Ontwerper Hermann Tilke: ‘Een Formule 1-circuit begint nooit op een leeg vel’

Herman Tilke (65) is al een kwart eeuw de vaste circuitontwerper van de Formule 1. Van de 22 circuits die de Formule 1 vorige week op de kalender voor volgend seizoen zette, komen er acht uit het potlood van de Duitser. Zijn zogenoemde ‘Tilke-dromes’ worden net zo vaak geliefd als verguisd. Vervelend? Nee hoor, zegt ­Tilke. Hij legt graag uit wat zijn vak ­inhoudt. ‘Want er wordt weleens vergeten dat een circuit vaak het resultaat is van compromissen.’

Tilke moest glimlachen toen hij las dat de koningsklasse bij ‘zijn’ Istanbul Park was uitgekomen, in de haastige zoektocht naar circuits om het seizoen te voltooien in de coronapandemie. De baan stond in 2011 voor het laatst op de kalender. Niemand dacht dat de koningsklasse er zou terugkeren. Snel na de eerste race in 2005 bleken weinig Turken bereid zich te wagen aan de reis van twee uur over overvolle wegen vanuit Istanbul naar het circuit. Met lege tribunes tot gevolg.

‘Maar het circuit blijft geweldig’, zegt Tilke over de telefoon vanuit zijn kantoor in Aken, alsof hij vergeten is dat hij de strook asfalt zelf heeft getekend. Het is kenmerkend voor hoe de architect praat over zijn creaties.

Een favoriet heeft hij niet. ‘Want ik ben trots op ze allemaal’, zegt hij. Hij vindt het belangrijk zijn ontwerpen iets herkenbaars mee te geven. ‘Neem Sepang, in Maleisië. Als je dat circuit een keer hebt gezien, herken je het de volgende keer meteen weer’, zegt hij over de baan, die opvalt vanwege de twee rechte stukken aan weerszijden van de hoofdtribune. ‘Zo hebben ze allemaal hun eigen karakter.’

Weinigen zullen hem op dat vlak ­tegenspreken als het gaat om Turkije, waar zondag over 58 ronden wordt ­geracet. Fans en coureurs roemen met name de snelle, lange bocht acht. De auto’s rijden er feitelijk door vier opeenvolgende minibochten. Wie verkeerd instuurt, zit in de problemen. De knik kreeg vanwege zijn beruchte imago de naam Diabolica.

Kritiek

Niet alle maaksels van Tilke hebben zo’n geroemd element. De circuits in Bahrein en Abu Dhabi, die na Turkije nog resteren op de kalender, worden sinds hun entree op de kalender bekritiseerd. Coureurs hebben op de relatief brede asfaltstroken alle ruimte om een fout te corrigeren. Tot ergernis van onder anderen F1-icoon Jackie Stewart liggen er rond bochten ook nog eens ruime asfaltuitloopstroken.

Hij stelde in 2011 al voor daar grindbakken van te maken, waar auto’s moeilijk uit kunnen komen. Op die manier zou een coureur meer worden ‘gestraft’. Zonder zulke zaken wordt volgens Mercedes-teambaas Toto Wolff de Formule 1 bloedelozer, omdat het stuurtalent van coureurs dan nauwelijks een rol speelt. Hij pleitte afgelopen week voor minder circuits die hem doen denken aan ‘supermarktparkeerplaatsen’.

Tilke is niet doof voor dergelijke kritiek. ‘We proberen onszelf altijd te verbeteren.’ Irritant vindt hij het soms wel, omdat er volgens hem geregeld wordt vergeten wat er allemaal komt kijken bij zijn ontwerpen. ‘Je begint nooit met een leeg, wit vel’, zegt hij.

In Turkije kreeg hij een heuvelachtig landschap op zijn bord. Tilke begon daarom met het maken van een schaalmodel van zo’n 2,5 vierkante meter van het gebied. Hij legde er viltkoord over, om een idee te krijgen van het terrein en de hoogteverschillen. Vervolgens besloot hij het circuit tegen de klok in aan te leggen, omdat het dan uitdagender bleek.

Compromissen

‘Je hebt altijd te maken met beperkingen’, doceert Tilke. ‘Dat kan van alles zijn. In Turkije was het de topografie. En er zijn grenzen waarbinnen je moet werken. Een circuit van 7 kilometer lang, zoals Spa-Francorchamps, is tegenwoordig ondenkbaar. Plus: je hebt te maken met een bepaald budget waar je je aan moet houden. Dus voordat je überhaupt kunt beginnen met tekenen, moet je met tal van zaken rekening houden.’

