Waarom choreograaf Marco Goecke altijd een zonnebril draagt en in studio’s zonder daglicht repeteert

Noodgedwongen blijft de Duitse choreograaf Marco Goecke de komende tijd in Europa, uit angst dat zijn teckel Gustav − beste vriend en zielsverwant − de vliegstress niet overleeft. Deze maand is hij veel in Den Haag vanwege nieuw werk én is hij onze weekendgids.

Toen hij nog een relatie had, kon choreograaf Marco Goecke (50) tijdens zijn vele buitenlandse opdrachten zijn zwartbruine teckel thuislaten, bij zijn vriend in Duitsland. Maar sinds Goecke weer single is, gaat Gustav overal mee naar toe. Repetities, studio’s, gala’s, treinstations, hotels en restaurants, ja, ook naar een diner met prinses Caroline van Monaco, die Goecke leerde kennen nadat hij uit haar handen in 2006 de prestigieuze Nijinsky Award ontving. Dus ligt de 14-jarige Gustav tijdens het interview in het Kurhaushotel in Scheveningen op Goeckes schoot. Af en toe bibbert en rilt zijn neusje. ‘Gusti heeft tics door een breindefect. Ik moest een speciale verklaring meenemen om hem Amare in te krijgen. Dat cultuurhuis laat geen huisdieren binnen, net als het vijfsterrenhotel Hotel Des Indes, ooit mijn favoriet. Belachelijk toch? Nu staat zwart op wit dat ik niet functioneer zonder hond.’

Heimwee overwinnen

De gelauwerde Duitser verblijft een paar weken in Den Haag vanwege zijn nieuwe werk voor de topgroep van Nederlands Dans Theater (NDT): een avondvullende choreografie over zijn band met Nederland, die al teruggaat naar zijn studietijd aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Voor In the Dutch Mountains laat Goecke zich onder meer inspireren door de essayistische sprookjesroman In de bergen van Nederland (1984) van Cees Nooteboom en het gelijknamige nummer van de Nits, uit 1987. ‘Dat luisterde ik vaak toen ik hier als 17-jarige mijn heimwee moest zien te overwinnen. Ik voelde mij verloren, had alleen een beeld van Den Haag uit een toeristisch miniboekje. Internet bestond nog niet.’

Die Nederlandse bergen zijn natuurlijk een metafoor. ‘Voor het leven, ja, dat zie ik als een berg die we moeten beklimmen.’ Maar ook voor dat wat er niet is, maar je wel kunt wensen, inbeelden, fantaseren. ‘Dat is mijn job, iets maken dat slechts tijdelijk bestaat in het glanzende donker van het theater. Iedere keer weer beklim ik met de dansers in de studio die berg om iets uit niets te maken. En poef, na de voorstelling resteren alleen herinneringen in de hoofden van wie erbij waren.’

Hij wijst naar het uitzicht over zee en strand. ‘Kijk hoe die donkere kleuren en schaduwen continu veranderen door het licht, het weer, de wind, de vogels. Het lijkt monotoon, maar wie goed kijkt ontdekt een symboliek voor het verstrijken van de tijd. Hier kan ik uren naar kijken.’

‘Meester van het duister’

Razendsnelle vibraties van rug en nek, bedwelmende tremolo’s van trillende armen en wapperende handen, nerveuze polsen die vliegensvlug roteren en benen die zo snel zijwaarts uitslaan dat het oog ze nauwelijks kan volgen. De nadruk ligt bij Goecke altijd op het bovenlichaam, want ‘dat is het eerste wat we van elkaar zien als we met elkaar praten. Het onderlichaam is vooral om van a naar b te gaan. In mijn werk zie je geen hooggestrekte balletbenen.’

In Goeckes danstaal zuigen nervositeit, snelheid en duisternis de blik van de toeschouwer naar het toneel. Hij won er vele prijzen mee, waaronder in Nederland de Gouden Zwaan voor de indrukwekkendste dansproductie van seizoen 2016/2017 en vorig jaar de Jiří Kylián Ring. Van Australië tot Canada, bijna overal wordt het werk van ‘deze meester van het duister’ door topgezelschappen uitgevoerd. ‘Behalve in de Verenigde Staten, daar houden ze niet van die donkere kant. Al wordt mijn werk lichter nu ik ouder word. Het was te moeilijk te zien voor mensen achterin in een grote zaal.’

