Speed voor eeuwig en altijd coach van Wales

Op een non-descript bedrijventerrein, aan de rand van Cardiff, huist het kantoor van The Football Association of Wales. Boven de ingang van het gebouw, opgetrokken uit donkerbruin baksteen, prijken zwart-witfoto's van de tien belangrijkste voetballers die het land ooit voortbracht. Derde van rechts: Gary Speed, 85-voudig international en bondscoach van het land van 2010 tot 2011.

In zijn hoedanigheid als keuzeheer droomde Speed van kwalificatie met Wales voor het WK van 2014 in Brazilië. Zijn assistent, Osian Roberts, herinnert zich een powerpointpresentatie voor de spelers over die missie. Bijna een uur lang ging het over zaken als veldbezitting, spelhervattingen en druk naar voren zetten. Tót de laatste pagina.

Op dat moment verscheen er een foto van een rondborstige Braziliaanse, paraderend op het strand van Copacabana, op het scherm. 'Dít is jullie beloning straks', riep Speed uit, waarna de spelers begonnen te joelen. 'Typisch Gary', zegt Roberts. 'Hij was een man met blinde ambitie, maar vergat nooit dat er ook gelachen moest worden.'

Wales en Gary Speed zouden Rio de Janeiro nooit halen. Wales niet, omdat het als voorlaatste in de poule eindigde. Speed evenmin, omdat hij op 27 november 2011 levenloos werd aangetroffen in zijn garage in Huntington, met zijn hoofd in een strop. Nog altijd knaagt het schuldgevoel bij Roberts. 'Waar was ik toen hij me nodig had?'

Opvolger

Het was op 14 december 2010 dat Gary Speed aantrad als opvolger van de opgestapte John Toshack. Speed was een gerespecteerd voetballer geweest bij clubs als Leeds United, Everton en Newcastle, maar kon als coach slechts bogen op een paar maanden ervaring als manager bij Sheffield United. Vandaar dat hij Raymond Verheijen, een eigenwijze bewegingswetenschapper uit Nederland die de teams van Nederland, Zuid-Korea en Rusland op grote toernooien had begeleid, polste om hem te komen assisteren.

Verheijen herinnert zich dat hij voor een oriënterend gesprek met Speed naar Liverpool vloog. Ze nuttigden de lunch in het Hilton, nabij John Lennon Airport. Na het onderhoud vroeg Verheijen voor de vorm een dag bedenktijd. 'Maar ik wist na vijf minuten al dat ik het avontuur met hem wilde aangaan. Gary was een inspirerende persoonlijkheid met een interessante visie.'

Tot 2010 was het Wales nooit gelukt om op eigen kracht een eindtoernooi te bereiken. Weliswaar verscheen de ploeg op het WK van 1958, maar dat was louter omdat andere ploegen waren afgehaakt. Wales speelde internationaal geen enkele rol en leed aan een fors minderwaardigheidscomplex. Met dat gevoel wilde Speed rigoureus breken.

Spelershotel

Eén van de eerste maatregelen die hij nam om de vrijblijvende cultuur rond het team te veranderen, was het wisselen van spelershotel. De bond ontving de spelers al jaren in een onderkomen zonder wifi. En wie ontvangst wilde met zijn telefoon, moest door de gangen dwalen op zoek naar een goeie plek. Te gek voor woorden, vond Speed. Wie veel van zijn spelers vroeg, moest zorgen voor de juiste voorwaarden.

Dat de bond daar niet blij mee was, dat moest dan maar. Vijftig jaar lang was het op hun manier gegaan, maar wat had dat voor resultaat opgeleverd? Hetzelfde gold voor de speelstijl. Die was van oudsher gebaseerd op het befaamde kick & rush. Speed wilde dominant spelen, de bal veroveren, afjagen. 'We hadden één voordeel', zegt Roberts. 'Omdat we waren uitgeschakeld voor het EK van 2012 kregen we iets wat in het voetbal uniek is: tijd. We konden in alle rust aan onze filosofie werken.'

Het duurde even voordat de resultaten kwamen en de spelers overtuigd raakten van Speeds visie, maar toen er in het najaar van 2011 werd gewonnen van Montenegro (2-1), Zwitserland (2-0), Bulgarije (1-0) en Noorwegen (4-1), ging het lopen. Van Engeland werd weliswaar nipt verloren, maar na afloop zag Verheijen hoe de grote Fabio Capello verontschuldigend zijn hand uitstak naar Speed: 'Sorry, dat we hier de zege hebben gestolen.' Wales steeg op de FIFA-ranglijst in twee maanden tijd van plek 117 naar 48. Het WK in Brazilië kwam in zicht.

