Een record als levenswerk, maar Eliud Kipchoge blijft bescheiden

Als hij praat, fluistert hij. En zichzelf op de borst slaan? Hij deed het in Wenen, maar niet uit opschepperij. De Keniaan Eliud Kipchoge had er anders alle reden toe. Sinds vorige week is hij de man van 1.59.40 op de marathon. Zal het hem veranderen?  ‘Ab-so-luut niet’, zegt manager Jos Hermens.

In het hoofdkantoor van sponsor Nationale-Nederlanden wandelt Eliud Kipchoge samen met zijn begeleiders naar de uitgang. Hij oogt dinsdagmiddag, half vijf, vermoeid na een lange dag interviews. Niemand van de werknemers van de verzekeraar slaat acht op de donkere man in zijn zwart-witte trainingspak. Ze willen naar huis, hun trein halen.

Het stille afscheid van Nederland – buiten draait de motor al van de taxi die hem naar Schiphol brengt – staat in schril contrast met de loftuitingen die hem ten deel vielen nadat hij zaterdag in Wenen het onmogelijke had gepresteerd: de marathon onder de twee uur lopen (1.59.40). Aan de finish stond de vice-president van Kenia klaar. Later volgden op social media felicitaties van onder meer de Engelse voetbalclubs Manchester City en Tottenham Hotspur.

De mooiste tweet kwam van Barack Obama. De oud-president van de Verenigde Staten, die een Keniaanse vader heeft, noemde Kipchoge – samen met zijn landgenote Brigid Kosgei, die een dag later het wereldrecord op de marathon voor de vrouwen verbeterde – inspirerende voorbeelden van mensen die dankzij volharding er in slagen om de lat telkens net weer een beetje hoger te leggen. Kipchoge antwoordde dat hij Obama graag zou ontmoeten om te praten over een vreedzame wereld.

De Bolt van de lange afstand

De recordpoging van Kipchoge werd wereldwijd in 200 landen uitgezonden. 120.000 mensen stonden in Wenen langs de kant om hem aan te moedigen. Eliud Kipchoge – letterlijk vertaald: geboren (kip) nabij graanschuur (choge) – is sinds vorige week zaterdag een wereldster, de Usain Bolt van de lange afstand. Maar tegenover dat sterrendom staat een sober leven als atleet, afgezonderd van de buitenwereld. ‘Ik heb baat bij een serene omgeving, zonder veel afleiding’, zegt hij.

Kipchoge verlaat elke maandagochtend zijn vrouw en drie kinderen om naar het trainingskamp in Kaptagat te gaan, op 2500 meter hoogte, een half uur rijden van zijn woonplaats Eldoret. Pas op zaterdag keert hij terug. Short cuts naar succes bestaan niet, weet hij. Zijn eerste training begint om half zes. En snelste man op de marathon of niet, ook Kipchoge boent in het kamp wc’s schoon of wiedt het onkruid in de tuin. Pas sinds een paar jaar stroomt er warm water uit de kraan in Kaptagat.

Met zijn record in Wenen wilde Kipchoge een boodschap aan de wereld meegeven: denk onbegrensd. Dat er een debat ontstond over de manier waarop zijn tijd tot stand kwam, met behulp verende sportschoenen, 41 gangmakers en een laserstreep die het juiste tempo aangaf, deert hem niet. Uiteindelijk waren het zijn benen die over het gladde asfalt van Wenen raasden. ‘Kritiek zal er altijd zijn’, zegt hij. ‘Dat kun je niet voorkomen. Maar je kunt je er wel voor proberen af te sluiten, zodat het niet in je hoofd gaat zitten.’

Inspiratiebronnen

Gevraagd naar zijn inspiratiebronnen noemt hij Roger Bannister en zijn trainer Patrick Sang. De eerste was een Britse atleet die als eerste de mijl onder de vier minuten liep, de tweede was zilveren medaillewinnaar op de steeple chase op de Spelen van Barcelona (1992) en begeleidt hem al bijna twintig jaar. Ze komen uit hetzelfde dorp. Meermalen noemde Kipchoge Sang ‘zijn tweede vader’.

Zijn echte vader stierf jong. Kipchoge kent hem alleen van foto’s. Hij is opgevoed door zijn moeder, een kleuterjuf, die Sang nog als leerling had. Dagelijks liep hij naar school: tien kilometer heen, tien kilometer terug. Daarmee legde hij onbewust de basis voor zijn hardloopcarrière. Om wat geld bij te verdienen voor het gezin verkocht hij melk op de markt.

Atletenbegeleider Jos Hermens kent Kipchoge al sinds 2001, maar zegt nooit echt te hebben kunnen doordringen tot zijn pupil. ‘Eliud is geen open boek, zoals Haile Gebrselassie, die zo zijn zielenroerselen op tafel gooit. Hij heeft een groot hart, maar gebruikt niet veel woorden.’

Vlak voor de finish in Wenen klopte Kipchoge zich opzichtig op de borst. Geen opschepperij, zegt Hermens. Het was onbewust een gebaar naar de wereld. ‘Vanaf jonge leeftijd was hij verantwoordelijk voor zichzelf. Dat heeft hem gevormd, dat kan niet anders. Ik zag iemand die zei: ik heb moeten knokken voor mezelf, maar hier ben ik dan. Dit record is mijn levenswerk.’

