Actrice Maryam Hassouni: 'Je kunt heel goed depressief en krachtig tegelijk zijn'

Maryam Hassouni was ruim tien jaar de eerste en enige Nederlandse actrice die een prestigieuze Emmy Award won, maar in haar kleine Amsterdamse appartement is het gouden beeld nergens te bekennen. 'De filmindustrie is zo hard', zegt ze, 'die prijs heeft voor mij eigenlijk alleen maar averechts gewerkt. Nadat ik de Emmy won, is mijn carrière ingestort.'

Hoe verklaar je dat?

'Ik heb er geen echt antwoord op. De zeven jaar erna ben ik bijna niet aan de bak gekomen. Ik heb wel af en toe iets gespeeld, maar ik was geen werkende actrice meer.'

Je kon er niet van leven?

'Hell no. Er zijn zoveel nare dingen over gezegd. 'Toevalstreffer', riep een collega, en een producent zei: 'Je hebt geen Emmy gewonnen omdat je een goede actrice bent, maar omdat Marokkanen nu even hot zijn.' Ik was 21 jaar, hè. En ik had zelf niet om die prijs gevraagd! Sterker nog: sindsdien hoop ik dat ik nooit meer iets win.'

Ze staat op, loopt van de lavendelblauwe hoekbank naar het keukenblok, zet thee, draait zich om. 'Ik heb zoveel negatieve associaties met die Emmy dat ik 'm niet eens in huis wil hebben. Hij staat bij mijn ouders.'

Maryam Hassouni (32) is 15 jaar als ze reageert op een advertentie die in het dramalokaal van haar middelbare school hangt. Voor de tv-serie Dunya & Desie, over de belevenissen van twee Amsterdamse hartsvriendinnen, wordt een Marokkaans meisje gezocht. Ze krijgt de rol en leert het vak op de set. Een paar jaar later vraagt regisseur Dana Nechushtan Hassouni ook voor de hoofdrol in haar tv-film Offers, waarmee ze zoveel indruk maakt dat ze in 2006 een Emmy, de belangrijkste Amerikaanse televisieprijs, wint als beste actrice. Twee jaar later is ze Shooting Star op het Filmfestival van Berlijn en ze wint de Rising Star Award bij het Hamptons International Film Festival. Maar grotere rollen speelt ze pas weer in 2013 (film Soof) en 2016 (tv-serie Flikken Rotterdam). Vanaf 5 november is ze te zien in de opvolger van hitserie Penoza: Voetbalmaffia. Deze maand gaat de film Alles voor elkaar in première - Hassouni speelt een van de hoofdrollen. Maar de aanleiding voor het gesprek is het verschijnen van haar eerste kinderboek, Hoekjes van geluk.

Jouw agent Amber de Vente zei dat je één keer wilde vertellen hoe het boek is ontstaan.

Hassouni knikt, rommelt met de schaaltjes op tafel. Ze heeft er drie neergezet: een met aardbeien en frambozen, een met stukjes chocola, eentje met ongebrande noten. Op de blauwe bank ligt een Quest en de roman The Brothers Karamazov van Dostojevski, erachter staat een kleine eettafel met erop een opengeslagen script, daarnaast een enorme mosterdgele Smeg-koelkast. 'Geluk voelt alsof je hart wordt gekieteld, geluk smaakt naar precies genoeg suikerspinnen en geluk brengt nieuwe dromen', zegt het jongetje Sam in Hoekjes van geluk. Maar ook: 'Soms hoort ziek worden bij het zoeken naar geluk. Geluk is ook leren hoeveel suikerspinnen je kunt eten. Niet te veel, niet te weinig, maar nét goed.'

Hassouni, een framboos tussen duim en wijsvinger: 'Dit is mijn verhaal - het idee om er een boek van te maken kwam pas later, toen een uitgever me benaderde. Maar het opschrijven ervan heeft me gered. Dat weet ik zeker.'

Gered waarvan?

