensen getest, met soms pijnlijke gevolgen.

De schadelijkheid van onverantwoord testgebruik mag volgens psycholoog A. Dirks niet worden onderschat. 'Wanneer een sollicitant wordt aangenomen voor een te zware functie, is dat hét recept voor burn-out. En iemand die ten onrechte te horen krijgt dat hij dom is, kan daar behoorlijk depressief van worden.'

Er zijn collega's die het presteren kinderen in een rumoerig klaslokaal 'even' een concentratietestje af te nemen, weet Dirks. Hij is voorzitter van de Commissie Testgebruik van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en initiatiefnemer van de begin dit jaar ingevoerde Algemene Standaard Testgebruik. Hierin legt de beroepsvereniging haar leden strikte kwaliteitsnormen op. Aan deze regels hoeven niet-psychologen zich echter niet te houden. Zij worden door niemand gecontroleerd.

Dirks: 'Ik maak mij grote zorgen over de sterke toename van het aantal tests. Niet alleen in het bedrijfsleven en op scholen. Test-uzelf-boeken, tests die je gratis van internet haalt, er is zelfs een winkel waar je kunt binnenlopen voor een test.

'Er komen steeds meer tests op de markt waarvan onduidelijk is wat ze meten. Deze wildgroei gaat gepaard met een toename van het aantal ongekwalificeerde personen die tests afnemen. Het is pure beunhazerij.'

Persoonlijkheids- en intelligentietests worden het vaakst gedaan. De meeste tests worden afgenomen bij sollicitaties. Ook worden ze vaak gebruikt voor school- of beroepskeuze, en bij de diagnose van psychische klachten.

Voor het goed afnemen van tests heb je kennis en ervaring nodig, zegt hoofddocent A. Evers van de Universiteit van Amsterdam. Hij is lid van een andere commissie van het NIP, die de kwaliteit van psychologische tests beoordeelt.

Evers: 'Als iemand wordt gekeurd voor een functie waarin hij veel moet rekenen, is alleen een rekentest niet genoeg. Meestal zijn ook andere zaken belangrijk, zoals sociale vaardigheden.' Hij wijst erop dat iedereen zich psycholoog mag noemen; het is geen beschermde titel.

P. Wondergem is geen psycholoog, maar werkte jarenlang als tester bij een groot en gerenommeerd wervings- en selectiebureau. Ook hij vindt dat er te veel waarde wordt gehecht aan tests. 'Testbureaus pretenderen na een paar tests inzicht te hebben in het karakter van mensen. Ze wekken verwachtingen die ze niet altijd kunnen waarmaken.

'Ik zie veel teleurstellingen. Situaties waarin Jantje toch niet werkt zoals het bureau had voorspeld. Maar ja, iedereen kan zo'n bureau beginnen en het is een lucratieve tak van sport. Dat heeft tot een aanzienlijke wildgroei geleid.'

Het is noodzakelijk ook op andere manieren informatie te verzamelen voor er conclusies worden getrokken, zegt Dirks. Dat kan door meerdere tests af te nemen, met chefs of leerkrachten te spreken en met de cliënt zelf in gesprek te gaan.

Dirks vertelt over een jongen die op grond van testresultaten een lts-advies kreeg. Dirks adviseerde het kind toch naar een middelbare school te sturen.

De reden? 'Zijn drie oudere broers deden het ook slecht op de lagere school, maar waren inmiddels alledrie arts.'