Met zijn spitse hoofd en door het kalme, zachte praten heeft Kipchoge de uitstraling van een wijs man, al kan Hermens hem soms nauwelijks verstaan. ‘Maar als hij ergens binnenkomt, vult hij de ruimte. Dat is het mysterieuze aan hem. Gewoon door te zijn is hij een groot man.’

Stille filosoof

De atletenmanager noemt zijn pupil ‘de stille filosoof.’ Graag citeert Kipchoge uitspraken uit boeken of praat hij in wijsheden zoals: ‘Het beste moment om een boom te planten was 25 jaar geleden. Het tweede beste moment om een boom te planten is nu.’

Zijn favoriete boek is ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’ van Stephen R. Covey, een 30 jaar oud zelfhulpboek waarvan ruim 25 miljoen exemplaren zijn verkocht. Vanaf zijn vijftiende, toen Kipchoge stopte met school, begon hij boeken te verslinden. Het vele lezen helpt hem naar eigen zeggen ook in de marathon. ‘Kennis geef vertrouwen. Ik leer over hoe mensen denken in de wereld.’

Veel van zijn landgenoten die uitblonken op de lange afstand gingen ten onder aan de roem. Tweevoudig wereldkampioen William Konchellah werd in 2005 veroordeeld voor verkrachtingen, seksuele uitbuiting van een kind en een drugsmisdaad. Henry Rono, de man die in 1978 in tachtig dagen vier wereldrecords liep, raakte verslaafd aan de drank, belandde in de gevangenis en ging werken als pompbediende en kruier op een vliegveld.

En helemaal slecht liep het af met Samuel Wanjiru, de olympisch kampioen op de marathon van Beijing (2008). Hij raakte verslingerd aan drank en vrouwen. Drie jaar na zijn olympische zege viel Wanjiru onder verdachte omstandigheden van het balkon van zijn huis, na een ruzie met zijn vrouw, en overleed.

Bescheiden

Bang dat Kipchoge het spoor bijster zal raken is Jos Hermens niet. ‘Ab-so-luut niet. Daarvoor is Eliud veel te verstandig. Veel Ethiopische atleten willen snel oogsten. Het enige wat Eliud heeft gekocht is geloof ik een boerderijtje. Tijden veranderen ook. Van alle atleten die Patrick Sang onder zijn hoede heeft gehad, is nog nooit iemand ontspoord.

Nadat Denis Kimetto in 2014 in Berlijn 2.02,57 had gelopen, behoorde Jos Hermens tot de eersten die serieus gingen nadenken over een tijd onder de 2 uur. Een team van wetenschappers werd geformeerd en sportmerken ontwikkelden een hightech hardloopschoen. Twee jaar terug, op het circuit van Monza, mislukte de poging van Kipchoge om de grens te slechten, hij kwam 26 seconden tekort. Maar het gaf hem genoeg zelfvertrouwen voor een herkansing.

Hoe dieper de pijn, des te groter zijn glimlach; mentaal is hij ijzersterk. ‘Ik blijf mezelf altijd uitdagen’, antwoordt hij op de vraag waarin hij verschilt van andere atleten. Over het leven in de spotlights zegt hij: ‘De enige manier om succesvol te zijn is door simpel te leven. En de roem te laten voor wat die is. Die gaat me niet helpen om harder te lopen.’

Sinds 2013 liep Kipchoge twaalf marathons (en won er elf, waaronder de olympische marathon in 2016). Hermens merkte ooit op dat de gemiddelde marathonloper ongeveer tien marathons in zich heeft voordat hij op raakt. ‘Daar sta ik nog steeds achter’, zegt hij. ‘Maar Eliud is niet gemiddeld. Het eindpunt is nog niet bereikt, dat haal ik ook uit de gegevens die we van hem hebben. Hij heeft altijd geduldig het juiste pad bewandeld. Hij is zelden geblesseerd. En als hij dat is, schikt hij zich in dat lot. Geduld kenmerkt zijn leven.’

Eén regel is heilig: tijdens trainingen gaat hij nooit verder dan 80 procent. Voluit lopen bewaart Kipchoge exclusief voor wedstrijden. In Wenen sprintte hij zelfs na de finish nog door, om recht in de armen van zijn vrouw Grace te vliegen. Na afloop moest hij een dopingcontrole ondergaan, net als zijn 41 tempomakers.

Record

Nu begint de jacht op de limiet van 2 uur in een gewone marathon. Het officiële wereldrecord staat nu op 2.01.39, ook op naam van Kipchoge. Hij verwacht niet dat hij zelf de barrière zal slechten door nog 100 seconden harder te lopen. ‘Ik heb deuren geopend voor anderen.’ Volgens hoogleraar Bert Blocken van de TU Eindhoven, die ook betrokken was bij het record in Wenen, zal het pas rond 2030 zover zijn. De 69-jarige Hermens denkt eerder. ‘Dat ga ik nog wel meemaken in mijn leven. Dat zou Eliud kunnen zijn, ja. Maar zijn opvolgers staan ook al klaar.’

De komende drie weken gaat Kipchoge helemaal niets doen. Hij wil tijd inhalen met zijn gezin. In Kenia gaan ondertussen stemmen op om hem president van het land te maken. Zou hij, net als Obama, de politiek willen gebruiken om zijn boodschap om zonder limieten te denken te verkondigen?

Kipchoge lacht vriendelijk, maar wuift de suggestie weg. ‘Via sport heb ik de wereld al een stukje mooier gemaakt. Dat is voor nu genoeg. Ik ben atleet.’