Verder bepalen de wensen van de opdrachtgever voor een aanzienlijk deel het uiterlijk van een baan, zegt Tilke. ‘Investeerders die een permanent circuit aanleggen voor vele miljoenen willen daar meestal ook geld mee verdienen. Dan moeten er zo veel mogelijk auto’s en motoren op kunnen rijden. Een bocht die voor een Formule 1-auto veilig is, kan voor een ­MotoGP-motor gevaarlijk zijn. Of ­andersom. Dan moet je compromissen sluiten.’

Daar komt bij dat het circuit niet te listig mag zijn als de eigenaar van plan is te verdienen aan amateurcoureurs of raceclinics. Rijders of bedrijven zijn vaak huiverig voor een lastige ronde uit vrees voor schade. Tilke: ‘Op bijvoorbeeld een stratencircuit waarvan je weet dat er enkel Formule 1-coureurs gaan rijden, kun je veel meer doen.’

Hoe meer wensen een opdracht­gever heeft, hoe meer effect het heeft op het ontwerp. In Bahrein kan op liefst zes verschillende omlopen gereden worden. Die baan werd in 2004 aangelegd met één doel: geschikt zijn voor zo veel mogelijk raceklassen die als reclameborden voor het oliestaatje kunnen dienen. De Formule 1 maakt dit jaar gebruik van al die opties door begin december de tweede race in Bahrein op een andere, bijna ovale omloop te verrijden. De verwachte rondetijd ligt onder een minuut.

Nachtmerrierace

Haas-coureur Romain Grosjean vreest een onoverzichtelijke ‘nachtmerrierace’, omdat de ene na de andere auto op een rondje zal worden gezet. Het is dus de vraag of al die multifunctionaliteit goed is voor het spektakel. Voormalig F1-coureur Mark Webber twitterde ooit eens dat tien ronden op het smalle, snelle Mugello in Italië wat betreft raceplezier voor hem gelijk stonden aan duizend ronden in Abu Dhabi.

Tilke vindt dat er onterecht vaak naar zijn circuits wordt gewezen in de zoektocht naar verklaringen waarom een race saai was. De ene auto is nou eenmaal sneller dan de andere, met soms een slaapverwekkende race als resultaat. Daarnaast verandert de Formule 1 voortdurend, zegt hij. Zo is zijn befaamde bocht acht op Istanbul Park aangelegd om zo lastig mogelijk te zijn. Met de grip van de huidige auto’s rijdt Max Verstappen er dit weekeinde waarschijnlijk probleemloos vol gas doorheen.

Het neemt niet weg dat Tilkes ontwerpen meestal lijnrecht tegenover geliefde banen als het Engelse Silverstone worden gezet, die al sinds het ­allereerste F1-seizoen in 1950 fier overeind blijven.

Zandvoort

Hij onderstreept zelf ook een voorliefde te hebben voor iconische plekken als Monaco, Monza of Spa. Tilke had ook graag het circuit van Zandvoort willen renoveren. Die klus werd uiteindelijk aan een Italiaanse concurrent gegund. ‘Maar ik denk dat de aanpassingen perfect zullen werken. Het was al een heel mooi circuit en nu is het gelukkig weer geschikt voor Formule 1’, zegt hij.

Hij plaatst wel een kanttekening: iets als veiligheid speelde geen rol in 1948, toen de baan in de duinen opende. ‘Het is daardoor lastig een nieuw Zandvoort te bouwen. Je kunt circuits niet meer maken zoals vijftig jaar geleden’, zegt Tilke. ‘We worden soms bekritiseerd om bijvoorbeeld onze uitloopstroken. Dat is gewoon een veiligheidseis.’

Tilke kreeg zijn eerste Formule 1-klus in 1995, toen hij de Oostenrijkse A1 Ring mocht renoveren. Hij trof een getraumatiseerde sport aan, die met Ayrton Senna net zijn grootste icoon had zien verongelukken.

In die jaren draaide alles om veiligheid, zegt Tilke. ‘Misschien was het een beetje overdreven, iedereen was bang voor weer zo’n ongeluk. Inmiddels worden de uitloopstroken weer wat kleiner.’ Hij noemt dat iets goeds, want het geeft hem weer meer mogelijk­heden bij het tekenen van nieuwe ­circuits. Iets dat hij als huisarchitect van de Formule 1 nog wel een tijdje hoopt te blijven doen.

Hij geniet van de uitdaging om een zo spectaculair mogelijk ontwerp te bedenken, binnen de mogelijkheden die hij krijgt. ‘Het perfecte circuit ­bestaat niet’, benadrukt Tilke. ‘Maar we proberen wel altijd in de buurt te komen.’­­