'Ik was een huilbaby en daarna een kind dat altijd jankte. Natuurlijk waren er blije momenten, maar ik ben ook zolang ik me kan herinneren depressief. Iets dat niemand weet, behalve de mensen die echt dichtbij me staan. Drieënhalf jaar geleden heb ik de bodem bereikt. Depressief worden is het gevoel dat je in een put valt die oneindig diep is. Je probeert je overal aan vast te klampen, toch blijf je maar vallen. Je hoopt dat je op een gegeven moment de bodem zult raken, waardoor het stopt. In 2014 gebeurde dat. Ik bereikte het diepste punt, ik kon niet verder vallen.'

Waarom toen?

'Daar zit geen logica in. Dit verhaal is geen Disneyfilm: eerst gebeurde er dit en daarna voelde ik me heel rot en toen... Nee, het is: ik ben zo geboren. Depressie zit in de familie. Ik kan het niet lekkerder of dramatischer opdienen in een verhaal met een kop en een staart. Het is wat het is.'

Hoe uitte het zich, dat je de bodem had bereikt?

'Als ik depressief ben, leef ik niet in mijn huis, maar op een hoekje van mijn bed. Daar eet ik, slaap ik, ik kom er niet af. Dat kan dagen duren, maar ook weken, maanden. Je ziet het aan de kuil in mijn matras. Destijds duurde het maanden.'

Wat maakte het die keer anders?

'Ik ben een beweeglijk type, maar had net een knieoperatie ondergaan. Daardoor kon ik er letterlijk niet meer van wegrennen. Ik werd geconfronteerd met mezelf. In de jaren daarvoor had ik met veel plezier in New York gewoond om een intensieve acteeropleiding te doen. Zeven dagen in de week les, daarnaast off-Broadwaytheater en nog extra lessen. Ik leefde als een topsporter, volledig gefocust. Het was keihard werken om weer te kúnnen werken. In 2013 kwam die rol eindelijk, in de romantische komedie Soof. Ik ging ervoor terug naar Nederland, maar daarna viel het weer stil. En om me heen wemelde het van de vampires, zuigers: mensen die alleen maar energie kostten. Ik merkte dat ik mezelf aan het verliezen was.

'Acteren geeft me lucht. Ik vind het zo heerlijk om te doen, het voelt alsof ik zweef. Nog steeds is dat zo: ze kunnen me geen rollen geven, maar de passie voor het vak neemt niemand me af. Toch moest ik op dat moment afscheid nemen van het idee actrice te zijn. Ik wilde niet langer wachten op die ene mooie rol en besloot alles om te gooien. Ik ging studeren, Engelse taal en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. En ik begon te schrijven - dat is uiteindelijk Hoekjes van geluk geworden.'

Daar was je wel toe in staat?

'Ja, omdat ik mezelf een laatste kans gaf. Ik was er zó schijtziek van voortdurend depressief te zijn. Van buiten zie je het niet, maar van binnen is het een complete chaos, inwendig schreeuw je de longen uit je lijf, je wordt he-le-maal gek. Het werd een kantelpunt. Óf ik kies voor het leven en ga nu mijn shit helemaal aanpakken. Niet meer pleasen, niet meer de schijn ophouden dat het wél goed met me gaat. Óf het is klaar. Dan hoef ik niet meer door, snap ik het leven niet en kan ik het ook niet. Dan stap ik eruit.'

Ze huilt en becommentarieert haar eigen tranen tegelijkertijd, hard lachend, met plat Amsterdams accent, zoals ze tijdens het gesprek regelmatig zal doen: 'Zóóó, jánkerd! Zit je nou weer te jánken?!'

Meteen daarna, weer op normale toon: 'Het mooie is dat ik op dat moment niets meer te verliezen had. Dus dan geef je het júíst nog een kans. Allereerst moest ik mezelf eraan helpen herinneren wat geluk voor mij is. Ik heb het op een heel kinderlijke manier beschreven: het gevoel dat je hart wordt gekieteld, de smaak van precies genoeg suikerspinnen, maar ook de noodzaak te blijven dromen en fantaseren. Als je depressief bent, doe je dat niet meer. Depressie is stagnatie, rót. Je loopt met je gedachten tegen een muur op, en die muur is te hoog om er nog overheen te kunnen kijken.'