Onverwachts

Dat Gary Speed juist op dat moment tot zijn wanhoopsdaad overging, kwam voor iedereen onverwacht. Roberts noch Verheijen had ooit iets gemerkt van persoonlijke problemen bij Speed. Enkele dagen voor zijn dood was hij op de vergadering met andere bondscoaches in Brussel geweest om er zo'n gunstig mogelijke kalender voor Wales uit te slepen. Op de ochtend voor zijn overlijden gaf hij nog een interview voor het BBC-programma Football Focus. Daarin praatte hij enthousiast over zijn plannen met Wales.

Het huwelijk van Speed kende zijn ups en downs, zoals zijn vrouw later in een gerechtelijk onderzoek zou vertellen. Op de avond van de 26ste november hadden ze op de terugweg van een feestje, waarbij Speed nog lachend in een zwembad was gesprongen, ruzie gehad. Speed ging naar de garage. Daar werd hij in de ochtend van 27 november 2011 dood aangetroffen door zijn vrouw. Hij werd 42 jaar.

Was het zelfmoord? Of was er sprake van een bizar ongeluk? Dat laatste valt niet uit te sluiten. Uit onderzoek van de lijkschouwer bleek dat de nek van Speed niet was gebroken, maar dat hij was gestikt. Het zou kunnen zijn dat hij alleen maar wilde dreigen met zelfmoord en dat hij in slaap is gevallen terwijl de strop om zijn nek zat. Niemand die het weet. 'We willen allemaal een antwoord op de vraag: waarom? Maar degene die dat antwoord kan geven, is er niet meer', aldus Roberts.

Ontzetting

De ontzetting die het overlijden van Speed tot gevolg had dreunde nog lang na in Wales. De bond stelde Chris Coleman, voormalig team- en kamergenoot van Speed, aan als opvolger, maar de dood van Speed verlamde de spelersgroep. 'Alles was hetzelfde, maar tegelijk was alles veranderd', zegt Roberts. 'Hoe cru het ook mag klinken: we moesten zien los te komen van Gary.'

Na de 6-1-nederlaag tegen Servië, een jaar na de dood van Speed, ging het roer om bij Wales. Het verzorgde voetbal maakte plaats voor een tactiek die grotendeels was afgestemd op topspeler Gareth Bale. Met succes: Wales plaatste zich vorige maand voor het EK in Frankrijk. Na de beslissende wedstrijd tegen Bosnië-Herzegovina, zei Coleman: 'Ik weet zeker dat Gary boven met ons mee juicht.'

Nog altijd, bij elke interland, zitten Roger en Carol Speed, de ouders van Gary, op de tribune om Wales aan te moedigen. Ook vrijdag, als Oranje op bezoek komt in Cardiff. En bij het kantoor van de voetbalbond wordt één keer per jaar, op zijn sterfdag, de zwart-witfoto van Gary Speed uitgelicht. Een klein, maar mooi gebaar voor de man die Wales weer in zichzelf liet geloven.

Volgens Roberts legde Speed met zijn enthousiasme en drive het fundament voor het historische succes van Wales. Coleman bouwde de muren in het huis. 'En straks, op het EK in Frankrijk, moet het dak er op komen. Dan is de nalatenschap van Gary pas compleet.'

undefined

Een echte wedstrijd

Bondscoach Danny Blind wil de oefeninterland tegen Wales benaderen als een heuse kwalificatiewedstrijd. 'Er is zo veel gebeurd dat we moeten willen bruisen', stelde hij donderdag. 'We zijn iets kwijtgeraakt dat we willen heroveren: de goodwill van het volk. Daarom wil ik strijd zien. Vanaf nu staat alles in het teken van Rusland 2018.' Ook voor hemzelf zou een goed resultaat niet slecht uitkomen. Blind zou, naast Guus Hiddink, de tweede bondscoach kunnen worden die vier van zijn eerste vijf duels verliest. 'Mijn cijfers zijn niet om over naar huis te schrijven. Maar het gaat mij voornamelijk om het team.' Eerder op de dag verklaarde zijn collega Chris Coleman dat het resultaat vanavond voor Wales belangrijk is, maar niet allesbepalend. Coleman mist zijn twee belangrijkste spelers: Gareth Bale en Aaron Ramsey.