Een moment van bezinning voor profs

Midden op de vroegere appèlplaats van Kamp Westerbork verzamelen de voetballers van Emmen en Veendam zich om een grote elftalfoto. Ze luisteren naar het verhaal van de kleine joodse man, die zelf deel uitmaakt van het portret. Hij kent alle spelers van naam en besluit met: ‘Twee of drie van hen hebben de oorlog overleefd, meer niet.’

Op enkele meters van de plaats waar 102 duizend rechtop in de grond geslagen klinkers herinneren aan deze laatste halte naar de dood, boeit de 84-jarige Louis de Wijze zijn gehoor met het verhaal over de rol die de sport heeft gespeeld om te kunnen overleven in een sfeer van angst, verdriet en wanhoop. De voetballers luisteren. Begrip en emotie vertalen zich in zwijgzaamheid.

Het zijn de weken waarop voetballers met zware trainingen en een onophoudelijke wedstrijdenreeks worden klaargestoomd voor het nieuwe seizoen; het zijn de weken waarin vooral over vorm en conditie wordt gesproken en, natuurlijk, over de punten die straks beslissen over leven en dood. Komend weekeinde is het zover, dan ontbrandt in de eerste divisie een nieuw gevecht om status en glorie.

In dat perspectief van de razende weken was het verrassend en ongebruikelijk dat de trainers van Emmen en Veendam kozen voor een moment van bezinning, en besloten tot een indrukwekkende confrontatie met het schrijnende oorlogsverleden.

Joop Gall, trainer van Veendam: ‘Het mag ongebruikelijk zijn, het is goed voetballers op deze manier te wijzen op wat zich zo dichtbij heeft afgespeeld. Het kost steeds meer moeite, dat merk je aan je eigen kinderen, om dat afschuwelijke verdriet van toen over te brengen. En voetballers zijn niet anders dan anderen.’

Zijn collega, Jan van Dijk van Emmen, is al jaren ambassadeur van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Hij heeft zich vanuit die rol verdiept in de geschiedenis van de plaats waar meer dan honderdduizend joden op transsport werden gesteld naar de vernietigingskampen in Duitsland.

‘Ik ben zeer onder de indruk geraakt van het in boekvorm verschenen relaas van Louis de Wijze, die voetbalde om te overleven. Ik ben ervan overtuigd dat het voor mijn spelers goed is zijn verhaal te horen.’

Nadat directeur Dirk Mulder van het Herinneringscentrum hem had verteld over de blijvende steun die hij wilde geven aan het herinneringscentrum Potocari/Srebrenica in Bosnië, kwam Jan van Dijk zelf met het idee van een benefietwedstrijd.

Dat naderhand bleek dat beide eerste-divisieclubs ook op de eerste competitiedag tegenover elkaar staan, maakte het wel een tikkeltje ongemakkelijk, maar Van Dijk zei daar zaterdag over: ‘Laten we maar grote kerels zijn en ons daarover deze dag niet al te druk maken.’

Grote kerels waren het inderdaad die ademloos toehoorden toen Louis de Wijze hen meenam naar de ontluisterende geschiedenis van het kamp. Andere overlevenden, Ro Horneman en Eddy Mannheim, voerden hen langs de barakken. Frits Barend en Jacques d’Ancona spraken over wat is geweest, maar nooit mag worden vergeten.

‘Je hebt op school en van je ouders natuurlijk van de oorlog gehoord, maar zo’n middag als deze voegt wel heel erg veel toe aan wat je denkt te weten’, zei Veendam-aanvoerder Dick Wiekens later. ‘Ik ben blij dat dit voor ons is gedaan.’

Louis de Wijze liet de bizarre geschiedenis van de voetbalcompetitie in het kamp herleven. Hij was het talentvolle spelertje van Quick Nijmegen, dat van de ene op de andere dag te horen kreeg dat de club hem – als jood – zijn lidmaatschap ontnam.

‘Ik moest naar een joodse club, maar die was er niet in Nijmegen. In het kamp heb ik het voetballen weer opgepakt, en het klinkt zo veel jaar later misschien gek, maar voetbal bracht net als de revue, waarbij ik betrokken was, afleiding en verstrooiing.’

Vergeten lukte niet, verdoven wel. Hij vertelt over de onderlinge competities tussen de brandweer, de ordedienst, de jehova’s, de criminelen, de politieke vluchtelingen en al die andere slachtoffers van de nazi-tirannie.

Niet zonder cynisme: ‘Nee, uitwedstrijden speelden we niet en de Duitsers deden ook niet mee. Helaas niet, nee.’ Zijn bewondering geldt de Oostenrijkse international Ignatz Feldmann, die in het kamp zijn coach was.

Na twee jaar Westerbork werd De Wijze op transport gesteld naar Auschwitz, de onvermijdelijke dood tegemoet, zo leek het. Maar hij overleefde de ontberingen en de dodenmarsen. Voetbal had hem steeds weer kracht gegeven.

De verschrikkingen van de oorlog hebben hem getekend, zijn verhaal is aangrijpend en rustig. Alleen als hij praat over ‘de SS-ers, met een intelligentiequotiënt van anderhalf, die in Auschwitz langs het voetbalveld hun honden loslieten om te kijken welke jood ze het eerst te pakken hadden’, fluit zijn stem in de microfoon. ‘Die Duitsers schreeuwden altijd zo hard’, zegt hij.

‘Ik had niet verwacht dat deze middag zo’n impact op me zou hebben’, zegt aanvoerder Roy Stroeve van FC Emmen naderhand. ‘Ik vond het zeer indrukwekkend en had het ook vanuit mijn historisch besef niet graag willen missen.’

De aanwezige scheidsrechter Roelof Luinge: ‘Ik heb de interland Polen - Italië in Wroclaw moeten fluiten. Vooraf bood mijn begeleider me aan om de herinneringskampen in Auschwitz-Birkenau te bezoeken.

‘Nooit heb ik slechter gefloten dan die keer. Ik was totaal ontdaan. In de rust kwam de Belgische UEFA-waarnemer naar me toe met de vraag wat er met me aan de hand was. Ik heb hem gezegd dat ik moeite had me te concentreren, de beelden van dat bezoek lieten me niet los. Veel van wat ik toen heb gezien, komt ook nu weer boven.’

Dankzij twee treffers van Marnix Kolder wint Veendam ’s avonds met 2-1 van FC Emmen. Komende vrijdag treffen beide clubs elkaar opnieuw. Dan gaat het echt om de punten, de tijd van bezinning is voorbij.