Wat is je oudste herinnering aan de depressies?

'Dat alle kinderen samen aan het spelen en lachen zijn en ik in een hoekje zit te huilen. Altijd maar huilen. En mijn nachtmerries - die heb ik nog steeds, ik slaap altijd met een lampje aan. Mijn ouders namen dat meteen serieus. Ik mocht tussen ze in liggen of een van hen kwam bij mij in bed omdat ik niet alleen durfde te slapen.'

Gaan die nachtmerries ergens specifiek over?

'Het zijn angstdromen, maar niet met een duidelijk verhaal. Ik voel me hulpeloos en machteloos, maar kan me niet bewegen. Sleep paralyses noemen ze dat, slaapverlamming. Je bevindt je tussen slaap en wakker zijn in. Ik zie mezelf liggen, maar kan niks meer doen. Inmiddels heb ik geleerd dat je eruit kunt komen door je er niet tegen te verzetten. Maar het blijft beangstigend.'

Heb je professionele begeleiding gekregen?

'Ik ben al vanaf mijn 13de in therapie. Eerst bij een psycholoog, later kwam er een psychiater bij. Ik ben aan de antidepressiva geweest, maar dat doe ik nooit meer. Van de ene pil kon ik alleen nog eten en slapen, van een andere werd ik juist fokking agressief. Nou ja, dán maar depressief, weet je wel.'

Weer die lach - in het frêle lijf huist het timbre van een bootwerker. NRC Handelsblad vergeleek haar uiterlijk - 'het ronde gezicht, de kalme uitdrukking, de bruine ogen' - eens met dat van de Franse steractrice Juliette Binoche.

Hassouni: 'Het cliché van een depressief persoon is iemand die de hele dag in joggingpak op de bank Bridget Jones zit te kijken met een beker Ben & Jerry's in de hand. Hell no! Als je depressief bent, betekent dat niet automatisch dat je er ook zo uitziet. Ik sta bekend om mijn harde lach, en ik lach ook véél. En dat is dan ook oprecht, al zit er tegelijkertijd iets zwaars in. Als ik heel blij ben, moet ik altijd huilen.'

Maryam Hassouni werd geboren in Amsterdam, bleef er ook altijd wonen. Voor de serie Flikken Rotterdam spreekt de regisseur haar soms toe als de Amsterdamse tongval er weer even in schiet. Ze komt uit een familie waar gehamerd wordt op educatie: haar zusje studeerde politicologie, hun broertje doet bedrijfskunde. Hassouni begon aan museologie en rechten, maar studeerde deze zomer af in Engelse taal en cultuur, met een 8 als eindcijfer.

_{Tekst gaat verder onder de video.}

Je agent vertelde dat je een 8,05 moest scoren om cum laude te kunnen afstuderen, jij kwam op 8,04 uit. 'Dat vindt Maryam héél erg', zei ze.

'Jááá, dat vond ik zeker, net op één honderdste niet gelukt. Maar dat heb ik wel achter me gelaten nu.'

Wat vonden je ouders ervan dat je stopte met je rechtenstudie om helemaal voor het acteren te gaan?

''Acteren is prima, maar je mag je school nooit verwaarlozen', zei mijn vader. Educatie is vrijheid. Zelf studeerde hij Arabisch in Marokko, maar hij maakte het niet af. Eenmaal in Nederland kon hij alleen aan de slag als conciërge op een school.'

Hoe groeide je op?

'We waren best arm. We hadden een flatje via de sociale woningbouw, maar wel in Oud-Zuid, het chique deel van de stad. Ik zat op de Nicolaas Maesschool tussen de rijkeluiskindjes. Op vrijdag was het speelgoedmiddag, dan mocht iedereen z'n speelgoed van huis meenemen. Kwamen mijn klasgenootjes aan met volledige poppenkasten, hele stapels barbies. En ik had niks. Nou ja, één pop van Zeeman waar de kop af lag. Speelgoed was bij ons thuis geen prioriteit.'

