Het einde van 'Mad Louis'

Hooggespannen waren de verwachtingen. Toen Van Gaal in de zomer van 2014 binnenwandelde voor zijn eerste persconferentie ontstond al snel de indruk dat niet Manchester United een manager had uitverkoren, maar andersom. Van twijfel, zoals bij zijn voorganger David Moyes, was geen sprake. Zo bekritiseerde hij meteen de commerciële activiteiten waar zijn spelers onder lijden, zoals de wereldreizen aan het begin van het seizoen.

Filosofie

Gevraagd naar wat zijn verwachtingen waren van de Premier League wees Van Gaal erop dat hij altijd de beste club leidde in wat op dat moment de beste competitie was. Er zou geen persconferentie voorbijgaan waarin hij geen gewag maakte van zijn ervaringen in het verleden. Voor zijn gehoor was het duidelijk: dit was geen man van understatements.

Voor het eerst viel ook de term 'filosofie', een woord dat in Manchester weinig meer was gehoord sinds Friedrich Engels er de arme arbeidersklasse had bestudeerd om vervolgens Het Communistisch Manifest te schrijven, een onfortuinlijk geschrift. Schrijven zou Van Gaal ook doen, de hele wedstrijd door, sereen gezeten op zijn troon, met zijn onafscheidelijke multomap. Anders dan collega's zou hij zich zelden gebarend langs de zijlijn vertonen.

De filosofie was, a-modieus, gebaseerd op balbezit. Een wedstrijd moest een anderhalf uur durende rondo worden, uitgeoefend door spelers die niet alleen met hun hart maar ook met hun hoofd voetballen. De bezeten passie en de furie van de Premier League waren aan hem niet besteed, noch het onbezorgde aanvalsspel van de Busby Babes en hun nazaten.

Een lange lijst blessures

Tijdens de slopende tournee in de Verenigde Staten liet Manchester United goed voetbal zien, geholpen evenwel door tegenstanders die zulke oefenpotjes iets minder serieus nemen. Op een van de persconferenties zei Van Gaal, bijna achteloos, dat hij zich aan deze grote club zal aanpassen, 'maar ik denk ook dat deze grote club zich aan Van Gaal moet aanpassen'.

Dat bleek onder meer bij de trainingen, die zwaarder waren dan de veteranen uit het Fergie-tijdperk gewend waren. Vanwege het drukke wedstijdprogramma stellen de trainingen van Engelse clubs doorgaans niet zoveel voor, maar onder deze voetbalintellectueel werd dat anders. Op zijn intensieve, soms vervloekte trainingen moeten spelers zijn filosofie eigen maken. Het neveneffect: een lange lijst blessures.

De eerste echte test draaide uit op een mislukking: Swansea City won met 1-2 op Old Trafford. Het zou de eerste worden van een lange reeks tegenslagen. Bij de gênante 4-0 bekernederlaag bij derdeklasser MK Dons kon hij zich nog verschuilen achter het feit dat hij de wedstrijd had benut om ongewilde spelers in de etalage te zetten. Enkele weken later volgde een schok waar Van Gaal zich nooit helemaal van zou herstellen.

Leicester City, met Jamie Vardy, wist een 1-3 achterstand binnen 25 minuten om te draaien naar een 5-3 zege. Dit debacle zorgde voor vertwijfeling bij Mr Decisive en sindsdien zou zijn ploeg stugger gaan spelen, zo stug als de manager. Het Total Football waar de kameraden in the Republic of Mancunia stilletjes op hadden gehoopt was verder weg dan ooit.

Long Ball United

Er begon een patroon te ontstaan: in grote wedstrijden presteerde United overwegend goed, zoals tegen Liverpool, Tottenham Hotspur en Manchester City. Het waren juist de ontmoetingen met lager geklasseerde teams die voor de grootste problemen zorgden, met als dieptepunt de 0-0 uit tegen vierdeklasser Cambridge United in de FA Cup.

Het grote manco zou altijd creativiteit zijn, ondanks steraankopen als Angel di Maria en Radamel Falcao, of de aanwezigheid van Robin van Persie, Juan Mata en Wayne Rooney. Deze sterren zouden zich nooit thuisvoelen in het keurslijf van Van Gaal. De hoop dat sterren de jonkies als Tyler Blackett, Jamie Wilson en Paddy McNair op sleeptouw zouden nemen, was vooralsnog vergeefs. De samenhang ontbrak.

De pers ondertussen vermaakte zich met het gebrekkige Engels van deze vreemdsoortige Nederlander, zijn betweterigheid ('I know also' klonk het vaak), zijn subjectieve kijk en zijn concept van de totale mens. Hij was totaal anders dan Engelse of andere buitenlandse managers. West Ham United's Sam Allardyce ('Als ik Allardici had geheten zou ik al lang een topclub managen') wist begin vorig jaar als eerste onder zijn huid te kruipen door ironisch te spreken over Long Ball United, dit nadat de ploeg van Van Gaal met lange halen naar Marouane Fellaini in de laatste minuut een puntje had gepikt op Upton Park. Enkele dagen later gaf 'Mad Louis', aan wie ironie niet besteed is, voor het eerst een klassieke persconferentie: zwaaiend met papieren vol statistieken corrigeerde deze gewezen gymleraar 'Big Sam' en diens lange ballen.

