Nieuwspsychische klachten bij topsporters
‘Het is een soort midlifecrisis, maar dan voor topsporters’
Net als in de ‘gewone’ samenleving zijn bij topsporters psychische klachten een reëel probleem. Ook zij kunnen tegen een mentale muur op lopen.
Dat wielrenner Tom Dumoulin al dan niet tijdelijk stopt met topsport lijkt een keuze, maar is het misschien niet helemaal. ‘Als je het mentaal niet meer op kunt brengen, als je er klaar mee bent, als je het niet meer leuk vindt: is stoppen dan nog wel een keuze?’, vraagt hoogleraar sportpsychologie Nico van Yperen van de universiteit van Groningen zich af. ‘Het is geen kleine beslissing die Dumoulin heeft genomen, maar als het op is, is het op.’
Alom krijgt de ronderenner lof en waardering toegezwaaid voor zijn besluit afgelopen weekende om een onbetaalde carrièrepauze in te lassen voor onbepaalde tijd. En de reden die Dumoulin ervoor geeft - ‘ik ben eigenlijk mezelf vergeten. Wat wil ík nou? Wil ik nog wel wielrenner zijn?’ - vinden wetenschappers die onderzoek hebben gedaan naar het mentale wel en wee van topsporters, heel herkenbaar. Zij het dat het uitzonderlijk is dat een sporter die nog zo in de bloei van zijn carrière zit als Dumoulin, zo’n beslissing neemt. En daarbij zijn twijfel en levensvragen zo goed weet te verwoorden. ‘Het is een soort midlifecrisis, maar dan voor topsporters’, legt Van Yperen uit. ‘Dumoulin is 30 jaar, maar een sportcarrière is kort.’
Ook Vincent Gouttebarge, die onderzoek deed naar de psychische gesteldheid van talloze topsporters, vooral voetballers, is onder de indruk. De oud-profvoetballer en medisch wetenschapper verbonden aan het Amsterdam UMC ziet bij weinig topsporters wat Dumoulin wel wil doen. ‘Normaal voelt een topsporter zich alleen dat: topsporter. Dumoulin gaat niet alleen op zoek naar zijn identiteit als profwielrenner, maar ook als mens. Die zelfreflectie zal preventief helpen tegen psychische klachten na zijn sportcarrière; hijzelf maakt de kans dat hij dan in een groot zwart gat valt aanzienlijk kleiner.’
Stoppen voor onbepaalde tijd
Wanneer de maatschappelijke carrière van Tom Dumoulin begint, is voor iedereen inclusief hemzelf de vraag. Zijn oud-ploeggenoot Marcel Kittel, een succesvolle sprinter, stopte in 2015 om voor onbepaalde tijd op zoek te gaan naar een antwoord op de vraag ‘wat wil ik?’ Kittel kwam alweer in 2016 terug en sterk ook, met ritoverwinningen in Giro en Tour. Hij besloot in 2019 alsnog definitief te stoppen. ‘Ik kon geen echte reden meer vinden om topsporter te blijven’, zei Kittel zondag in het radioprogramma Langs de lijn.
Volgens Gouttebarge kampt 20 tot 25 procent van de topsporters met psychische klachten. Daarmee vormt de sportwereld een goede afspiegeling van de samenleving. Tal van sporters stoppen, al dan niet tijdelijk, omdat ze tegen een mentale muur op zijn gelopen. In het uiterste geval is er sprake van depressiviteit, zoals bij de grootste olympiër aller tijden, zwemmer Michael Phelps, in het bezit van 23 gouden medailles. Hij stopte in 2016 en probeert sindsdien de mentale gezondheid van sporters bespreekbaar te maken. ‘Wie ben ik buiten het bad?’, is Phelps nog altijd onbeantwoorde vraag.
Sinds een jaar of vijf is binnen sportkoepel NOC*NSF intensieve aandacht voor de allesomvattende ontwikkeling van topsporters, zegt prestatiemanager NOC*NSF en hoogleraar Sportpsychologie aan de Vrije Universiteit Brussel, Paul Wylleman. ‘Zeker als je op jonge leeftijd aan je topsportcarrière begint, kun je een tunnelvisie ontwikkelen, terwijl je juist kan leren hoe over keuzes te reflecteren en communiceren’, legt hij uit. ‘Dat je een evenwicht moet zoeken tussen privé en sport is een misverstand, want je kunt niet voor de helft aandacht besteden aan bijvoorbeeld je familie en de andere helft aan je ambitie een Olympische medaille te halen.’
Focus
Wat wel kan is dat een topsporter zich zo ontwikkelt dat hij dan weer voor de familie of relatie en dan weer voor de sport durft te kiezen. Wylleman: ‘Bij NOC*NSF ligt de focus op de ontwikkeling van de sporter dan enkel op een specifieke sportprestatie. Daarmee is het uiteindelijke doel, het maximale uit jezelf halen, het best gediend.’
Tom Dumoulin vertelde in een video van zijn Jumbo-Visma-ploeg dat een grote last van zijn schouders was gevallen nadat hij de knoop had doorgehakt. Hij gaat veel nadenken, kondigde hij aan. Dat moet hij enigszins gestructureerd doen, is het wetenschappelijke advies, liefst onder professionele begeleiding. Vincent Gouttebarge raad Dumoulin aan bijna als een ui af te pellen wat nu precies de aspecten van zijn bestaan als succesvolle renner zijn die ertoe hebben geleid te stoppen. ‘Misschien is een reden dat Dumoulin zichzelf druk oplegt en van zichzelf eist elk jaar een grote ronde te winnen. Breng een rangvolgorde aan van de oorzaken waarom je bent gestopt en pak ze een voor een aan.’
Maar, waarschuwt Nico van Yperen, doe dat dan wel met de oorzaken waar je wat aan kunt doen. ‘Dumoulin geeft aan dat hij het goed wil doen voor iedereen, voor zijn ploeg, zijn ploeggenoten, zijn familie en zijn fans. Maar hoe anderen over je denken is nou precies een factor waar je geen invloed op hebt. Dat is vragen om problemen. De kunst van het leven is om dat los te laten en je te richten op de zaken die je wel zelf kunt veranderen.’
