Allochtoon in de ban: 'Politiek correcte oplossing voor niet-bestaand probleem'

Columnist en schrijver Arthur van Amerongen

'Ik heb een derde van mijn leven in het buitenland gewoond, nergens speelt dit probleem behalve in Nederland. Als je het scherp verwoordt zou je het de Nederlandse ziekte kunnen noemen: politiek correcte oplossingen verzinnen voor niet-bestaande problemen.

'Het afschaffen van het woord allochtoon heeft bovendien een Orwelliaanse kanttekening: door de ambtelijke taal te veranderen probeert de overheid een maatschappelijke discussie te beïnvloeden. De overheid impliceert hier namelijk mee dat het woord allochtoon ook op straat niet meer gebruikt mag worden. Onzin natuurlijk, in Amsterdamse cafés worden mensen nog steeds gewoon ouwe nicht, of ouwe neger genoemd. En zo hoort het ook. Dit soort discussies kun je niet van bovenaf beïnvloeden, dan begeef je je op een hellend vlak. Voor je het weet is de vraag: als ik mezelf een autochtoon noem, ben ik dan iemand aan het beledigen?

'Overigens is het geen nieuw probleem. In de jaren '80 volgde ik etnische studies aan de UvA, daar waren docenten ook de hele dag bezig om nieuwe definities te verzinnen voor het woord buitenlander, daar kwam toen het woord allochtoon uit voort. De overheid kan nu wel een woord gaan verbieden, maar een maatschappelijk probleem wordt hier niet mee opgelost.'

Opiniërend hoofdredacteur De Morgen Bart Eeckhout

De Belgische krant De Morgen besloot in 2012 onder aanvoering van Bart Eeckhout het woord allochtoon zo min mogelijk te gebruiken. 'Journalistiek gezien was het een ruiswoord geworden. Het betekende alles en niets. Het was een reden geworden om niet verder te onderzoeken naar hoe het precies zit.'

'Het woord werd ook vaak in problematische zin gebruikt. Bij jeugdwerkloosheid en straatgeweld tegen homo's, bijvoorbeeld. Om die reden kregen we direct na afschaffing het verwijt dat we de problemen van de multiculturele samenleving niet wilden benoemen. Maar dit wilden we juist wel. We wilden het zo precies mogelijk uitzoeken.

'Neem de voorbeelden jeugdwerkloosheid en geweld tegen homo's. Het ligt voor de hand dat aan het eerste de achtergrond van jongeren uit de Maghreb-landen ten grondslag ligt en het tweede eerder religie. Als je het alleen over allochtoon hebt, dan mis je de nuance.

'De maatschappelijke overweging om met het woord te stoppen, was dat we mensen niet langer in een kooi wilden vatten waar ze niet meer uit kunnen. Vanwege achtergrond en uiterlijk. Daarom gaven we de opdracht aan auteurs: vermijd het woord zo veel mogelijk. Natuurlijk censureren we niet. Als het woord valt in een interview, dan laten we het staan. Als de overheid het gebruikt in documenten, dan nemen we het over.

De ban van De Morgen vond geen officiële navolging bij de Belgische overheid, zoals nu in Nederland. Alleen de stad Gent nam het over. Toch ziet Eeckhout het woord wegebben uit België, maar dit is volgens hem geen positieve ontwikkeling. 'Het woord allochtoon is in veel gevallen vervangen door moslim, met name als het over de problemen van de multi-culturele samenleving gaat.'

Taalkundige Wim Daniëls

'Och, dit is zo'n oude discussie. Die wordt al zeker tien jaar gevoerd. Ik had het destijds al een logische stap gevonden als het woord zou worden geschrapt. Mensen worden allochtoon genoemd terwijl ze dat volgens de definitie helemaal niet zijn.'

De definitie die het CBS altijd hanteerde voor een allochtoon luidt: een persoon die in Nederland woonachtig is en van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Wie zelf in het buitenland is geboren, hoort bij de eerste generatie; wie in Nederland is geboren, hoort bij de tweede generatie.

'We zijn de weg kwijtgeraakt, het begrip is ongrijpbaar geworden. Te veel mensen worden ermee bedoeld, ook kinderen van ouders die gewoon hier zijn geboren. En we zijn ook inconsequent. Volgens de definitie zijn de dochters van koning Willem-Alexander allochtonen, maar niemand haalt het in zijn hoofd om zelfs maar hun moeder Màxima zo te noemen.

'Het is zoals wij dat noemen een 'plastic woord' geworden. Een passe-partout, dat overal op past. Dit gebeurt veel in de taal. Een computer stamt af van het Franse compter, tellen. Inmiddels is dat ding tot veel meer in staat. Jungle was vroeger een braakliggend stuk land, maar tegenwoordig betekent het het tegenovergestelde.

'Het is niet zo problematisch als bepaalde woorden de lading niet meer dekken, maar bij mensen zorgt het wel voor problemen. Allochtoon is onhandig en onbruikbaar geworden, want je doet velen ermee tekort. Mensen worden in een hoek gedrukt waar ze niet horen, ze gaan zich achtergesteld voelen. Dit werkt stigmatiserend en werkt succesvolle integratie tegen.

'De vraag is of het volk meegaat met de ban van de overheid. Dit zal een tijdje duren. Het is moeilijk mensen woorden af te leren. Kijk maar naar de artiest Prince, die geen Prince meer wilde heten. Dit ging er niet in bij velen.

'In België waren ze jaren geleden al succesvol met het grotendeels uitbannen van het woord allochtoon. De reden is volgens mij dat ze veel meer met taal bezig zijn. Bovendien is de actiebereidheid van de media groter in België. De krant De Morgen heeft een heel actieve rol gespeeld met het uitbannen van het woord allochtoon.

'In Nederland is de definitie door de jaren heen al wel verschoven. In 1959 verscheen een studie van de toenmalige hogeschool van Tilburg over 'Allochtonen in Brabant'. Dit ging over mensen van buiten de provincie. Daarmee is volgens mij alles gezegd.'

Ombudsvrouw de Volkskrant Annieke Kranenberg

'Dit is een goed en onvermijdelijk initiatief van de overheid. In mei besloot de Volkskrant het woord allochtoon te vermijden in de eigen berichtgeving. Een jaar eerder had ik dit geadviseerd. De reden daarvoor is tweeledig: het is een vaag containerbegrip dat journalistieke nauwkeurigheid in de weg staat, want wie wordt ermee bedoeld? Mensen die je niet onachtzaam op een hoop kunt gooien, worden op een hoop gegooid. Dat kan - en dit is het tweede argument om het woord te mijden - stigmatisering in de hand werken. De term is allang niet meer neutraal. Hoeveel generaties Nederlandse kinderen wil je dan nog op die manier bestempelen?

'Als het vermelden van etniciteit journalistiek relevant is, spreekt de krant van bijvoorbeeld Turkse Nederlanders of van Turkse origine, afkomst of komaf. Wanneer er toch behoefte is aan een verzamelbegrip kunnen journalisten verwijzen naar een 'migrantenafkomst', net zoals de overheid nu wil doen. Natuurlijk bestaat het risico dat 'migrant' op den duur ook een negatieve bijklank krijgt, maar dat is geen reden om vage, ouderwetse en besmette woorden te blijven hanteren. Taal verandert voortdurend, 'neger' wordt ook niet meer als normaal woord gebruikt.

'Media geven niet alleen de maatschappelijke werkelijkheid weer, ze bepalen die ook deels met de woorden die ze kiezen. Dat geldt ook voor de overheid, die heeft een voorbeeldfunctie.'