Voetbal: het laatste bolwerk van de man, en dat gaat niet zomaar veranderen

Het vrolijke gezicht van het EK voetbal verbergt dat er veel te verbeteren valt. Meer vrouwen in besturen. Het topvoetbal als profsectie, in plaats van indeling bij de amateurs. Een financiële impuls voor het vrouwenvoetbal. Twee onderzoekers: 'Als we het echt willen stimuleren, moeten we nog veel meer doen.'

Martine Prange en Martijn Oosterbaan leverden na jarenlang onderzoek een boek: Vrouwenvoetbal in Nederland, met als ondertitel 'Spiegel en katalysator van maatschappelijke verandering'. Prange, voormalig profspeler, is hoogleraar filosofie van mens, cultuur en samenleving aan de Tilburg University. Oosterbaan is universitair hoofddocent culturele antropologie aan de Universiteit Utrecht.

Menigeen ziet voetbal als een van de laatste bolwerken van de man, die zijn bastion beschermt. Prange: 'We schrijven in onze inleiding dat vrouwenvoetbal onmiddellijk weer in de gedoogcultuur verdwijnt als vrouwen het mannenvoetbal bedreigen. Besturen willen nog vaak dat voetbal mannenvoetbal is. Dat is het paradepaardje. Mannen kunnen de gekste dingen verzinnen om bepaalde ontwikkelingen af te remmen. En zolang ze in machtsposities zitten, doen ze dat ook.'

In het onderzoek staan dure woorden als democratiseringsparadox. Wat die inhoudt? Dat het te simpel is te stellen dat het vanzelf wel goed komt met dat vrouwenvoetbal.

Prange: 'We beschrijven de democratiseringsparadox, schoonheidsparadox en machtsparadox. Door iets aan de ene kant heel erg te stimuleren, doe je aan de andere kant soms weer afbreuk. Vooruitgang heeft soms regressie tot gevolg.'

Leuk om naar te kijken

Oosterbaan, over de schoonheidsparadox: 'Als je ontwikkeling stimuleert via het idee van schoonheid, van mooie meisjes bijvoorbeeld, ga je terug naar een typische mannelijke manier van kijken naar sport. Het moet goed zijn, maar ook lekker om naar te kijken. Dat is er moeilijk uit te krijgen. Je kunt zeggen: wat kan ons dat schelen. Maar dat kan ons dus wel wat schelen, dat clichébeeld van een heteroseksuele meid, leuk om naar te kijken.'

Prange: 'International Merel van Dongen zei: 'Ik denk dat we pas echt aandacht krijgen als we naakt gaan voetballen.' Dat vat het aardig samen. Om aandacht te krijgen, moeten ze het uiterlijk inzetten, en de KNVB stimuleert dat behoorlijk, terwijl ze eigenlijk aandacht willen voor prestaties. Bij mannen is dat toch anders, hoewel die zelf enorme interesse hebben gekregen in hoe ze eruit zien.'

ln den lande was, bij menig man zeker, een soort opluchting waar te nemen toen de nationale ploeg, na de halve finale van 2009, slecht speelde in 2013 (EK) en vrij matig in 2015 (WK). Zo van: daar zijn we weer een tijdje vanaf. Prange: 'Daarom valt dit EK op het ideale moment voor Nederland, omdat het vrouwenvoetbal zo aan het groeien is. Alleen zijn we qua nationaal team de laatste jaren iets achterop geraakt bij Engeland en Frankrijk, die ontzettend veel investeren. In Engeland vijftien miljoen pond, van de bond aan de clubs, ook voor de spelers.

'In Engeland kun je leven van de sport en daarmee je talent ten volle ontwikkelen. De Engelse voetbalbond geeft daarmee aan op langere termijn plannen te hebben. Dat zie je in Nederland niet. In het plan Winnaars van morgen kwam het meiden- en vrouwenvoetbal niet voor. Moet je dat op dezelfde manier aanpakken als jongensvoetbal? En er zijn helemaal geen vrouwen geconsulteerd. Eentje geloof ik, met één vraag.'