Bij binnenkomst heeft ze gezegd, in aanwezigheid van haar agent en ineens twijfelend of ze het interview wel wil doen: 'Als ik maar niet die actreutel word die zo nodig d'r depressie wil etaleren'. En liever spreekt ze ook niet te veel over haar Marokkaanse achtergrond. Gespeeld aanstellerig, half in het Engels, zoals veel van wat ze zegt in het Engels gaat: 'Heb je mij weer, with my poor sad ethnic story!'

Maar toch: in de tien jaar dat De Vente haar agent is, wordt elke fotoshoot die Hassouni doet eerst doorgesproken met fotografen en beeldchefs. Toch kan het dan nóg gebeuren dat de stylist van een bekend vrouwenblad 'met een rek vol kaftans aankomt'. Hassouni zelf: 'En dat weiger ik dus aan te trekken. Ik ben gewoon in Amsterdam geboren, maar ze willen me altijd als Marokkaan op de foto zetten. Er was ook een fatsoenlijke krant die als kop boven een interview met mij schreef 'dochter van een gastarbeider'.' Schampere blik: 'Dat verzint zo'n eindredacteur dus zelf. Mijn vader wás geen gastarbeider.'

In een dubbelinterview uit 2008 met Eva van de Wijdeven, haar tegenspeler in Dunya & Desie, heeft Van de Wijdeven het in NRC Handelsblad zo verwoord: 'Aan mij vragen journalisten of ik net zoveel vriendjes heb gehad als Desie. Of hoe ik het vond om mijn haar te blonderen.' De vragen aan Hassouni gingen over Geert Wilders, 9/11, Theo van Gogh en Osama Bin Laden.

Rommelend in het schaaltje frambozen: 'Interviewers zijn vaak op zoek naar het verhaal van de vrijgevochten Marokkaanse actrice die een strijd heeft moeten leveren met haar afkomst om te kunnen zijn wie ze is. Maar dat ís mijn verhaal niet. De enige strijd die ik heb moeten leveren, is tegen de autochtone Hollander die mij altijd heeft gezegd: 'Dat kún jij niet. Daar ben jij niet goed genoeg voor.''

Voorbeelden te over. 'Op de middelbare school merkte ik al dat ik een 11 of een 12 moest halen om een 8 waard te zijn. Hoewel ik negens en tienen scoorde voor mijn toetsen aardrijkskunde, gaf de lerares een havo-advies. Ik ben zo boos geworden dat ik met stoelen heb gesmeten. Er waren andere docenten die zich afvroegen hoe het kwam dat mijn verslagen zo goed waren en me ervan beschuldigden dat ik ze had overgeschreven. Daar leerde ik dat je het niet té goed moet doen, dan krijg je juíst shit over je heen. Hetzelfde als wat met die Emmy gebeurde. Mijn hoge cijfers worden door journalisten graag uitgelegd als bewijsdrang. Maar nee, hee, het was gewoon survival! Anders had ik nu namelijk op een fucking roc gezeten.'

Ze deed nooit auditie voor de toneelschool, 'omdat mij al vroeg werd verteld dat ik geen échte actrice was'. En toen ze jaren geleden tegen een bekende schrijver vertelde dat ze ook literaire ambities had, antwoordde die: 'Moet je niet doen. Ben je weer zo'n Marokkaan met een boek.'

Fuel noemt ze al die weerstand, haar krachtvoer. 'Eigenlijk is alles waar ik succesvol in ben geworden, ontstaan door de ontmoediging van anderen.'

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

Je hebt je ondanks de depressies als 15-jarig meisje zelf aangemeld voor je eerste rol, waarmee je in één klap bekend werd.

