Strafschoppenreeks? Oranje is er klaar voor

Het Nederlands elftal traint geregeld op strafschoppen. Eén strafschop per speler, op sommige trainingen, pakweg eens per drie dagen. Het is een serieus thema, al is het aantal specialisten onder de basisspelers niet zo groot als onder bijvoorbeeld Louis van Gaal, met Van Persie, Kuijt, Sneijder en Robben.

Depay is de onbetwiste nummer één. Andere specialisten als Koopmeiners, Berghuis en, vermoedelijk, Weghorst, zijn reserve. Een keeperswissel kort voor tijd van de verlenging, zoals Van Gaal met specialist Krul voor de extreme niet-specialist Cillessen in 2014, is onnodig, want de reputatie van Stekelenburg en Krul ontloopt elkaar niet veel.

De tijd is voorbij dat trainers zeggen dat op strafschoppen niet te trainen is, omdat de sfeer in het stadion, met vermoeienissen en spanning, niet na te bootsen valt. Het belangrijkst is besluitvaardigheid. Voor bondscoach Frank de Boer is het simpel: hard genoeg schieten in de favoriete hoek. Hij zei al in Portugal, tijdens het trainingskamp: ‘Wij geloven erin dat je kunt trainen, dat je er in elk geval beter in kunt worden.’

Trauma

Aan het EK van 2000 heeft hij geen trauma overgehouden, zegt De Boer met een lach. Toen voetbalde Oranje in Amsterdam prachtig tegen Italië. De Boer miste twee keer, in de reguliere speeltijd en in de serie. Dat was het dieptepunt in de geschiedenis van mislukte strafschoppen van Oranje; de vierde verloren serie in vijf toernooien op rij. ‘Hoe is dit mogelijk?’, begeleidde commentator Theo Reitsma de beelden bij de tweede misser van De Boer. Toen moest Jaap Stam de bal nog bijna de Arena uitschieten.

De Boer, in retrospectief: ‘Ik had te veel getraind. Ik nam 40 penalty’s de dag ervoor. Links bovenin. Rechts bovenin. Toen had ik er een paar heel goed rechts onderin. Had ik maar gewoon één hoek gekozen, dan was ik niet gaan twijfelen. Want ik schoot hem altijd gewoon links in het zijnet, zo duidelijk mogelijk, met binnenkant wreef.’ Twee jaar eerder deed hij dat feilloos, tegen Brazilië in de halve finale van het WK. Maar ja, toen zagen zijn broer Ronald en Cocu hun inzetten gestopt door doelman Taffarel.

Frank de Boer: ‘Ik koos altijd dezelfde hoek, want ik dacht: als ik de bal zo hard inschiet, kan de keeper hem nooit halen.’ Maar tegen Italië miste hij dus twee keer: ‘Ik schoot de eerste in de andere hoek. Hij was goed genomen. Hij was in het zijnet gegaan. Doelman Toldo ging vroeg en had hem. Het was geen slap balletje. De tweede schoot ik hard door het midden, die was gewoon slecht.’ Op de beelden oogt hij wanhopig, en de ploeg met hem. Het is één zwerm defaitisme.

Frustrerend

Doelman Edwin van der Sar kan alleen de inzet van Maldini stoppen, nadat hij in 1996 en 1998 kansloos was op alle inzetten. In 1998 en 2000 beleefde hij na de uitschakeling een ‘week of zo’ slapeloze nachten, ook omdat het halve finales waren. ‘In 1996 was het pas de kwartfinale van het EK, in 1998 de halve finale van het WK. Hoe vaak speel je die? Het was enorm frustrerend, zeker als je de kwaliteit van onze penalty’s vergeleek met die van de Brazilianen. In 2000 waren we gedoemd te verliezen na het missen van twee penalty’s tijdens de wedstrijd, terwijl we bijna 100 minuten tegen tien man speelden. Dramatisch.’

