Het is chaos bij Ajax: geen technisch directeur, geen coach, geen karakters, geen succes

Op het vrijwel lege vip-dek van de Johan Cruijff Arena staat de laatste strijder van de voormalige succesploeg. Dusan Tadic, 34 jaar, aanvoerder van Ajax, stelt dat een elftal in last ‘geen slachtoffers nodig heeft, maar karakters. Tegen Volendam hoort Ajax thuis zelfs zonder trainer te winnen.’ Maar er was een trainer bij, donderdag. Alfred Schreuder.

Schreuder is dan net ontslagen, na ruim een half jaar. Ajax, met afstand de rijkste club van Nederland, staat vijfde. Het is 1.00 uur ’s nachts als Tadic spreekt, twee uur na de 1-1 tegen Volendam, een vertoning met fluitconcerten, witte zakdoekjes en ontslag met voorbedachten rade. Alleen een zege had Schreuder (voorlopig) kunnen redden. Een avond van ongeloof ook, met 37 schoten volgens Tadic, al telt Opta er 31. Een doelpunt maken als het moet. Ook dat is een kwestie van karakter.

Tadic draagt een hemelsblauwe blouse over een wit T-shirt. Witte schoenen. Het jasje van het vrijetijdsclubtenue ligt in de auto. Het beeld is treffend: Tadic, alleen op het verlaten dek van het stuurloze schip. Hij was de eerste aankoop in de periode van nieuw beleid, ingezet in de zomer van 2018, met trainer Erik ten Hag en technisch directeur Marc Overmars. Doel: Ajax terug naar de top, ook Europees. Nu staat hij de ondergang te duiden, geen maand na het vertrek van Daley Blind, die niet meer verder wilde met Schreuder en nu bij Bayern München op de bank zit.

Chaos

Tadic is een van de kapiteins op het dolende schip Ajax. Zeg maar, de stuurman van de ploeg op het dek. In de kajuit heerst chaos: geen technisch directeur, na het gedwongen vertrek van Overmars. Veredelde stagiairs in zijn plaats. Geen bestuurslid technische zaken in de raad van commissarissen, want ook Danny Blind is vertrokken.

Ook Tadic deelt in de malaise, al staat de Serviër ook dit seizoen tweede met beslissende voorzetten, achter Cody Gakpo, en ruimschoots eerste met gecreëerde kansen. Schreuder slingerde ook hem door het elftal in zijn onnavolgbare beleid qua wissels en opstellingen, als stukje van een gekmakende puzzel.

Om 23.43 uur heeft Ajax het persbericht verstuurd met het ontslag. Algemeen directeur Edwin van der Sar licht het besluit toe, eerst op tv, later bij anderen. Hij zegt vaak ‘eigenlijk’ en ‘inderdaad’, of rekt tijd door te stellen dat een vraag een goede vraag is. Hij zit zichtbaar ongemakkelijk te wezen, met een lachje dat ongepast is voor de gelegenheid, een uiting van spanning. Ook hij krijgt hevige kritiek, ook van supporters die hem vroeger als doelman aanbaden. Op een spandoek staat: ‘Boegbeeld voor altijd, als directeur de weg kwijt.’

Van der Sar is overgebleven uit de revolutie van icoon Johan Cruijff in 2010, die de club opnieuw moest uitvinden. Voetballers de baas, eigen jeugd in het eerste elftal en financieel goed beleid, was het doel. Samengevat. Deze avond voltrekt zich een bizarre samenloop van verwikkelingen. Wim Jonk, Cruijffs zielsverwant in de revolutie en de grootste uitdrager van diens filosofie in Nederland, vertrok kort voor de dood van Cruijff in 2016 met ruzie bij Ajax.

En nu steekt Jonk de dolk in de ziel van zijn oude club, als trainer van Volendam, waar hij met andere adepten een Cruijff Reservaat oprichtte. Revanche, op het veld van eer, al heeft hij het offensief van Cruijff ingeruild voor betonvoetbal, in de overlevingsstrijd. ‘Geknokt, een beetje op zijn Italiaans’, stelt hij tevreden.

Cruijff is bijna nergens meer, behalve in de naamgeving van het stadion, of gegoten in bronzen beelden voor de Arena en in de hal, of op de foto in de nok, met dat feeërieke schijnsel als de hemel verlicht is. Van der Sar kreeg de baan ook omdat Cruijff voetballers in de leiding wilde.

Opvolger

Alleen: de last is zwaar, als ceo van een bedrijf met honderden werknemers. Ja, bij sportieve meewind liet hij zich meedrijven door de tintelende bries. Hij lachte hoe die olijke Overmars een buikschuiver maakte na weer een Europees succes. Maar als het minder gaat, is hij telkens één en al ongemak.

Geen vooruitgang in het spel, constateerde hij donderdag. Geen punten. Geen karakter. Kansloos uitgeschakeld in de Champions League, als speelbal van Napoli en Liverpool. Van der Sar liet doorschemeren dat een vervanger klaarstaat, mogelijk al aangesteld voor Excelsior-uit van zondag. Nee, geen Louis van Gaal. Diens tijd is voorbij. Een trainer zonder baan? Peter Bosz, volger van Cruijffs beginselen pur sang? Frank de Boer? John Heitinga, trainer van Jong Ajax, is vrijdag aangesteld als interimcoach.