'Je kunt heel goed depressief en krachtig tegelijk zijn. Ik heb veel angsten, maar ik laat me er niet door weerhouden. Het is niet: 'Ik voel me niet lekker, dus ik doe niks.' Nee, ik raap mezelf op. Ga toch mijn scriptie schrijven of een tekst leren. En al ben ik bang, ik doe het. Zoals nu, mijn verhaal vertellen. In Nederland wordt snel schamper gesproken over depressie. Zo van: 'Ah joh, dan werk je toch gewoon even wat minder hard?' Of: 'Het gaat toch goed met je, wat zeur je nou?' Ergens snap ik die opmerkingen ook nog. Ik woon in het rijke Westen, heb gestudeerd, leuk werk en mijn ouders leven nog. Dus ja, ergens is er ook schaamte. Omdat je je niet zo mág voelen. Ik hoop dat mijn verhaal de mensen bereikt die mijn gevoel wél herkennen en erkennen. Ik wil ze zeggen dat het oké is om erover te praten. En dat je echt ballen hebt als je ermee naar buiten durft te treden.'

Pas onlangs vertelde ze Eva van de Wijdeven erover, zeventien jaar nadat ze voor het eerst hadden samengewerkt. 'Ik denk dat ze het ergens altijd wel geweten heeft, net als Dana Nechushtan. Ik merkte dat mensen het lastig vonden met mij, omdat ik die zwaarte met me meedroeg. Maryam is serieus of moeilijk en dan ineens weer niet, omdat ik zoveel lach. Dat is verwarrend. Ik was altijd bezig met 'I'm okay! Met mij is niks aan de hand!' Terwijl iedereen waarschijnlijk voelde dat er wél iets aan de hand was.'

Heb je veel vrienden?

'Nee. Vier hardcorevrienden met wie ik échte gesprekken voer, omdat ik niet goed ben in smalltalk. Die paar mensen hoef ik niks meer uit te leggen, ze worden niet boos als ik onbereikbaar ben. Vroeger hoorden ze soms maanden niets van me. Tegenwoordig is het eerder dagen, weken. En ik heb geleerd dan wel even iets te laten weten. 'Hee, het is weer zover.''

Ze noemt het belang van een tribe, een groep mensen om zich heen verzamelen bij wie ze leert zich kwetsbaar op te stellen, 'zonder dat je bang hoeft te zijn door de wolven te worden opgegeten. Vroeger - ik ben inmiddels 32 dus ik mág vroeger zeggen - zette ik volwassenen op een voetstuk. Ik vroeg vaak om advies, zíj wisten tenslotte hoe het zat. Nu ik zelf volwassen ben, weet ik dat niemand antwoorden heeft. We maken er allemaal een zooitje van. Je kunt beter gewoon naar je gevoel luisteren; volwassen zijn betekent tenslotte niet zo heel veel meer dan dat je een paar jaar ouder bent geworden.'

Ik begreep dat je nooit een lange relatie hebt gehad.

'Er is nog niemand geweest die zowel met de happy me als de depressieve Maryam kan omgaan, nee. Soms ontmoet ik iemand in mijn sombere fase; een zorgzame man kan daar iets mee. Totdat ik eruit kom en een lichte, speelse versie van Hassouni word, die hard lacht in stille bioscoopzalen en huppelend over straat gaat. Dat vinden ze dan weer ongemakkelijk. En andersom.'

Disneystemmetje: 'It's just not happening! Op zich niet erg, ik ben graag alleen, ik vind mijn eigen gezelschap niet irritant. Het enige is dat ik graag kinderen wil, en liever samen dan alleen.'

Vind je dat niet eng, moeder worden, met jouw aandoening?

'Ja. Ik durf daar niet eens diep over na te denken. Het lijkt me vreselijk een depressieve moeder te zijn. Daarom is het extra belangrijk om zoiets samen te doen.'

Jij bent het gezicht van de nieuwe Zwitserleven-commercials. Die keuze is best ironisch, als je jouw verhaal zo hoort.

Schelle lach. 'Ja, jááá, onbeperkt genieten, kijk haar eens onbeperkt genieten!' Meteen weer serieus: 'Ik kende hun campagnes al uit de tijd dat Huub Stapel ze deed. Ze zijn zo mooi gedraaid, net minifilms. Dus ik voel me vereerd dat ze mij vroegen.'

Je hebt nu veel werk.