Verwachtingen

Maar geheel ongelijk had Allardyce niet. Van Gaal deed veelvuldig een beroep op de lange Belg, de nachtmerrie van voetbalpuristen die symbool had gestaan voor het schrikbewind van de arme Moyes. Hoewel het spel soms nergens op leek, waren Van Gaals resultaten redelijk.

Met een vierde plek voldeed hij aan de verwachtingen die de Glazers, de aandeelhouders en clubvoorzitter Ed Woodward hadden geuit. Anders dan in de zomer van 2014, toen de successen van Oranje de voorbereiding van Van Gaal hadden gehinderd, kon hij nu in alle rust werken naar het nieuwe seizoen. Wederom begaf hij zich op de transfermarkt, waar hij onder meer Memphis Depay, Anthony Martial en Matteo Darmian haalde, terwijl Van Persie, Di Maria en Falcao werden bedankt voor hun bewezen diensten.

Het seizoen begon met vijf overwinningen in zeven wedstrijden, maar deze cijfers verhulden lethargisch spel. Terwijl de aankopen matig presteerden zagen fans met lede ogen hoe andere, minder bedeelde clubs de beschikking hebben over creatieve spelers die niet zouden misstaan op Old Trafford: Mahrez bij Leicester, Shaqiri bij Stoke en Dele Alli bij Tottenham Hotspur.

Laatstgenoemd talent was geen onbekende voor Van Gaal: Alli was de drijvende kracht geweest bij de gememoreerde overwinning van MK Dons. Van Gaal had de 18-jarige voor vijf miljoen pond kunnen halen. Eens te meer bleek Van Gaal geen grote koper te zijn. Wat niet hielp was dat de afgedankte publiekslieveling Javier Hernandez volop doelpunten scoorde bij Bayer Leverkusen. En Di Maria bloeide op bij Paris St Germain.

Het scoren van doelpunten werd in het najaar het grote probleem van Boring Boring United, ook tegen mindere teams als Newcastle, PSV en Middlesbrough. Na de onverwachte uitschakeling tegen VFL Wolfsburg ging het van kwaad tot erger. Kort voor kerst liep hij voor het eerst weg uit een persconferentie en enkele dagen later, op Boxing Day, verloor zijn ploeg kansloos bij Stoke City.

De spelers, die hun trainer mogen als mens, leken in staking te zijn gegaan en Van Gaal bood in bedekte termen zijn ontslag aan. Woodward wilde daar niets van weten. Hij bewondert de 64-jarige die achter de schermen goed werk verricht en populair is bij het gewone personeel, zoals Mike the Cook. De spelers toonden hun steun door rond de jaarwisseling voortreffelijk te spelen tegen Guus Hiddink's Chelsea, al vielen er opnieuw geen goals te bewonderen in het droomtheater.

Beul Ronald Koeman

Het nieuwe jaar begon met enkele krappe overwinningen, maar Van Gaal zelf speelde in blessuretijd. De spanning uitte zich bij een persconferentie waarin Van Gaal een verslaggever van The Sun uitmaakte voor 'fat man', de eerste persoonlijke aanval. Wel had Van Gaal de media al eens laten weten dat 'hij ook hún voetbalkennis wilde verbeteren'.

De Amsterdammer moet zich als een ontwikkelingswerker hebben gevoeld in een voetbalwereld die de zijne niet is, waarin alles draait om intuïtie en emoties, om de show, waar een doelpunt vanaf de middenlijn (Rooney tegen West Ham enkele jaren terug) meer bewondering oogst dan een tikka-tikka treffer over veertig schijven, zoals de winnende United-treffer uit tegen Southampton afgelopen september.

Eind januari leek uitgerekend rivaal Ronald Koeman als beul te fungeren, door met Southampton met 0-1 te winnen op Old Trafford na weer een slaapverwekkend duel. De spelers toonden geen spelvreugde, leken niet te weten wat ze moesten doen. Er was een schot op het doel, van de voorzichtige en intelligente Daley Blind, misschien wel de enige speler die weet wat Van Gaal precies wil.

Voor het eerst keerde het publiek zich openlijk tegen Van Gaal, die altijd heeft volgehouden te blijven zolang de fans hem steunen. The Guardian schreef dat Van Gaal zijn ontslag had aangeboden, wat werd ontkend. Woodward gaf de Nederlander de kans om door te gaan, al is het maar om te werken aan het opleiden van de jeugd, zijn specialiteit.

Guus Geluk

Zijn United kwakkelde door en tegen Stoke City speelde het weer opeens weer ouderwets. Deze opleving was van korte duur en op Stamford Bridge tegen 'Guus Geluk' volgde een harde klap, toen het een 0-1 voorsprong in de laatste minuut weggaf. De lamlendige actie van Depay die hieraan vooraf ging typeerde het seizoen.

