Hoe Ajax-trainer Erik ten Hag uitgroeide tot een fenomeen

De Champions League-successen van Ajax hebben ook de status van Erik ten Hag (49) snel doen stijgen. Hoe de trainer na een moeizaam begin een team bouwde waarover Europa praat.

Voor de sleutelscène van een succesvol seizoen neemt Alfred Schreuder, assistent van Ajax-trainer Erik ten Hag, ons mee naar Kiev, naar augustus 2018. De late avond vult zich met blijdschap en opluchting, na de derde voorronde van de Champions League, tegen Dinamo Kiev. Ajax bereikt in Oekraïne het hoofdtoernooi van het belangrijkste clubtoernooi.

_{Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Schreuder: ‘Die plaatsing was zo belangrijk. Anders was de kritiek gekomen. Nu waren alle investeringen het waard. En het gebeurde met voetbal waarnaar we graag kijken in Nederland. Je voelde het belang van dat moment. Het geloof dat ontstond in de groep is cruciaal geweest voor het succes van nu.’

Ernesto Valverde (Barcelona), Jürgen Klopp (Liverpool), Mauricio Pochettino (Tottenham Hotspur), Erik ten Hag (Ajax). Dat zijn de trainers in de halve finales van de Champions League. Ten Hag is nog het onbekendst. Erik ten Hag uit Haaksbergen, zoon van een makelaar en een verpleegster. Vader van drie kinderen. Als voetballer opgegroeid bij Bonifatius Boys, langzaam opgeklommen in een metier dat hij altijd ambieerde, na een leven als voetbalprof bij FC Twente, De Graafschap, FC Utrecht en RKC. Dinsdag in Noord-Londen, in het nagelnieuwe stadion van Tottenham Hotspur, staat hij op de top van de Olympus van het voetbal. De kritiek is verstomd. De schlemiel van een jaar geleden heeft zich ontpopt tot fenomeen.

Zijn ogenschijnlijke zwakte, zijn verbale presentatie in Amsterdam, de stad die nooit zonder zelfvertrouwen is, is juist zijn sterkte gebleken. Want het ging om het verhaal achter die wat schorre, staccato, soms haperende stem, om de gedachten die ontsproten uit het voetbalbrein. Het was juist de bedoeling van de clubleiding dat een andere hand Ajax zou aanraken en hervormen, dat vreemde ogen de club zouden dwingen op het pad naar vernieuwing.

Werklustige perfectionist

De hand dus van een veeleisende, fanatieke, serieuze, tactisch geschoolde man. Een werklustige perfectionist die op de terugweg van Real Madrid (1-4) alweer beelden van Fortuna Sittard bekeek, de volgende tegenstander. Hij doet precies wat ze misschien niet zo gewend waren bij Ajax, waar ze zich toch min of meer als de uitvinders van het voetbal beschouwen.

‘Wij zijn niet voor niets gehaald’, zegt Alfred Schreuder uit Barneveld over Erik ten Hag uit Haaksbergen en hemzelf. ‘We voelden de kritiek in het begin. Zo van: ah, daar zijn die mannen met de Duitse invloeden die ons gaan vertellen hoe het moet.’ Ten Hag had bij Bayern München gewerkt, Schreuder bij Hoffenheim. Schreuder, volgend seizoen hoofdtrainer van Hoffenheim: ‘Het moest anders. Voetbal is tegenwoordig omschakelen, wisselen in tempo. Momenten vinden om als ploeg heel hoog druk te zetten of juist in te zakken.’

Ten Hag zegt, over die noodzaak tot verandering: ‘Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg.’ De trainers transformeerden Ajax tot een opvallende ploeg vol talent, gedompeld in vrolijkmakende arbeidsvreugde, met vrijheid en discipline tegelijk, fit als een lam in de lentewei. Frenkie de Jong of Hakim Ziyech geven net zo gemakkelijk een ingenieuze pass als dat ze een sliding maken op de eigen achterlijn.

‘Europaproof’

De twijfel van afgelopen zomer is verdwenen. Twijfel aan hoofdtrainer Ten Hag, die van januari 2017 tot juni 2018 als opvolger van de ontslagen Marcel Keizer warmliep bij Ajax, weinig overtuigde en de titel aan PSV moest laten. Twijfel bij spelers, die zich afvroegen of ze bij Ajax wilden blijven. De clubleiding investeerde eindelijk miljoenen, nu de strengheid van cultuurbewaker Dennis Bergkamp was verdwenen en directeur spelersbeleid Marc Overmars vrij spel had om de miljoenen op de bankrekening te transfereren naar het veld. Hij verhoogde salarissen zodat spelers als Matthijs de Ligt en Hakim Ziyech nog zeker een seizoen bleven, terwijl Dusan Tadic en Daley Blind uit de Premier League kwamen. Overmars en Ten Hag tekenden voor het plan om Ajax ‘Europaproof’, te maken, een wonderlijk geslaagde missie.

Mino Raiola, zaakwaarnemer van onder anderen De Ligt: ‘Er is goed geluisterd naar elkaar. Zo van: laten we samen de Champions League spelen dit seizoen. Misschien heeft de finaleplaats in de Europa League in 2017 ook veel problemen verdoezeld. Er is pas afgelopen zomer eindelijk fors geïnvesteerd in noodzakelijke ervaring, 50 miljoen ongeveer. Dat is voor Ajax net zo veel als voor Paris SG 300miljoen, vergeet dat niet. Het geheim van goed beleid is niet het verkopen van spelers, maar het op tijd vinden van goede vervangers. Bij echt grote clubs is dat trouwens precies andersom: daar moeten ze op tijd afscheid nemen van de grote spelers.’

