Nachtmerrie van een wonderpaard

De successen

In 2009, na zijn eerste succes met Totilas zegt Edward Gal: 'Eerlijk gezegd had ik nooit gedacht dat er een paard zou komen dat zo goed zou zijn.' De gitzwarte hengst heeft alles in zich: souplesse, kracht en een expressie die wereldwijd geroemd wordt. Bovendien is hij op dat moment pas negen.

Het lijkt het begin van een sprookje: Gal, de man die vaak de beste dressuurruiter ter wereld wordt genoemd en Totilas, wiens naam binnen een jaar geregeld wordt gecombineerd met de woorden: 'levende legende'. Het duo wint grand prixs, vestigt schijnbaar moeiteloos wereldrecords en op de WK in Kentucky in 2010 verovert de combinatie drie keer goud. Daarmee zijn ze direct de torenhoge favoriet voor de Olympische Spelen in Londen.

Niemand trekt zijn benen zo makkelijk op als Totilas. Sterker nog, het verhaal gaat dat hij zijn voorbenen zó hoog kan heffen dat hij ooit zijn kin raakte. En niet alleen op wedstrijdgebied is Totilas in zijn element: in datzelfde jaar werd 97 procent van de bevruchtingen met zijn zaad een succes, wat niet onbelangrijk is voor een waardevolle hengst. Het gemiddelde met gezond sperma ligt rond de 70 procent. Het gaat Totilas voor de wind. Tot de nachtmerrie zich aandient.

Recordbedrag

Nog datzelfde jaar wordt Totilas voor een recordbedrag verkocht. De ophef daaromheen maakt Totilas tot het beroemdste paard ooit. Voorheen werd er naar verluidt nooit meer dan 2,5 miljoen voor een paard betaald, volgens ingewijden levert Totilas tussen de tien en vijftien miljoen euro op. Zijn nieuwe eigenaar is de Duitse paardenhandelaar Paul Schockemöhle, de sportieve rechten worden gekocht door Ann-Kathrin Linsenhoff, stiefmoeder van de Duitse ruiter Matthias Rath.

Twee jaar later wordt de Nederlandse trainer Sjef Janssen aangesteld. 'Zijn karakter is perfect', zegt Janssen over het paard dat luistert naar de bijnaam Toto. 'Hij heeft zo'n enorme uitstraling. Totilas is één grote brok energie', zegt hij. Alles wat andere paarden doorgaans moeilijk afgaat, lukt hem makkelijk. Janssen: 'Op trainingen is hij soms gewoon fabuleus. Dan kun je er bijna emotioneel van worden hoe goed hij eigenlijk is.'

Totilas staat in Erp bij Janssen op stal, waar Rath vier dagen per week langskomt.

Hengsten staan erom bekend dominant te zijn. Janssen: 'Maar Totilas is bijna geen hengst. Hij heeft een heel meegaand karakter, is nooit afgeleid en heel geconcentreerd. Een gouden beest. Ik kan hem bij wijze van spreken bij mijn dochter van 8 aan de hand geven om mee te gaan wandelen.'

De blessures

Murphy's law, noemt Janssen het. Alles wat de laatste jaren mis kon gaan bij Totilas, ging mis. De bedoeling was dat hij Duitsland succes zou bezorgen bij de Spelen in Londen in 2012, maar Totilas was geblesseerd.

Janssen: 'Totilas kreeg het ene probleem na het andere, tot zelfs een operatie aan toe.' En tot overmaat van ramp kwam daar ook nog eens de ziekte van Pfeiffer bij die Rath, zijn nieuwe ruiter, langdurig langs de kant hield.

Ook de communicatie tussen ruiter en paard liep lange tijd niet goed. Vreemd is dat niet, het ontbrak Rath aan ervaring op het moment dat hij Totilas kreeg toegewezen. Bovendien was Totilas gewend aan Gal, de man die hem groot maakte, met wie hij een band had. Maar met de aanstelling van Janssen in 2012 verbeterde de communicatie tussen ruiter en dier.

Wat de eerste vier jaar na zijn transfer ook niet meehielp, was het drukke dekprogramma dat de hengst na zijn verkoop kreeg voorgeschoteld. Schockemöhle, zijn nieuwe eigenaar, had niet voor niets een recordbedrag besteed en wilde Totilas zo snel mogelijk zijn waarde laten terugverdienen. Dus vroeg hij 8.000 euro voor drie rietjes sperma en Totilas werd al snel driemaal daags ingezet.

Dekken

Dekken heeft een groot nadeel. Het is een flinke belasting, geregeld ontstaan er kwetsuren bij het springen op een zogenoemde fantoom, een soort kunstpaard. En zo liep Totilas meerdere malen blessures op. Daarnaast maakt te veel dekken een hengst moe en dominant. Zie hier de spagaat waarin paardeneigenaren zich kunnen bevinden: commerciële belangen bijten sportieve belangen. Andersom geldt dit niet. Hoe succesvoller het paard tijdens wedstrijden, des te hoger de waarde van het sperma.