Buitenbeentje in provinciestadje

De komende tijd beperkt de 50-jarige melancholicus zijn actieradius noodgedwongen tot Europa, uit angst dat Gustav de vliegstress niet overleeft. ‘Gusti is mijn eerste prioriteit, hij is mijn alles. Ik vrees de dag dat hem iets ergs overkomt.’ Wie een indruk wil krijgen hoe groot die impact kan zijn, ook op zijn werk, moet The Big Crying (2021) zien, de bejubelde choreografie die Goecke kort na het overlijden van zijn vader maakte voor NDT 2, het gezelschap voor jonge dansers van NDT. ‘The Big Crying vangt de onpeilbare emotie van verse rouw’, kopte de Volkskrant boven een vijfsterrenrecensie.

Zijn vader werkte in Wuppertal op een fabriekskantoor. ‘Maar hij durfde tegen regels in te gaan, was een vrije geest. Als kind verafschuwde ik dat, nu bewonder ik hem daar enorm om.’ Zijn moeder is down-to-earth en was secretaresse bij een groot bedrijf. Zij zag al vroeg dat hun zoon – Goecke heeft één oudere zus – iets fysieks en artistieks moest gaan doen. ‘Ik was een buitenbeentje en voelde dat ik nooit gebaande paden zou volgen, ook door mijn homoseksualiteit in een provinciestadje. Daarom fantaseerde ik in mijn kamertje over een groots leven als kunstenaar.’ Dat danslegende Pina Bausch ook in Wuppertal woonde, heeft hem gered en voor de dans gewonnen. ‘Ik heb alles aan Pina te danken.’ Daarom tipt hij ook haar als een van zijn inspiratiebronnen. Zijn grootste droom: wonen aan een van de grachten in Amsterdam. ‘Maar daarvoor moet ik nog heel veel choreografieën maken. En stoppen met het kopen van mooie dingen.’

Huisdier
Zwarte tekkel Gustav

‘Ik kocht Gusti veertien jaar geleden toen hij een puppy van een half jaar was. Hij is mijn alles, mijn zielsverwant. Je leert zo veel van een dier als beste vriend. Ik kan iedereen zulk sociaal gezelschap aanraden. Dieren leven op een andere planeet en maken het leven niet moeilijker dan het is: eten, drinken, bewegen, slapen. Ik ben daar jaloers op. Ze hebben geen benul van geld. Mijn grootste plicht is hem goed te verzorgen. Op het station in Wenen verloor ik zijn drinkbeker. Toen heb ik een zilveren kinderkopje gekocht uit de serviescollectie van Tiffany’s. Daar laat ik hem altijd uit drinken. Die valt bovendien niet kapot. Ik houd van mooie dingen. Dansstukken zijn niet gemaakt voor de eeuwigheid, collector’s items wel. Ik voel mij verbonden met tradities en verzamel secuur. Van boeken en foto’s tot lampen, tekeningen en horloges. Voordat ik elders een nieuw werk maak, laad ik mij met Gusti altijd even op aan mijn spullen in mijn appartement in Hannover.’

Dichters

Rose Ausländer (1901-1988) en Ingeborg Bachmann (1926-1973)

‘Ik lees veel poëzie, dat is dans gevat in woorden. Bijvoorbeeld van de Duitse Rose Ausländer en de Oostenrijkse Ingeborg Bachmann. De eerste weet schitterende woorden en ogenschijnlijk heldere beeldspraak te vinden voor iets ongrijpbaars als schoonheid, liefde en rouw. Bij de tweede staat het wantrouwen tegen té gemakkelijke taal centraal. Dat is ook altijd mijn zoektocht. Ik wil iets dieps en schitterends maken, niet iets gemakkelijks. Maar het moet wel speels tot stand komen. Ik raad deze vrouwen aan, ook omdat ze minder bekend zijn dan de Roemeens-Joodse dichter Paul Celan, die ze allebei kenden. Ausländer stamt uit een joodse familie en overleefde hetzelfde getto als Celan, dat van Tsjernivtsi. Voordat de nazi’s daar huishielden was dit de hoofdstad van de regio Boekovina en een bloeiend cultureel centrum in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Nu ligt die stad in Oekraïne. Bachmann voerde als dochter van een nazi-officier een vurige correspondentie met Celan, ondanks de schaduw die hun achtergrond wierp op hun hartstochtelijke relatie.’