Nederland heeft inmiddels zeven series afgewerkt en twee keer gewonnen, op het EK tegen Zweden in 2004 en tegen Costa Rica, op het WK van 2014. Het herstel is ingezet, al won Tsjechië (met voorganger Tsjechoslowakije) alle drie series, in een redelijk grijs verleden.

Het Nederlandse verliezen begon tegen Denemarken, tijdens het EK van 1992, door een misser van Van Basten. Vier jaar later miste Seedorf, aan wie Freek de Jonge zelfs een zin wijdde in het lied ‘Leven na de dood’: Wat kon Seedorf nou gebeuren toen hij van elf meter schoot.

Mentale ballast

Phillip Cocu vertelde eens dat hij zijn misser tegen Brazilië (WK 1998) lang met zich meedroeg als mentale ballast, maar dat die hem ook heeft gevormd. Zo’n gemiste, beslissende strafschop kan het gemoed ernstig beïnvloeden. Paul Bosvelt zag de vierde strafschop in die vreselijke serie tegen Italië (EK 2000) gestopt, waarna Nederland was uitgeschakeld. Totti scoorde nota bene achteloos met een panenka. Deze zomer is in Italië een bierreclame gemaakt over die strafschop, met rollen voor Ronald de Boer en Seedorf.

Bosvelt: ‘Assistent-trainer Neeskens vroeg wie een strafschop wilde nemen. Hij had de volgorde samengesteld. Ik was gegroeid in het toernooi. Die penalty blijft altijd in mijn hoofd zitten. Dat is een zwarte bladzijde in mijn loopbaan. Je wilt niet degene zijn door wie het doek valt.’ Bondscoach Frank Rijkaard zat na afloop huilend in de spelersbus en nam de volgende dag ontslag.

De kentering kwam in 2004, in de kwartfinale van het EK tegen Zweden, toen Van der Sar de zesde penalty stopte, van Mellberg, en Robben de zaak besliste. Van der Sar: ‘Ik was blij maar niet euforisch, want het was pas de kwartfinale. Maar het was lekker om die bal te pakken.’ In zijn herinnering is bij alle toernooien waaraan hij deelnam flink getraind op strafschoppen, op 1996 na. Arjen Robben: ‘Ik nam de zesde en weet nog dat ik het heel erg lekker vond dat die bal erin ging.’ Hij rende dol van vreugde weg en trok zijn shirt uit in Faro.

Passend vervolg

Voor het eerst won Nederland een serie. Van Gaal zorgde voor een passend vervolg door van Costa Rica te winnen, in de kwartfinales van het WK van 2014, met de bijzonderheid dat hij vlak voor tijd doelman Cillessen wisselde voor specialist Krul. Vrijwel niemand wist daarvan, om Cillessen niet te demotiveren. Even waren de trainers nog bang dat de bal niet meer uit zou gaan, wat noodzakelijk was om te wisselen. Krul had in de bus naar het stadion op zijn laptop de beelden van Costa Ricaanse strafschoppen nog eens bestudeerd, stiekem, om geen argwaan te wekken.

Twee ronden later bleek een herhaling van dat scenario onmogelijk. Onlangs in Portugal vertelde Van Gaal dat hij overtuigd was dat invaller Huntelaar de halve finale tegen Argentinië zou beslissen, dat het dus geen probleem was dat hij de vermoeide Van Persie al inruilde. Maar het bleef 0-0 en de wissels waren op. Geen Krul dus. Er ontstond wat gedoe over wie de eerste nu nam, in plaats van Van Persie. Ron Vlaar. Hij miste, net als Sneijder.

Nu heeft De Boer de beschikking over zeker vijf wissels, met specialisten als Koopmeiners en Berghuis op de bank. Nu hij bondscoach is, zweert De Boer bij vastigheid. ‘Je kunt het best een soort ritueel hebben. Hup, dit ga ik doen. Bam bam. Daarvan ga ik niet afwijken. Gewoon, een moment van concentratie. Een onafhankelijke penaltynemer zijn, is het best. Dat zijn de specialisten, maar die heb je niet zoveel.’