Van Gaal wees erop dat Ferguson in zijn eerste drie jaar ook geen prijs won en een paar keer bijna was ontslagen. Maar zoveel tijd krijgt een manager niet meer. Op Old Trafford keek men met lede ogen naar de buren van City, die Pep Guardiola hadden weten vast te leggen. Spaanse en Engelse kranten, gevoed door zaakwaarnemer Jorge Mendes, schreven ondertussen dat de club zelf al rond was met José Mourinho, iets dat Van Gaal weigerde te geloven.

Zijn positie verzwakte verder na de nederlaag tegen degradatiekandidaat Sunderland. De manager gaf toe dat de Europa League nog de enige reeële kans op plaatsing voor de Champions League was, een verlangen dat niet was af te zien aan zijn spelers. In Jutland was het nietige Midtjylland te sterk. Deelnemen aan de Europa League was al een vernedering, maar daarin verliezen tegen een team dat deels bestaat uit Manchester United-fans was de druppel. Maar er gloorde ook hoop.

Stilletjes deed Van Gaal wat hij het beste kan: opleiden. Marcus Rashford maakte een droomdebuut in de terugwedstrijd tegen Midtjylland en zou later ook de grote man zijn in de gewonnen topper tegen Arsenal. De jonge Nederlander Tim Fosu-Mensah maakte indruk in de gewonnen stadsderby tegen Manchester City.

Jonkies

De dure aankoop Martial bleek inderdaad een supertalent te zijn en voelde zich thuis op de linkervleugel waar Van Gaal hem had neergezet. Een andere openbaring was de onvervalste Mancunian Jesse Lingard, die gisteren de winnende treffer zou scoren in de bekerfinale tegen Crystal Palace. Deze jonkies zorgden voor een luxe-probleem, zowel voor Van Gaal als voor bondscoach Roy Hodgson: wat te doen met de ervaren aanvaller (en aanvoerder) Wayne Rooney?

Van Gaal bood hem een tweede leven als middenvelder. Dat was een gouden greep. Rooney speelde als herboren. Hij hielp mee met verdedigen en creeerde kansen. De 30-jarige Liverpudlian was dan ook de grote man in de bekerfinale, Maar zijn eerste trofee op Engelse bodem kwam te laat. Het was niet genoeg om de coup van Mourinho te voorkomen.

De prestaties van United deden te vaak denken aan de bewegingen van een hobbelpaard. Een stap vooruit, twee achteruit. Terwijl de goedkope vriendenploeg van Leicester City tot ieders verbazing de titel veroverde, liet het peperdure Manchester United het steeds afweten op de beslissende momenten. Doordat stadgenoot City steeds punten morste, bleef Van Gaals ploeg zicht houden op de cruciale vierde plek, de plek die niet alleen Champions League-voetbal zou garanderen, maar ook Van Gaals eigen lijfsbehoud.

En weer ging het mis, ditmaal op Upton Park waar de bezoekers een 2-1 voorsprong binnen mum van tijd weggaven. Met een 3-2 nederlaag vloog de Champions League-droom aan diggelen, net zoals bij aankomst in het roerige Oost-Londen de ruiten van de spelersbus.

Trofee komt te laat

Het heeft er alle schijn van dat Van Gaal diep van binnen wist dat hij sinds de rampzalige kerstdagen een Dead Man Walking was. Hij leek vooral bezig te zijn met zijn nalatenschap en die bestaat uit frisse jonge aanvallers, Martial, Rashford en Lingard. Wat dat betreft is het een herhaling van zijn dagen bij Barcelona en Bayern Munchen, toen hij aan de wieg stond van spelers als Xavi, Iniesta en Thomas Muller.

Tijdens persconferenties refereerde hij dan ook tot horens toe aan zijn rijke verleden. Bij de Old Trafford-aanhang, echter, ontbreekt geduld, verwend als ze waren door Sir Alex. Ze willen snelle successen en Van Gaals oude leerling Mourinho moet daarvoor zorgen, ook al gaat hij niet zozeer een bus als wel een dubbeldekker parkeren voor het doel van David de Gea.

Waar het winnen van de beker Ferguson redde in 1990, daar kwam het voor Van Gaal te laat. Hij kreeg applaus toen hij 's werelds oudste trofee omhoog hield, maar toen de Schot even later in beeld kwam barstte er een enorm gejuich los. De aanhangers van de grootste club van de wereld dromen nog steeds van het gouden verleden, net zoals Van Gaal vaak spreekt over zijn gouden jaren.

Dat kon niet goed gaan. Hoezeer de 64-jarige geleden heeft bleek uit de manier waarop hij de FA Cup bij aanvang van de persconferentie pontificaal voor zich neerzette om vervolgens kribbig te reageren op vragen van zijn 'vrienden in de media', die het excentrieke gedrag van Van Gaal zeker zullen missen. Met opgeheven hoofd en de beker in zijn handen verliet hij na afloop het auditorium. Het bleek een gifbeker te zijn.