Dik bloed? Trombose? Zal wel meevallen

AL TIEN JAAR onderzoekt Nikkels (41), samen met enkele collega-artsen van het Academisch Ziekenhuis Utrecht, de effecten van erythropoëtine. Hij begeleidt onder meer renners van de wielerploeg TVM, alsmede de schaatsequipe van SpaarSelect.

-Behoort u tot het kringetje artsen dat volgens Emile Vrijman van het Nederlands Centrum voor Dopingvraagstukken, doping verstrekt?

'Nee, ik behoor wel tot een groep waar veel expertise zit. Mensen die er geweldig veel van weten en die willen informeren. Topsporters zijn volwassen jongens die zelf hun beslissingen kunnen nemen .'

-Waar kennen ze u van?

'Van vroeger, uit het peloton. Ik heb nog met Blijlevens gefietst. Hij komt ook voor advies bij mij. En nog een paar TVM'ers, geen Rabo-renners. Maar ik blijf op de achtergrond. Profs hoef je in principe niets te vertellen; ze willen alleen soms dingen doorpraten.'

-Bent u vorig jaar, tijdens die TVM-affaire in de Tour de France, bang geweest dat uw naam besmet zou worden?

'Waarom?'

-Omdat rond wielrennen, en met name rond TVM, een zweem van doping hangt.

'Laat ik dit zeggen : doping bestaat niet. Wij kennen farmacologie en geneeskunde. EPO is een prima middel voor nierpatiënten, anders stierven ze als ratten. Anabolen zijn een goed middel voor kankerpatiënten. Met betrekking tot topsport spreek je van doping-geduide middelen. De Nederlandse traditie is altijd geweest: tegenhouden lukt niet, reguleren wel. '

-Tjeerd de Vries, de arts van de Nederlandse wielrenunie, heeft gezegd: ik zou nooit bij een profploeg willen werken. Dan zou hij concessies moeten doen aan zijn ethisch besef.

'Onzin, moeten die renners het dan maar zelf uitzoeken? Moeten ze dan maar naar Italië gaan?'

-Als ploegarts word je toch geacht renners optimaal te laten presteren?

'Inderdaad, maar je kunt ook een heel eind komen met gewone middelen.'

-Tot aan de finish?

'Waarschijnlijk niet. Maar de kans dat je het kwaad kunt bestrijden is groter als je erbij zit. Als je als arts verbonden bent aan een profploeg kun je met de vuist op tafel slaan. Je kunt zeggen: mijn hoofd en reputatie zijn hieraan verbonden, degene die er onderuit kruipt, hak ik de kop eraf.'

-Is wel eens een Rabo-renner bij u geweest voor een second opinion?

'Ja. Die renner rijdt nu niet meer voor de Rabo-ploeg.'

-Is Erik Dekker, die vanwege een te hoog hematocriet-gehalte niet mocht starten bij het WK, wel eens bij u geweest?

'Nee.'

-Heeft Dekker gebruikt, denkt u?

'Ik sluit het niet uit. Maar mischien waren het uitdrogingsverschijnselen waardoor hij boven die grens zat. Als je wilt bewijzen dat Dekker EPO heeft gebruikt via de huidige onderzoeks-methoden van de UCI , dus via die hematocriet-norm van 50, dan lukt het je nooit.'

-Heeft u vertrouwen in die onafhankelijke onderzoekscommissie in de zaak-Dekker ?

'Ja, zo ken ik de mensen van Rabo wel. De mensen hebben er geen belang bij dat het in de doofpot belandt. Maar je kunt het nooit bewijzen. De uitkomst zal zijn: er zijn geen aanwijzingen gevonden voor EPO-gebruik, en netto klopt dat ook. Die grens van 50 is arbitrair.'

-Maar die norm is toch op voorspraak van de ploegleiders bepaald.

'De UCI had ook zelfstandig de norm op 53 kunnen stellen. Het ging ze er echter vooral om in samenspraak met de ploegleiders tot een reglement, een grens, te komen. 50 of 53, Het is beide even arbitrair. Ik geloof niet in het ethisch besef van de ploegleiders. En dan spreek ik uit ervaring. '

-U beweert honderden renners te hebben onderzocht en nog nooit één te hebben gevonden met een hematocriet-waarde hoger dan 45. Dan denken wij als leken: dat hele peloton zit vol doping. Die gaan allemaal tot die 50.

