‘Starchitect’ Jeanne Gang houdt zelf van afgelegen plekken waar geen mens of gebouw te bekennen is

‘Wat ik leuk vind aan Amsterdam is dat je bijna alles kunt belopen. In een wandeling van een half uur loop je ook nog eens in een rechte lijn door wel drie of vier verschillende eeuwen. Van het 16de-eeuwse stadscentrum tot de doordachte stadsuitbreidingen na de Tweede Wereldoorlog van deze wijk’, zegt de Amerikaanse architect Jeanne Gang (58), oprichter van Studio Gang, een internationaal architectenbureau met ruim 120 medewerkers en vestigingen in New York, San Francisco en Parijs. Ze staat op een van de gewelfde balkons van Q Residences, een prestigieus appartementencomplex van haar hand in de Amsterdamse wijk Buitenveldert.

Met deze nieuwe, elegant golvende woontoren van 75 meter hoog heeft een kosmopolitische bouwstijl voet aan land gezet in de oer-Hollandse tuinstad uit de jaren vijftig. De appartementen zijn gestyled door Piet Boon, de groenperken voor de deur zijn van tuinarchitect Piet Oudolf en de gordijnen in de lobby van interieurontwerper en ‘dear friend’ Petra Blaisse. ‘Door te werken met ontwerpers van hier krijg ik een beter begrip van de Nederlandse cultuur’, verklaart Gang.

Jezelf onderdompelen in plaatselijke gewoonten en gebruiken is voor haar een vanzelfsprekendheid. ‘Een gebouw staat nooit op zichzelf, maar moet onderdeel worden van de bestaande stedelijke ecologie. Net als in de natuur, waar planten, dieren en zelfs de zee elkaar nodig hebben en versterken. Architectuur is voor mij een manier om mensen te verbinden, met elkaar en met hun omgeving.’

Nederland is voor haar geen onbekend terrein. Als jonge ambitieuze architect werkte ze in de jaren negentig bij Oma, het architectenbureau van Rem Koolhaas in Rotterdam. ‘Om eerlijk te zijn voelt Rotterdam iets vertrouwder aan dan Amsterdam. Ik kom zelf uit Chicago, dat ook een rauw randje heeft door een industrieel verleden, en dat het zelfvertrouwen en misschien ook de flair van New York mist. Het is er erg nuchter.’

Toch zou het dus nog ruim 25 jaar duren voor ze haar eerste gebouw in Nederland – en zelfs Europa – zou realiseren. En dat terwijl Jeanne Gang een van de weinige vrouwelijke starchitects is. Daarnaast is ze hoogleraar aan de prestigieuze Harvard Graduate School of Design, haar alma mater. Volgens Time Magazine behoorde ze in 2019 tot de honderd invloedrijkste mensen ter wereld.

In 2010 verrijst in Chicago de Aqua Tower, met 82 verdiepingen. Ze is dan ‘slechts’ 45 jaar, wat als een groentje geldt in de internationale architectuur. Inmiddels heeft ze universiteiten, musea en grote wooncomplexen gebouwd. Voor de Amerikaanse stad Memphis ontwikkelt ze een groot park aan de Mississippi die de stad doorkruist. Het volgende grote project wordt het nieuwe O’Hare-vliegveld in haar thuisstad Chicago, een van de drukste vliegvelden ter wereld. Ondanks deze verscheidenheid pik je de gebouwen van haar hand er moeiteloos uit. Stijlvol, maar ook vol dynamiek, door de vloeiende, organische vormen en subtiele details. ‘Ik wil beweging en ritme uitdrukken. Daarom kijk ik altijd naar de natuur. Dat is uiteindelijk mijn grote inspiratiebron, meer nog dan mensen.’

Architectuur: Mesa Verde

‘Mesa Verde is een bergachtig natuurpark in de staat Colorado, waar ook een gelijknamige nederzetting van het inheemse Pueblo-volk te vinden is. In de wanden van een tafelberg – mesa verde betekent ‘groene tafel’ in het Spaans – zijn huizen gebouwd in ondiepe grotten. De woningen zijn al eeuwen geleden verlaten door de oorspronkelijke bewoners en behoren tot de omvangrijkste en best bewaarde archeologische vondsten in heel Amerika. Je kunt goed zien hoe deze gemeenschap functioneerde en hoezeer ze verbonden was met de natuurlijke omgeving. Bijzonder is ook hoe deze woningen tot stand zijn gekomen: niet door iets toe te voegen aan de wereld, maar juist door iets weg te halen, door het uitdiepen van bestaande bergkloven. Dat betekent dus ook ook dat alles uit een en hetzelfde materiaal bestaat, iets wat je verder nooit ziet.’