Hij doelt op iemand die zeker van zichzelf is, zijn eigen plan trekt en niet te veel op de doelman let. ‘Een penalty is goed als hij op halve hoogte is, hard, in de hoek. Of anders kijk je naar de keeper, wacht je op diens reactie en schiet je in de andere hoek.’ Het risico is daarbij alleen dat de twijfel kan toeslaan als de keeper blijft staan. En twijfel kan fataal zijn.

KADER

De penalty van Panenka was van een ondraaglijke lichtheid

Hij is een zelfstandig naamwoord geworden. De panenka, genoemd naar Antonin Panenka (72) uit Praag, naar zijn legendarische strafschop in de finale van het EK van 1976, tussen West-Duitsland en Tsjecho-Slowakije. Nadat Hoeness had gemist kon Panenka de wedstrijd beslissen. Op de beelden is Sepp Maier al naar links gedoken als Panenka de bal met een traag boogje door het midden in het doel deponeert.

Het doelpunt is ontelbare keren beschreven en nagebootst. Het stond voor meer dan een goal. Het was voor filosofen ook een actie van verzet tegen het communistische regime. Of, zoals de Belgische journalist Raf Willems schrijft in zijn boek over 111 legendarische helden sinds 1920. ‘Als het lukte, zou Praag weer even Zlata Praha zijn, de Gouden Stad. Een subtiele schijnbeweging stuurde Maier naar de hoek. Terwijl hij al op de grond lag, klom een sublieme boogbal, een fluwelen fantasie, recht door het midden tegen de touwen. De penalty van Panenka was van een ondraaglijke lichtheid, zat vol liefde voor de bal en spotte met alle opgelegde regels.’

Van de huidige Nederlandse internationals is Memphis de man van de panenka. Hij heeft meermaals zo gescoord. Tegen Frankrijk in de Nations League, maar ook bij zijn eerste grote wedstrijd na de rentree na een knieblessure, in de Champions League met Lyon tegen Juventus. De vraag is: stel, het komt op strafschoppen aan? Durft iemand de panenka aan? Tegen Tsjechië nota bene?

Strafschoppenseries van Europese landen (WK’s en EK’s)

Tsjechië (of Tsjechoslowakije) 3: 3 gewonnen, 100 procent

Duitsland 7: 6 gewonnen, 86 procent

Portugal 4: 3 gewonnen, 75 procent.

Kroatië 3: 2 gewonnen, 67 procent

Frankrijk 6: 3 gewonnen, 50 procent

Spanje 8: 4 gewonnen, 50 procent

Denemarken 3: 1 gewonnen, 33 procent

Italië 9: 3 gewonnen, 33 procent

Nederland 7: 2 gewonnen, 29 procent

Engeland 8: 2 gewonnen, 25 procent

Prestaties doelmannen

Stekelenburg sinds 2012-2013, 34 strafschoppen, 25 goals, 7 gered, 2 naast of over

Krul sinds 2010-2011, 72 strafschoppen, 53 goals, 13 gered, 6 naast of over.

Beide doelmannen behaalden gaandeweg meer succes: Stekelenburg pakte 7 van de laatste 25 strafschoppen (0 naast/over), Krul 6 van de laatste 17 (3 naast/over).

Strafschoppennemers (in grote vijf competities plus eredivisie).

Berghuis 21: 18 raak, 86 procent

Koopmeiners 24: 20 raak, 83 procent

Weghorst 19: 15 raak, 79 procent

Memphis 20: 14 raak, 70 procent

De Roon 4: 3 raak, 73 procent

Wijnaldum 7: 5 raak, 71 procent

Malen 4: 2 raak, 50 procent

Van Aanholt 1: 1 raak, 100 procent

Dumfries 1: 1 raak, 100 procent

Promes 2: 1 raak, 50 procent

Wijndal 1: 0 raak, 0 procent

Bij Oranje:

Memphis 6: 5 raak. Klaassen 1: 1 raak.

Cijfers Stats Perform.