'Nee, dat zou onverstandig zijn. Je gaat er een paar punten onder zitten. Als je in rust op 49 zit en je hebt een slechte dag gehad dan zit het 's avonds dik boven de 50. Urineren, zweten, uitdroging doen het hematocriet-gehalte stijgen. In zo'n geval krijg je het niet in één nacht weer onder die 50. En staan ze dan de volgende ochtend met die injectienaalden voor de deur, dan ben je de lul. Zie Pantani. Als de ploegartsen slim zijn, dan gaan ze op 46 zitten.'

-Wat doet u als adviseur?

'In het geval van EPO zeg ik: die hematocriet interesseert me geen zier. Dik bloed? Gevaar van trombose? Zal wel meevallen. Al die beschuldigingen over EPO-doden zoals Bert Oosterbosch, Johannes Draaijer en Connie Meijer zijn belachelijk. Meijer had een hartspierontsteking, Oosterbosch waarschijnlijk ook.'

-Wat zegt u wel in het geval van EPO?

'We kunnen niet uitsluiten dat je later geen ziektes krijgt door het beenmerg zo aan te jagen, leukemie bijvoorbeeld. Dat komt voort uit het beenmerg. EPO werkt op het beenmerg.'

-Is het tot 50 oké?

'Laat die norm van 50 schieten. Dat is niet medisch. Ik wijs ze op die werking van het beenmerg . Dat vind ik medisch gezien het grootste argument tegen EPO. Bij mijn weten is nog nooit een direct verband gelegd tussen trombose en EPO.'

-Is EPO dus toelaatbaar ?

'Hangt er vanaf wat je wilt. Een jongen die van nature op 40 zit, mag die naar 47? Dat zijn wel twee, drie tanden extra in het hooggebergte. '

-Brengt een renner zichzelf door EPO-gebruik in levensgevaar?

'Nee, dat is onzin. Kwalijk is het pas bij 60-plus, dan treedt gevaar voor trombose op. De zone des doods noemen ze dat.'

-Bjarne Riis werd in het jaar dat hij de Tour won 'monsieur 60 procent' genoemd. Is dat mogelijk?

'Dat is mogelijk.'

-Heeft hij dat gehad?

'Ik denk het wel. Wat hij toen flikte in die verkorte Alpen-etappe naar Sestrières, dat kon niet. Ik heb het ook een keer gedacht toen zes Festina-renners zo tekeer gingen. Ze reden op de Croix de Fer kop over kop, de concurrentie viel er bij bosjes af, kilometers lang. Een harde koers en ze waren al twee weken onderweg. Dat kan gewoon niet.'

-Wat dacht u toen u deze zomer Lance Armstrong de Tour zag winnen?

'Hij zou weleens de grote uitzondering kunnen zijn in het wielrennen. Clean op een of andere manier. Medisch gezien heb ik gigantisch veel bewondering voor hem. Uit ervaring weet ik dat hij voor een hoop zieke mensen een inspirerend voorbeeld is geweest.'

-Wie zijn nog meer uitzonderingen, volgens u?

' Als ik nu een paar namen noem, wordt het een kwestie van wegstrepen. Dan blijft een lijst met verdachten over. Ik kan niets bewijzen hoor.'

-Heeft u in andere takken van sport weleens een prestatie gezien waarbij u twijfels had?

'Ja, de tien kilometer van Koss tijdens de Olympische Spelen van 1994 in Hamar.'

-Ik heb ook weleens een tien kilometer van een Nederlander gezien dat ik dacht: zoo.. En laat die schaatser nou net in uw ploeg zitten?

'Met mijn kennis van het metier durf ik voor Romme mijn hand in het vuur te steken.'

-Waarom is Koss in uw ogen wel verdacht en Romme niet?

'Omdat het verschil tusen Koss en Veldkamp in Hamar relatief groter was dan tussen Romme en de concurrentie in Nagano. Ik kan me nog herinneren dat Veldkamp tijdens die race van Koss gefilmd werd. Je hoorde hem zeggen: dit kan niet, dit kan niet. Die beelden zeiden mij genoeg. Koss reed de weken daarvoor als een drol. Dat kon gewoon niet.'