Product: De verrekijker

‘De verrekijker is de simpelste manier om je wereld te vergroten. Ik ben verziend en ben dus van nature gericht op dingen die ver van mij af zijn. Ik gebruik een verrekijker in de natuur om vogels en landschappen te bekijken, maar ook in steden heb ik ze bij me om gebouwen te bestuderen. Ik gebruik ze eigenlijk voor alles, behalve mensen, dat vind ik veel te opdringerig. Ik heb een kleintje die je makkelijk kunt opvouwen en meenemen. Zelfs als ik ’s ochtends ga joggen gaat-ie mee. Maar wel met lenzen van Swarovski-kristal. Bij Swarovski denken mensen meestal aan glazen siervaasjes, maar hun belangrijkste producten zijn lenzen, die van superieure kwaliteit zijn.’

Natuur: Sequoia National Park

‘Mijn vader was bouwkundig ingenieur. Hij nam ons mee op roadtrips dwars door de Verenigde Staten, zodat we dan ‘toevallig’ langs de langste brug of de hoogste snelweg kwamen. Ik heb de waanzinnigste natuurparken gezien – van de Grand Canyon tot de prachtige prairies rond Chicago. Mijn favoriete landschap is het Sequoia National Park in de staat Californië. De sequoiabomen kunnen tot wel honderd meter hoog worden; het zijn de hoogste bomen ter wereld en ze zijn altijd groen.

Ze groeien alleen op deze specifieke plek. Maar het zijn juist geen op zichzelf staande organismen, ze functioneren als een familie en communiceren met elkaar over bijvoorbeeld de waterstand of de voedselvoorraad in de grond. Hoe dat precies werkt, weten we niet. Dat is zo raar, we weten meer van planeten en de ruimte dan van de natuur om ons heen. De bomen zelf zijn ook weer een bron van leven voor honderden verschillende diersoorten. Tegelijkertijd gebruiken ze een soort plakkerige hars om gezamenlijk bepaalde diersoorten juist af te stoten.’

Vogel: De uil

‘De vogel is mijn favoriete diersoort. Welke vogel favoriet is?’ Lachend: ‘Hmm... dat gaat voortdurend op en neer, net als een hitparade. Op dit moment staat de gestreepte bosuil op nummer 1. Die vind je vooral in het noordoosten van Amerika. Als er twee exemplaren in hetzelfde bos zitten, hoor je een prachtig duet van hun, ehm... gezang. De uil is een vogel waaraan wij menselijke eigenschappen toedichten, zoals wijsheid en kalmte. In het oude Egypte stonden ze symbool voor de dood. Ze zijn ook een beetje mysterieus, vooral omdat ze ’s nachts leven. Daarom heb ik ook een nachtverrekijker.

Mijn architectuur is vogelvriendelijk. Dat klinkt als een rare niche, maar het is noodzakelijk. Veel architecten – ik noem geen namen, maar je ziet vanuit hier bijvoorbeeld de gebouwen in de verte op de Zuidas – bouwen met doorschijnend of juist spiegelend glas. Dat is misdadig, vanuit vogelperspectief. Omdat vogels zich ertegen kapot vliegen, in totaal meer dan 100 miljoen vogels per jaar. Ook erg schadelijk is lichtvervuiling door gebouwen, omdat met name trekvogels erdoor gedesoriënteerd raken. Voordat het definitieve monument op Ground Zero in New York was voltooid werden er twee enorme lichtbundels omhoog gestraald vanaf de plek waar de Twin Towers hadden gestaan. Dat heeft duizenden en duizenden vogels het leven gekost, omdat ze net zo lang om de lichtbundels bleven vliegen tot ze gewoon uit de lucht vielen.’

Museum: Louisiana Museum of Modern Art, Denemarken

‘Het Louisiana Museum of Modern Art – kortweg Louisiana – aan de kust iets buiten Kopenhagen is mijn favoriete gebouw. De lage gebouwen zijn een vanzelfsprekend onderdeel van het landschap, een glooiend park aan de kust. Omgekeerd is dat park zelf ook weer onderdeel van het museum, met looproutes met standbeelden en installaties. Het hoofdgebouw uit de jaren vijftig is in de loop der tijd diverse keren uitgebreid, waardoor het museum als een organisme is gegroeid. De architectuur is typisch Scandinavisch modernistisch, heel toegankelijk en vriendelijk. Een anti-icoon, eigenlijk. Maar ondertussen ben je overal omringd door natuur en waanzinnige kunst. Ondanks de bescheiden uitstraling biedt Louisiana een onvergetelijke ervaring.’