Ajax, met zijn honger naar succes, kwam Real Madrid met zijn wat verzadigde vedetten derhalve precies op het goede moment tegen. En zelfs na de legendarische 1-4 in Madrid, ruim een half jaar na de opluchting van Kiev, verbaasde Dusan Tadic zich over de twijfels aan het begin van het seizoen. Bij zijn komst gaf hij spelers een hand en hoorde van de een na de ander dat hij wegwilde, tot de kwalificatie voor de Champions League de ommekeer bracht.

Wennen

In de zomer is ook veel gepraat over het voetbal zelf, want een half jaar Ten Hag was geen succes gebleken, al zag hijzelf vooruitgang in de statistieken. Dat halfjaar heeft achteraf gezien louterend gewerkt, om aan elkaar te wennen en in rust plannen te smeden. Middenvelder Lasse Schöne, over de versmelting van trainer en spelers, over de ontwikkeling van wankelende probleemploeg tot potentieel winnaar van de Champions League: ‘Je moet samenkomen. Het is niet alleen: de trainer. Of alleen: het team. De neuzen moeten allemaal dezelfde kant opstaan. Anders win je niets. Niets. Er is veel gepraat. Getraind op een bepaalde manier. We zijn uitgekomen bij iets dat ons goed past; dat is vooral de laatste maanden te zien, ook in hoe we met elkaar omgaan.’

Een team is geboren waarover Europa praat, dat inspireert en jongeren aanspreekt. Een team dat het cynisme van het internationale topvoetbal op een hoopje veegt. Talent en routine zijn met elkaar verbonden, aanvalslust laat zich aflossen door staaltjes onvervalst catenaccio, verdedigingsvoetbal met razendsnelle uitbraken. Het spel is modern, compact, vrolijk en gretig. Met een trainer die telkens meer vertrouwen uitstraalt. Dat hoekige praten verstaan ze trouwens niet in pakweg Italië, waar ze hem tot Il Fenomeno doopten, omdat hij collega Allegri van Juventus aftroefde.

‘Waar Erik werkt, heeft hij tijd nodig’, aldus Schreuder. ‘Lang niet alles wat hij doet, is direct zichtbaar. Die illusie hadden we ook niet.’ Ajax gunde hem de tijd om zijn speelwijze te ontwikkelen, om te werken aan geconstateerde gebreken: mentaliteit, fitheid, belastbaarheid. Het rendement uit kansen moest omhoog. Verdedigend moest het beter, compacter vooral. De omschakeling van verdediging naar aanval en andersom is cruciaal.

Variatie

Ten Hag wilde variabel voetbal, met meer verrassing en dynamiek, met gebruikmaking van de hele ruimte van een voetbalveld. Dat is gelukt. Op de catwalk van het Europese voetbal is Ajax de jongeman in moderne snit. De ene keer met veel druk naar voren, dan weer stug verdedigend. Spel met minder risico’s dan onder Peter Bosz, doch opwindender dan bij Frank de Boer. Met de aantekening dat de spelers van nu veel beter zijn.

Ajax pocht ook niet meer over percentages balbezit, zoals vroeger onder Louis van Gaal. Schöne: ‘Je moet alles kunnen hanteren. Negentig minuten hoog druk zetten is onmogelijk. Maar als we verdedigend staan, mogen we nooit te passief zijn. We doen dat stukken beter dan voorheen. Dat is een sleutel geweest, dat we beide speltypen beheersen.’

Ten Hag vond bovendien de ideale plek voor bepaalde spelers. Frenkie de Jong was vorig seizoen soms centrale verdediger. Dat wilde hij niet meer. Hij is nu weer gewoon middenvelder. Noussair Mazraoui was bij Jong Ajax middenvelder en nu rechtsachter. Dusan Tadic werd spits, eerst vooral voor Europese duels, later eigenlijk voortdurend. Hakim Ziyech is rechtsbuiten met bijna totale vrijheid.

Zo bouwde Erik ten Hag aan Ajax. Hij, stug en eigenwijs, serieus en geïnteresseerd, houdt van orde en denkt voortdurend na over wat zou kunnen gebeuren. Rick Kruijs, assistent van Ten Hag bij FC Utrecht, herinnert zich zijn oog voor detail. Hoe Ten Hag de op de bank verzeild geraakte Nacer Barazite bij de ploeg hield en motiveerde. Dat zijn moment zou komen, dat hij eens beslissend zou zijn. En ja hoor, toen het in de finale van de play-offs tegen AZ op strafschoppen uitdraaide, schoot Barazite de beslissende binnen.

‘Situationeel coachen. Ageren. Anticiperen. Een proces naar de hand zetten’, zo omschrijft Ten Hag zijn werkwijze. Altijd grenzen verleggen. Altijd beter. Schreuder, Aron Winter en Richard Witschge, zijn assistenten, mogen alles tegen hem zeggen. ‘Ook wij hebben onze meningsverschillen’, aldus Schreuder. ‘Dat is ook goed. Uiteindelijk beslist Erik. Hij geeft er een klap op. Hij doet dat enorm knap, want bij zo’n grote club als Ajax is veel druk en gezeur.’

Al is dat gezeur nu vervangen door de gelukzalige droom van succes.