Choreograaf

Pina Bausch (1940-2009)

‘Pina heeft mij gered. Haar werk was mijn ontsnapping uit mijn allenige bestaan. Op de middelbare school moesten we naar voorstellingen van Tanztheater Wuppertal. En als je dan jong bent en je voelt je anders dan anderen, zie je plotseling op toneel dat er een uitweg mogelijk is uit die eenzaamheid. Ik wilde niets anders meer dan kunstenaar worden. Eerst schilder. Ik teken nog altijd, het is mijn diepste dialoog met mijzelf, het tegenovergestelde van met mensen zijn. Maar mijn moeder meende dat iets fysieks beter voor mij was. Zo werd het ballet.

‘Pina toonde mijn eerste choreografieën op haar festival. Dat was allesbepalend voor mijn carrière als choreograaf. Ik vind haar werk moedig. Wie Pina’s voorstellingen niet waardeert, staat niet open voor emoties in dans. Die voelt niks. Haar taal is kristalhelder, er schemeren diepe gevoelens in door. De oeruitvoering van Palermo, Palermo raakte mij diep in 1989. Tanztheater Wuppertal voert het dit voorjaar opnieuw uit maar ik durf niet te gaan. Dat is het tragische aan ouder worden. De angst dat iets je nooit meer zo raakt als die eerste keer.’

Singer-songwriter en dichter

Patti Smith (1946)

‘Ik ben niet zo’n muziekfreak als veel andere choreografen. De muziekkeuze voor mijn choreografieën is divers, van Antony and the Johnsons tot Sergej Prokofiev en van Jeff Buckley tot György Ligeti. Ik kies wel vaak songs, en zoek daarbij naar contrasten. Johnny Cash naast Bach. Het mag botsen. Ik hou van rebelse singer-songwriters, en ben zelf ook een rebel, het moet altijd op mijn manier. Ik was een boze, ontevreden danser, vond het meestal plat en banaal wat ik moest doen. Dan dacht ik: dat kan ik zelf beter. Ik voel mij verwant met Patti Smith. Haar muziek heeft ook iets rebels en is punk en melancholiek tegelijk. Ik ben net zo sensitief en melancholisch. Haar doorleefde rockpoëzie heb ik in 2015 gebruikt in Thin Skin voor NDT 2 en later voor de herneming door NDT 1. De eerste keer dat ik haar stem hoorde was op de kamer van mijn vijf jaar oudere zus. Zij had lp’s. Daar mocht ik niet aan komen. Toch ben ik stiekem Easter gaan luisteren. Ik was nog een jochie maar dat moment vergeet ik nooit meer.’

Roman

L’Amant (1984) van Marguerite Duras

‘Twee jaar geleden maakte ik Der Liebhaber voor Staatstheater Hannover, waar ik sinds 2019 balletdirecteur ben. De avondvullende voorstelling is door corona helaas alleen gestreamd, maar ging over het beroemde boek van Marguerite Duras, L’Amant, waarin een oudere Franse vrouw terugkijkt op haar leven en vooral op haar jeugd. Duras beschrijft zo ontroerend en sfeervol de romantische liefde die ze als 15-jarig meisje voelt voor een oudere, rijke Chinees, ook al wil zijn familie haar niet. Ze haalt die exotische jaren van het toenmalige Indo-China, het huidige Vietnam, knap dichtbij. In het boek blijft die romantische liefde voor altijd. De laatste pagina ontroert mij nog steeds. Al maakt die never ending love story niet meer die duizeligmakende indruk als de eerste keer. Maar dat is met alles. Ik herken mezelf in haar zoektocht, hoe Duras als 17-jarige naar Parijs vertrekt om wiskunde en politieke wetenschappen te studeren. In haar veelbewogen leven kijkt de dood altijd om het hoekje. Hoe ze daarover schrijft, intrigeert mij enorm.’