'Als het beestje 25 jaar oud wordt, kunnen ze nog tot zijn 25ste sperma vangen', zegt Janssen, die duidelijk de voorkeur geeft aan de sportieve belangen. Maar de crux zit in het woordje 'als', je weet nooit hoe lang een paard uiteindelijk leeft en met de jaren vermindert de waarde. Om Totilas te beschermen wordt hij inmiddels al ruim een jaar niet meer gebruikt als dekhengst.

Tot drie keer toe maakte hij kortstondig zijn rentree. In 2012, 2014 en onlangs. Maar tijdens grote kampioenschappen was hij steevast niet fit. Zo ook in Aken tijdens de EK, waar hij vrijdag moest afzeggen.

Het wereldrecord staat al lang niet meer op naam van het wonderpaard, dat is sinds 2012 in bezit van de huidige olympisch kampioene Charlotte Dujardin en haar paard Valegro.

Helemaal eerlijk is het niet om de records van de Britse combinatie met die van Gal en Totilas te vergelijken. Sinds 2014 wordt er anders gerekend tijdens een kür, de piaffe telt dubbel. En toen het Nederlandse duo het wereldrecord haalde, werden er nog geen halve punten gehanteerd. Daarover zei Gal een jaar geleden in een interview met de Volkskrant: 'Als juryleden tegenwoordig twijfelen tussen een 9 en een 10 geven ze een 9,5. Destijds gaven ze een 9.'

De neergang

Zie daar, op donderdagavond bij de EK in Aken, vlak voordat de zwarte hengst de ring betreedt: de groomes dansen om hem heen, handdoeken in de hand. Aan entourage bij Totilas geen gebrek. In de laatste jaren nam zijn begeleidingsteam toe, maar Totilas staat al lange tijd in de schaduw van zijn status van weleer.

De stallen op het megacomplex in Aken zijn voor de standaard toeschouwer verboden terrein, dus drommen mensen samen rond het veldje nabij het stadion vlak voordat het paard in actie komt. Elke glimp is het opvangen waard.

Van onbetwist toppaard naar showpaard in vijf jaar tijd. Die typering van Totilas lijkt wellicht te geringschattend, denigrerend, oneerlijk zelfs, want niet veel later op de avond wordt hij derde van Europa. In de paardensport staat dit gelijk aan derde van de wereld. Maar dit betreft het wonderpaard Totilas, het duurste paard ooit.

Zijn Duitse ruiter Rath is positief en wijdt hun derde plaats aan foutieve beoordelingen van sommige juryleden. 'Ik weet welke punten bij welk gevoel horen en maakte geen grote fouten. Natuurlijk verwachtte ik een hogere score', zei Rath. Hij deinsde dezelfde avond niet terug voor de zoveelste belofte rond het paard dat zijn status van levende legende nooit meer op een groot kampioenschap wist waar te maken: 'Die punten voor mijn proef geven geen hoop voor volgend jaar, maar het gevoel en de manier van rijden.. die wel.'

Janssen, zijn Nederlandse trainer is een dag later veel negatiever. 'We hebben de videobeelden teruggekeken, er is sprake van een onregelmatigheid in zijn beweging.' En dat is een slechte zaak. Wat er precies met Totilas aan de hand is, weet hij op dat moment nog niet. 'Maar het houdt nooit op. Daar word je op een gegeven moment toch moedeloos van?', zegt Janssen.

Dus zei hij tegen Ann-Kathrin Linsenhoff, stiefmoeder van Rath en de vrouw die de sportieve rechten van Totilas kocht: 'Laat hem van onder tot boven onderzoeken en besluit daarna of je het beestje de belasting van topsport nog wilt aandoen.'

Een paard wordt als ouder beschouwd wanneer hij de 15 jaar voorbij is. Totilas heeft nog een jaar, hij is 15, maar zijn leeftijd hoeft volgens Janssen geen beperkende factor te zijn. 'Alles wat nu vooraan loopt, is niet meer zo heel jong. Salinero deed op z'n 18de nog goed mee, Bonfire werd olympisch kampioen toen hij zeventien was', zegt Janssen.

Maar er is een belangrijker verschil, die paarden waren fysiek goed in orde. 'Dit paard heeft niet zo'n sterke stijl, blijkbaar', aldus Janssen. Is het gek dat dit op zijn tiende, toen Totilas zo bejubeld werd, niet duidelijk was? Volgens Janssen niet. Als de verzette arbeid te hoog is, kan het paard dit op een gegeven moment niet meer aan. Janssen: 'Het is dood en doodzonde. En het gruwelijkste baal ik van het feit dat het beest makkelijk het vermogen heeft om te winnen.'

Niet veel later komt het bericht dat Totilas niet meer zal starten op de EK. En eigenaar Schockemöhle laat weten dat de hengst alleen een rentree maakt wanneer hij fit genoeg is om drie proeven te lopen. Hij sluit niet uit dat Totilas in de toekomst slechts als dekhengst wordt ingezet.