Archeologen ontdekken 'Franse Stonehenge', oudste menselijke bouwsel ooit

De cirkels - de een zo'n zes meter wijd, de ander twee - zijn gebouwd van druipstenen, die men kennelijk afbrak en plat op elkaar stapelde om een muurtje te bouwen, niet hoger dan een bijzettafeltje. Ook bouwde men vier losse stapeltjes, twee binnenin en twee buiten de steencirkels. Zo mogelijk nog vreemder: op tientallen plekken vertonen de stenen brandsporen, of zaten er restjes verkoold bot in. Een teken dat men op, en zelfs ín de bouwseltjes vuurtjes brandde.

Geen idee wat men hier deed, liefst 300 meter diep in een donkere grot, schrijft het Frans-Belgische onderzoeksteam onder leiding van Jacques Jaubert van de Universiteit van Bordeaux in Nature. 'We zouden kunnen aannemen dat deze cirkels een of ander symbolisch of ritueel gedrag vertegenwoordigen. Of dienden ze voor een of ander onbekend huiselijk gebruik, of gewoon als schuilplek?'

'Laten we de verklaringen zo simpel mogelijk houden', vindt de Leidse hoogleraar oude steentijd Wil Roebroeks, zelf niet bij de analyse betrokken. Hij noemt een dwarsstraat: wie weet was het gewoon een jeugdhonk. 'Je kunt denken aan groepjes Neanderthalertieners die deze diepte verkenden - zoals tieners vaker doen - er vuurtjes bouwden, de stalagmieten afbraken en er structuren van maakten. Maar ook dat is natuurlijk speculatie.'

Zijn collega Marie Soressi doen de structuren vaag denken aan nesten. 'Het nest van een gorilla is ook rond en zeer gecompliceerd. Maar voor mij is de grootste verrassing dat ze zó diep ondergronds gingen. Dat is compleet onbekend gedrag van Neanderthalers.' Gewoond zal men er niet hebben, benadrukt ze: 'Te ver weg van natuurlijke lichtbronnen, en niets te eten.'

De bouwsels werden al zo'n 25 jaar geleden ontdekt, in een grot aan de rivier de Aveyron, maar nu pas beseffen archeologen wat ze eigenlijk hebben gevonden. Tot ieders verbijstering stammen de muurtjes uit een tijd toen de moderne mens nog niet eens bestond, en er in Europa slechts Neanderthalers woonden. Eenvoudige, ruwe jagers, die niet deden aan kunst of symbolische poespas, was altijd de gedachte.

Maar de steencirkels wijzen op een veel complexere samenleving en misschien zelfs een rijk innerlijk leven, denkt Jaubert. 'Onze bevindingen wijzen erop dat hun samenleving elementen van moderniteit bevatte'.

Soressi en Roebroeks zien dat anders. Uit Oekraïne zijn de restanten bekend van een 45 duizend jaar oud, cirkelvormig bouwsel van mammoetbotten dat de Neanderthalers misschien gebruikten als hut; en rond de tijd dat men in Frankrijk de muurtjes bouwde, wonnen Neanderthalers in Italië al teer uit boombast. 'Een bijzonder ingewikkeld proces dat erop wijst dat ze behoorlijk complex gedrag hadden', zegt Soressi. 'In dat opzicht verandert deze vondst mijn beeld niet.'

Alle kans dat men ook buiten simpele hutjes maakte, van vergankelijk materiaal als takken, gras en leer, vindt Roebroeks. 'Het feit dat het zo diep in de grot was, lijkt voor sommigen te duiden op rituelen. Maar we moeten de interpretatie niet laten sturen door de plek waar iets bewaard is gebleven.'

De volgende stap, zegt Soressi, is om de muurtjes na te bouwen, om te reconstrueren hoe ze eruit zagen, en wat er gebeurt als je er vuurtjes in stookt. Ze kan haast niet wachten: 'Zeer interessant om te zien wat er dan gebeurt. We hebben geen flauw idee.'