Sieraad

Het wereldtijdhorloge van Jaeger-LeCoultre

‘Ik houd van horloges. In zo’n klein uurwerk huist een grote traditie aan vakmanschap en historie. Als mensen willen we altijd begrijpen wat tijd nu precies is. Je voelt het voortschrijden en toch is het niet lineair. Ik ben altijd het meest blij met mijn laatste aanschaf, maar mijn wereldtijdhorloge van Jaeger-LeCoultre blijft speciaal. Het dubbele uurwerk geeft precies de tijd aan van de plek waar je verblijft, maar ook van de plek waar je naartoe zou willen. Dat voedt mijn verlangen naar reizen. Zeker nu ik niet makkelijk kan vliegen door de ouderdom van Gustav, kan ik toch op mijn pols zien hoe laat het bijvoorbeeld in Sydney of Singapore is. Als kind kreeg ik van mijn ouders een wereldtijdhorloge van Casio. Ik vond dat zo’n romantisch gevoel, de hele wereld om mijn pols.’

Film

Rosemary’s Baby (1968) van Roman Polanski

‘Als kind had ik een enorme doodsangst. Het besef dat mensen om mij heen gingen sterven hakte er stevig in. Nog steeds kan ik bang zijn dierbaren te verliezen. Toch houd ik van het kijken naar psychologische thrillers. Misschien juist om met die angst om te leren gaan. De eerste keer dat ik de horrorklassieker Rosemary’s Baby zag was ik zo bang. Mia Farrow speelt die jonge zwangere vrouw briljant, met haar angstvisioenen over gemeenschap met de duivel. Na een voorstelling, als alle publiek is vertrokken, kan een theater soms ook een enge plek lijken, alsof in hoeken, nissen en lange gangen nog geesten rondzweven. Het voelt dan zo leeg aan. Ik ben altijd jaloers op filmmakers, omdat zij met een scherpe montage het resultaat zo’n ijselijke, huiveringwekkende kant op kunnen sturen. Dat kunnen wij als choreografen niet. Wij werken live met mensen. Die moeten dat avond na avond herhalen.’

Kleur

Alle tinten zwart

‘De nacht is altijd spannender dan de dag. Het donker heeft een onpeilbare diepte en tegelijk iets feestelijks. Zonneschijn heeft dat niet. Kijk naar de lichtjes in een theater. Naar een diner bij kaarslicht. Dat houd je niet overdag. Tegelijk durf je dat waarmee je in conflict bent, in de schemering naar boven te halen. Die dubbele atmosfeer heeft iets magisch. Daarom repeteer ik altijd in studio’s zonder daglicht. En draag ik steevast een zonnebril, net als mijn vader. Dat is geen excentrieke pose. Ik ben een sensitief iemand, ik wil niet dat mensen te dichtbij komen en in mijn ogen denken te lezen hoe ik mij voel. Ik sta voor mijn werk voortdurend in nauw contact met mensen. In de studio kijkt iedereen naar mij, dansers, balletmeesters. Om te voorkomen dat ik daar uitgeput van raak en leeggezogen word, draag ik die zwarte bril. Nadeel is wel dat mensen snel denken dat ik ook een donker en somber karakter heb. Terwijl ik heus grappig ben en veel humor heb. Zwarte humor, ja, dat ook.’

Werkhouding

Spelen met dansers

‘Gelukkig kan ik met dansers altijd lachen. Pina zei ooit: als je in de studio niet meer kunt lachen, is er geen hoop meer op een goede afloop. Daarom vraag ik dansers speels te zijn. Ik kom niet met een boek vol ideeën en notities. Ik wil de dansers leren kennen. Zij zijn mijn grootste inspiratiebron voor een voorstelling. De jonge dansers van NDT 2 liet ik een keer duizend vliegtuigjes vouwen en ermee vliegen. Ik vroeg bakken met herfstblaadjes om te kiepen. Om te draaien aan steeltjes, te wapperen, te wuiven, te dwarrelen. Niets van dat alles haalde de voorstelling. Gewoon, een speeltuin. Anderhalve week voor de première begin ik met het nemen van beslissingen. Dan gaat het lijken op choreograferen. Echt, ik kan het iedereen aanraden. Stop nooit met spelen. Play with your life.’