Nationalisme

De man is bepalend. Oosterbaan: 'Je kunt dit soort problematiek alleen begrijpen als je weet hoe innig sport en nationalisme met elkaar verbonden zijn. Een gevoel van patriottisme, heldendom, is altijd via de mannelijke lijn gegaan. Dat zit al heel lang in de samenleving. De atlete Fanny Blankers-Koen? Als er toen, in 1948, gelijktijdig een man was geweest die hetzelfde presteerde (vier gouden medailles bij de Zomerspelen van Londen, red.), betwijfel ik of zij die rol had gekregen. Je moet het altijd als constellatie zien, als samenspel.'

Prange: 'Meisjes hebben geleerd zich te identificeren met mannelijke helden en rolmodellen. Jongetjes worden nog steeds niet opgevoed met het idee dat het oké is je te identificeren met een vrouwelijke held. Dat werkt door, ook in de sportverslaggeving.'

Het ligt subtiel en gevoelig. Waar houdt gelijkheid tussen mannen en vrouwen op? Prange: 'Er is een verschil tussen mannen en vrouwen vergelijken, in fysiek opzicht, en gelijke kansen bieden. Het begint bij gelijke kansen. Als je wilt dat meiden dezelfde kansen krijgen, zul je ze dezelfde faciliteiten moeten bieden. Dan zal er meer financiering moeten komen.'

Oosterbaan: 'Het gaat ons om het agenderen van historische scheefgroei. Die is enorm, omdat die door de hele maatschappij wordt gedragen, op allerlei terreinen. Het is niet genoeg om te stellen: vrouwen hebben niets meer te klagen.'

Prange: 'We willen veel meer vrouwelijke bestuursleden bij amateurclubs, bij de KNVB. Vrouwenvoetbal valt onder amateurvoetbal. Dat is niet goed, als je daadwerkelijk professionalisering nastreeft. Doel is een bewustzijnsverandering bij mannen. Als meer vrouwen aanwezig zijn in bepaalde posities, gaan mannen meer nadenken.

^{Lees verder onder de afbeelding.}

Impliciete boodschappen

'De weerstand voor meiden bestaat vaak uit het feit dat ze simpelweg worden vergeten. Het zijn soms impliciete boodschappen, zodat ze denken dat wat zij doen op het voetbalveld, een stuk minder belangrijk is dan wat jongens doen. Ze voelen zich vaak niet serieus genomen, ondergewaardeerd. Bijvoorbeeld omdat ze het veld moeten ruimen voor een ingelaste training van jongens. Of er is op pleintjes een speciaal meisjesuur. Meiden krijgen dan het idee dat ze op andere uren niet welkom zijn. Het is bedoeld als stimulering, maar zo wordt het door meiden niet altijd ervaren.'

De razendsnelle groei van het aantal leden is relatief. Prange: 'De groei is meer kwantitatief dan kwalitatief. Bij de KNVB leeft te veel de gedachte dat het wel goed komt, met al die zesjarige leden, die misschien zestig jaar lid blijven. Dan komt het talent vanzelf wel naar boven. Maar er moet veel gebeuren om talent te houden, te ontwikkelen. Er haken te veel spelers af, ook meisjes. Ook in de eredivisie, als ze tussen de twintig en dertig zijn, omdat ze ook een maatschappelijke loopbaan nastreven.'

Ze pleiten tenslotte ook voor gemengd voetballen in veel bredere zin, ook op seniorenleeftijd. Prange: 'Waarom kunnen wij bij de veteranen niet gewoon gemengd voetballen, bij zeven tegen zeven bijvoorbeeld? Die vrijheid moet er zijn.'

Oosterbaan: 'Zelfs mensen die genderverschillen ontrafelen, willen van al die aannames af. Als we teams uit elkaar houden, krijgen jongens betere trainers, betere faciliteiten. En dan kun je weer zeggen dat al je aannames kloppen. Door discussie willen we dat opengooien, anders blijft de cirkel altijd gesloten. Als samenleving moeten we verantwoordelijke beslissingen durven nemen, over hoe we willen dat onze samenleving eruit ziet over vijftig jaar.'

^{Vrouwenvoetbal in Nederland: Spiegel en katalysator van maatschappelijke verandering. Uitgeverij Klement, in samenwerking met Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis.}