Architect: Lina Bo Bardi (1914-1992)

‘Een project waar ik momenteel aan werk is de nieuwe Amerikaanse ambassade in Brazilië. Daardoor heb ik van dichtbij kennisgemaakt met de gebouwen van de Italiaanse architect Lina Bo Bardi, die haar loopbaan begon op het kantoor van Gio Ponti, maar pas beroemd werd na haar vertrek naar Brazilië. Ze heeft er een sensueel soort modernisme ontwikkeld – wel met veel glas en beton, maar niet zo streng en formeel. Zo zette ze het São Paulo Museum of Art op hoge poten, zodat in de schaduw eronder een beschut plein ontstond. Ze neemt niet alleen ruimte in van de stad, maar geeft ook iets nieuws terug.

Voor elk gebouw verdiepte Bardi ze zich in de lokale cultuur en tradities. In haar Tropical Modernism-stijl zijn veel handgemaakte elementen verwerkt, met motieven en meubels die zijn gebaseerd op de inheemse cultuur van Brazilië. Sommige van haar gebouwen lijken op de eenvoudige bouwwerken van inheemse volken. Ze gebruikte zelfs stro en leem, wat ze dan weer vermengde met sobere westerse vormen en materialen.

Mijn favoriet is SESC Pompéia, een oude olievatenfabriek in São Paulo die ze transformeerde tot een populair gemeenschapscentrum met sport, theater, dans, kunst en een kantine. Het is net een park, met oude mannen die schaken en spelende kinderen. Er is zelfs een enorme stoep die als een strand fungeert. Ondertussen oogt het heel stoer. Het is wat je noemt brutalistische architectuur, met een groot betonnen woongebouw pal naast die monumentale staalfabriek. Die twee gebouwen zijn verbonden met ranke betonnen loopbruggen hoog boven de grond.’

Reizen: Cape Agulhas

‘Ik ben een stadsmens. Daarom houd ik van afgelegen plekken waar je geen mensen of gebouwen ziet. Dat geeft een enorm gevoel van verbondenheid met de natuur – al zijn we natuurlijk nergens helemaal alleen. Ik stond op Cape Agulhas, het zuidelijkste puntje van Zuid-Afrika, en keek naar de oceaan. Het was alsof ik naar het einde van de wereld keek, met van die dramatische kliffen. Achter die enorme zee ligt alleen nog Antarctica. Dan denk je: ik ben alleen. Maar als je goed kijkt, zie je overal dieren. Vogels in de lucht. Insecten. Toen ik me omdraaide zag ik in de verte zelfs een vuurtoren.’

Kunstenaar: Nick Cave

‘Ik ben wat je noemt een echte Chicagoan en ik grijp elke kans aan om de geweldige kunstscene in mijn woonplaats in de spotlights te zetten. Chicago is de derde stad van de Verenigde Staten, maar ook een beetje de vergeten stad. Onterecht natuurlijk. In New York draait alles om ateliers en verkoop, in Chicago draait het meer om uitvoerende en multidisciplinaire kunsten.

Wat betreft musea is het Art Institute of Chicago het traditionelere soort kunstinstelling, met ook oude meesters en Franse impressionisten. Ik vind het nieuwe Museum of Contemporary Art Chicago frisser en spannender. Daar hebben ze ook meer wisselende exposities. Zo was er dit voorjaar een solo-expositie van Nick Cave, niet de muzikant maar een kunstenaar uit Chicago. Ik had het voorrecht om met hem een kunstproject te realiseren op de Navy Pier in Chicago, bestaande uit een spiegelende installatie en dansperformances.

Cave is vooral bekend van zijn fantastische soundsuits. Met deze pakken, enorme maskers eigenlijk, verhult hij lichaamskenmerken als huidskleur, gewicht of geslacht. Hij geeft ook dansuitvoeringen en performances met deze pakken, die een enorme herrie maken, vandaar de naam. Cave is Afro-Amerikaans en baseert zijn choreografieën op Afrikaanse dansen.’