Nieuwe affaire in het Nederlandse turnen – trainers over de grens bij SV Pax

Voor het eerst is in het Nederlandse turnen een grootschalig onderzoek gedaan naar misstanden bij een vereniging. Bij SV Pax Haarlemmermeer, de topclub uit Hoofddorp waar boegbeeld Eythora Thorsdottir traint, is binnen de afdeling ‘topsport turnen dames’ een viertal incidenten van grensoverschrijdend gedrag vastgesteld.

Door de onderzoekers zijn namens het Instituut Sportrechtspraak (ISR) 35 mensen geïnterviewd, van klokkenluiders tot voorzitter, van zes oud-trainers tot hoofdcoach, de om zijn choreografie geroemde bondscoach ­Patrick Kiens. Van die oud-trainers trok de vertrokken Wouter van der Laan vorig jaar aan de bel. Hij sprak van ‘rotte appels’ die de sfeer bij Pax zouden ­bepalen. Hij kreeg bijval van een enkele mondige ouder die haar kind terugtrok uit de topsportgroepen van de club.

Pax is een van de vier turncentra voor talentontwikkeling en topsport. De onderzochte meldingen zouden volgens opdrachtgever KNGU gaan over ‘bejegening, straffen, blessure- en medische begeleiding van turnsters’. Volgens de klagers, die zich al de vorige winter bij de gymnastiekunie meldden, was er sprake van verbale intimidatie. Turnsters met blessures werden soms afgedaan als aanstellers die de top nooit zouden halen. Trainers werden afgeschilderd als luiaards die passief toekeken.

Een deel van de klachten is ook vastgesteld door het ISR. Uit de samenvatting van het rapport: ‘De situaties, waarbij (...) sprake is geweest van ongewenst c.q. grensoverschrijdend gedrag hebben betrekking op het niet eerbiedigen van de persoonlijke levenssfeer van turnsters, de wijze van bejegening door trainers, het handelen naar medisch protocol van Pax (...) en het grensoverschrijdend gedrag door een voormalig trainer van SV Pax.’

Namen worden niet genoemd in de rapportage, die rept van een inmiddels verbeterd klimaat. De gedachte dat Patrick Kiens als hoofdtrainer zijn taken zou hebben verzuimd wordt nergens vastgesteld. KNGU noch ISR geeft namen vrij van de mensen die bij de vier incidenten betrokken zijn geweest. Straffen zijn niet uitgesproken, aldus Marieke van der Plas, de in 2017 aangetreden directeur van de Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie. Als er gesanctioneerd moet worden, dan is dat volgens Van der Plas aan Pax, met 1.200 leden de een na grootste gymclub van Nederland. De turnbond heeft volgens haar wel ‘zorgplicht’.

Harde hand

De kwestie, die in driekwart jaar tot op de bodem is uitgezocht, staat model voor de nieuwe politiek van de KNGU, waarin gestreefd wordt naar ‘een positief (top)sportklimaat’ en een aanscherping van de gedragscode. In het verleden gingen trainers als Frank ­Louter en Gerrit Beltman zwaar over de grens in de coaching van turngrootheden als Verona van de Leur, Suzanne Harmes, Gabriëlla Wammes en Renske Endel. De harde hand was destijds gebruikelijk.

De turnsters, medaillewinnaars bij WK-toernooien, kwamen pas na hun actieve jaren met de verhalen, zoals die werden opgetekend in een serie getuigenissen in het blad Helden. De oud-turnsters Stasja Köhler en Simone Heitinga schreven nadien een boek (De onvrije oefening) over hun jaren in het topturnen.

Toen de vorige KNGU-voorzitter, Jos Geukers, daarom in 2011 op eigen houtje onderzoek ging doen naar de misstanden – hij betrad als een soort ­rechercheur de turnzaal van Pro Patria te Zoetermeer – leidde dat tot grote onrust in turnland. In 2016 werd Geukers mede om zijn solistische optreden en een verloren rechtszaak met coach Louter aan de kant gezet. Hij werd opgevolgd door een vrouw, Monique Kempff. De directeur, Jaap Wals, werd ook vervangen door een vrouw, ­Marieke van der Plas.

Maatregelen

Van der Plas heeft tal van maatregelen afgekondigd. ‘Als er iets is, dan grijpen wij in.’ Ze wil ervoor waken dat het fors gesubsidieerde project Veilig Sport Klimaat (VSK), dat inmiddels is beëindigd, te veel wordt gezien als een beleidsinstrument. De directeur werkt liever aan een positief sportklimaat, waar het er veilig en vrolijk aan toegaat, waar 7-jarige kinderen hun vinger durven opsteken, waar de grens tussen ‘streng en gemeen’ duidelijk is. Ze wil niet dat de gedragsregels ‘een papieren exercitie’ worden, ‘die ergens in een kast of op een prikbord hangen en waar niemand het over heeft’. Ze gaat bij topclubs maandelijkse multidisciplinaire bijeenkomsten voorschrijven, waar ouders ook inbreng hebben.

Dat laat onverlet dat turnen een sport is waarbij op jonge leeftijd de grenzen van het menselijke kunnen worden opgezocht, zo nodig verlegd, concludeert de KNGU. Jonge turnsters trainen vanaf 12-jarige leeftijd tot dertig uur per week. Turnen staat bekend als de zwaarste trainingssport ter wereld, waarbij harde regimes als in het voormalige Oostblok (Sovjet-Unie en Roemenië) vele jaren voor het ware succesmodel stonden. Sinds twee jaar is gebleken dat ook in de VS onmenselijke en onwenselijke taferelen ontstonden in het topturnen bij de vrouwen. Tweehonderd meisjes werden door turnarts Larry Nassar misbruikt. Hij werd tot 175 jaar gevangenisstraf veroordeeld.

Bij Pax, waar grensoverschrijdend gedrag volgens het ISR ‘niet structureel’ was, is het intussen rustiger geworden. Het onderzoeksrapport, in het diepste geheim opgesteld, is vrijdag naar buiten gebracht, omdat de gymnastiekunie hecht aan ‘transparantie’ en waarschuwt dat ‘dit beter móét bij Pax’. Elk incident is er een te veel, aldus de KNGU.