Wie het ook zal zijn, hij treft een club van chaos, symbool ook voor hoe Europa werkt qua voetbal. Het grote geld van Ajax in Nederland is kleingeld in Europa, waardoor na elk succes te veel spelers vertrekken in de onnatuurlijke zuigkracht van met name de Premier League. En hoe moeilijk het dan is om vervangers te vinden van niveau. Zeker als de scouting nauwelijks een rol speelt, omdat de trainer met behulp van zaakwaarnemers zelf spelers kiest die vervolgens niet presteren.

Zo wanhopig waren de supporters donderdag, dat sommigen Overmars bezongen, die grenzen overschreed met zijn toenaderingen naar vrouwelijk personeel. Overmars als fallus voor succes, als degene die een nieuw salarishuis bouwde, een salarispaleis, met lonen van 4 tot 5 miljoen euro per jaar.

Het is een beleid vol risico, want het hangt volledig af van succes. Dat is er sinds dat ene glorieuze seizoen, 2018-2019, te weinig geweest. Althans niet in Europa, op de groepsfase van vorig seizoen na, met zes overwinningen en de glorieuze veldtocht van spits Sébastien Haller, die daarna natuurlijk werd verkocht. Het Ajax van 2023 is voetballen tegen Union Berlin, volgende maand.

Erik ten Hag

Ook Schreuders voorganger Erik ten Hag faalde in zijn eerste half jaar, als opvolger van de vorige ontslagen Ajax-trainer, Marcel Keizer ,in december 2017. Ten Hag constateerde in april 2018, na de ontluisterende nederlaag in Eindhoven tegen kampioen PSV, dat de selectie mentaliteit miste. Om met zijn eerste aankoop daarna (Tadic dus) te spreken: te veel slachtoffers, te weinig karakter. Sindsdien kon bijna alles. Aankopen, dikke salarissen, een geweldige lichting talent met Frenkie de Jong en Matthijs de Ligt.

Ten Hag verloste Ajax van sores, Schreuder kwam na de gewenning aan succes. Het publiek droomde bij Ten Hag weg bij de geneugten van Europese avonden en waande zich even terug in de jaren zeventig of negentig. Alleen: de schaal was glijdend. Ten Hag won de titel van 2022 met moeite, vertrok naar Manchester United en nam twee dragers van het succes mee, Antony en Lisandro Martinez, voor ruim 150 miljoen euro.

Al dat geld was prachtig. Alleen: hoe moest Ajax het besteden zonder architect Overmars, met twee op het schild gehesen leerlingen in het vak, Klaas-Jan Huntelaar en Gerry Hamstra? Een paniekerige zomer volgde, want een regiment voetballers vertrok, waarmee een kampioenselftal was samen te stellen, van André Onana tot Noussair Mazraoui en Perr Schuurs, van Ryan Gravenberch tot Antony en Haller. Nieuwelingen bleven achter bij de verwachtingen, wat op het conto van Schreuder valt te schrijven. Hij moet ze opstellen en laten presteren.

Kijk naar de duursten: Steven Bergwijn, Calvin Bassey, Brian Brobbey en Owen Wijndal. Bergwijn ontstak in woede donderdag, na zijn wissel. Bassey is sterk, zijn voorzet uitstekend en zijn werklust aanstekelijk, maar hij is geen Martinez. Wijndal houdt de bank warm. ‘Misschien te veel’, antwoordde Van der Sar op de vraag over het aantal vertrekkers. ‘Ook wij moeten in de spiegel kijken.’ Schreuder verzette zich tegen de uittocht, maar leverde zelf te weinig. Hij verloor al 20 punten.

‘Tegen NEC had het bij rust 0-3 of 0-4 moeten staan’, zegt Tadic op het vip-dek. Het eindigde in 1-1. Donderdag had Ajax met 7-1 kunnen winnen. Het werd 1-1. Volgens Tadic is het ook een kwestie van ‘determination’. Vastberadenheid.

Schreuder nam risico met de invulling van staf en selectie. Hij passeerde scouts en nam ene Matthias Kaltenbach aan als assistent, een Duitser die uitgroeide tot symbool van het doodse karakter op de bank. Bij interne gesprekken bleek dat Ajax vertrouwen hield in Schreuder, maar dat de staf aanvulling nodig had.

Ajax dacht aan René Meulensteen, assistent van de grote Alex Ferguson uit de tijd van Van der Sar bij Manchester United, tegenwoordig werkzaam als assistent-bondscoach van Australië. Meulensteen: ‘Bondscoach Graham Arnold en de Australische voetbalbond wilden dat niet. Anders had ik het wel willen invullen tot het einde van het seizoen.’ Het gelijkspel tegen Volendam verwierp menig scenario.

Schreuder was nog even in de kleedkamer donderdag, om afscheid te nemen. Hij wenste de spelers succes. Hij hoopt dat ze kampioen worden. Tadic, op het vip-dek: ‘Het voelt vreselijk, dat we hem hebben laten vallen.’ Dan start zijn chauffeur de motor.