'Toen ik de rol in Flikken Rotterdam kreeg aangeboden, zei ik: 'Prima, maar ik ben tegenwoordig student, ik doe het alleen als jullie het opnameschema om mijn colleges heen kunnen plannen. Ik wilde niet wéér een studie stilleggen voor een onzekere toekomst als actrice. Ik móét iets te doen hebben, wat dat betreft ben ik een echt product van zowel het kapitalisme als het calvinisme: je waarde wordt bepaald door wat je doet en hoe hard je werkt. Dus als ik niets doe, wat is mijn toegevoegde waarde dan?'

Vooralsnog heeft ze net een maand promotie van haar eerste boek, inclusief de Kinderboekenweek, achter de rug. 'Ik hoop dat ik kinderen die het lezen, heb kunnen meegeven dat iedere pechvogel ook een geluksvogel kan worden. Ongeluk zit in een klein hoekje, maar geluk ook.'

'Geluk is een passant, al denken veel mensen dat geluk een huisvriend moet zijn', schreef Arnon Grunberg laatst.

'Ik begrijp wat hij bedoelt. Het gevoel dat je hart wordt gekieteld, maar het alweer weg is op het moment dat je het wilt vastgrijpen. Geluk is nu eenmaal niet iets dat je onder je arm kunt meenemen.'

Hoe voel jij je momenteel?

'Sinds ik heb geaccepteerd dat de depressies onderdeel zijn van wie ik ben, heb ik er minder vaak last van. Ik beschouw het nu als een chronische ziekte. Als ik er niet tegen vecht, is het ook weer sneller weg. Ik zie het als mijn jongere ik die even wil uithuilen op mijn schoot. Dat laat ik toe, en dan gaan we samen weer verder. Vroeger dacht ik dat mijn leven pas kon beginnen zodra ik perfect was. Alsof er zoiets bestond als het eindproduct Hassouni. Maar ik weet nu dat dat niet waar is, en dat alleen al geeft me zoveel lucht. Ik kan nu gelukkig zijn mét mijn depressie.' Plotseling weer theatraal, haar armen in de lucht: 'Ik zou niet eens meer weten wat ik zonder die depressies móét! Ze horen al zo lang bij me.'

Bij het afscheid aan de voordeur vraagt ze: 'Did it make any sense? Of vond je dat ik zat te raaskallen?'

De deur naar de slaapkamer staat open. Op het matras ligt een dekbed met in krullerige letters het woord 'lief' erop geschreven.

'Mensen reduceren tot een diagnose is een ingreep in de identiteit' (+)
Psychiater Jim van Os (57) veranderde van standpunt over de juiste behandeling bij psychisch lijden.

Waarom stoppen met antidepressiva zo moeilijk is (+)
Zeker de helft van de gebruikers heeft moeite met het stoppen met antidepressiva en veel van hen lukt het niet. Na jarenlang uitstelgedrag is Emma Curvers eindelijk gestopt, met behulp van zelfgeknutselde pillen. Waarom is afbouwen zo lastig?

Hoe voorkom je (zo goed als mogelijk) een depressie? (+)
Vooral na een negatieve levensgebeurtenis, is het een reëel gevaar: een depressie. Journalist en psychologie-student Francisca Kramer zoekt uit hoe je 'm buiten de deur houdt.

'Het is veel te veel geweest' (+)
Het gaat weer goed met de atleet Dafne Schippers (24), opgekrabbeld uit een zwart gat. Vrijdagavond rent ze op het EK-atletiek 'haar' 200 meter. Lees dit interview uit april terug.

'Toen mij werd gevraagd of ik alleen op blank val, dacht ik: hier moet ik iets mee' (+)
Zelf valt ze op witte mannen. De keren dat ze racistisch werd bejegend, zijn op de vingers van één hand te tellen. Programmamaker en columnist Iris van Lunenburg onderzocht gemengde relaties voor haar tv-programma.

'Ik was altijd bezig met wat anderen van me vonden, hoe ik overkwam. Dat is weg' (+)
Een echte éminence grise zal Mart Visser niet meer worden in de modewereld. Maar aan stoppen denkt hij niet. 'Ik begin net lekker warm te draaien.