-Om in uw woorden te blijven: Romme reed vorig seizoen op zeker moment als een drol, maar werd uiteindelijk toch wereldkampioen op de vijf kilometer.

'Dat had een heel andere oorzaak. Romme was vorig seizoen te veel met het randgebeuren bezig. Zijn kop stond er niet naar. Maar pas op, Romme is zo'n beest, we noemen hem de Neanderthaler. Alle testen wezen uit dat zijn conditie uitstekend was. Ze hebben hem niet voor niets tussentijds naar Tenerife gestuurd. Daar is hij weer fris geworden in zijn hoofd en daarna kon hij zijn kracht weer overbrengen op het ijs. Daarom werd hij toch wereldkampioen.'

-Wat is zijn hematocriet-waarde?

'Dat mag ik niet zeggen.'

-Heeft u weleens een prestatie van een Nederlandse schaatser gezien waarbij u dacht: zozo.

'Nee.'

-En van de Rabo-ploeg dit seizoen?

'Ik vind het merkwaardig dat ze de belangrijkste wedstrijd van het jaar zo slecht rijden.'

-Boogerd wijt dat aan de afwezigheid van de ploegarts, Leinders, tijdens de Tour de France.

'Onzin. Er is nog nooit een wielrenner geweest die een koers won of verloor door toedoen van een arts. Die jongens zijn volwassen, die weten exact hoe het in elkaar steekt. Maar ik vind het een goede smoes. Renners weten zelf zoveel. Ze weten vaak meer dan ik. En Rabo heeft een goed begeleidingsteam, medisch gezien niks mis mee, jaren ervaring.'

-U heeft zich pas dit jaar verbonden aan SpaarSelect. En toch zegt u: in het verleden hebben ze nooit gebruikt.

'Omdat ik met die jongens gepraat heb en de indruk wordt versterkt door de resultaten van onze testen.'

-Maar kunt u zover terugkijken?

'Nee, dat moet ik toegeven. Aan de hand van onze test-gegevens kan ik niet garanderen dat in het verleden niets is gebeurd. '

-De Internationale Schaatsunie begint nu met bloedcontroles. Met het oog daarop heeft u voor al uw schaatsers een medisch paspoort gemaakt. Waarom?

'Ik wil zoveel mogelijk rust, dus dat we niet het risico lopen in dat belachelijke hematocrietverhaal van de ISU verzeild te raken. Een vergelijkbare affaire als nu met Erik Dekker willen we voorkomen. Met ons onderzoek willen we aantonen dat dat hele hematocrietverhaal belachelijk is.'

-Dat onderzoek van u loopt toch al tien jaar.

'Met een groepje artsen zijn we er ooit uit interesse mee begonnen, vanwege onze passie voor sport. Ik durf te beweren dat ons onderzoek het meest geavanceerde in de wereld is.'

-Maakt u zichzelf als onafhankelijk onderzoeker niet verdacht door ploegarts te worden?

'Nee, die tests worden uitgevoerd door een onafhankelijke instantie, dat is het AZU.'

-Hoe wordt zo'n medisch paspoort samengesteld?

'Voor het grootste deel via hormoonanalyse en een meting van rode bloedcelletjes. Dat paspoort stel je samen na een aantal metingen . Stel: de EPO-bepaling van een sporter is op het ene moment 10, de volgende keer 8, en weer een andere keer 12. Daar zit een redelijk gelijkmatig patroon in. Als-ie dan opeens bij een controle 50 blijkt te zijn, kun je met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid spreken van exogene toediening.'

-Zo zullen dopingcontroles in de toekomst volgens u worden uitgevoerd?

'Als internationale sportbonden echt wat willen dan moet je niet piskijken maar bloedtappen. En dan niet een eenpuntsmeting, want dan krijg je dat Donike-verhaal over de verhouding epi-testosteron van 6 staat tot 1. Daarboven zou je dan fout zijn. Nee, een gestandaardiseerde aanpak, dan weet je het zeker. Dat geldt voor EPO, maar dat geldt ook voor groeihormoon, anabolen.'

-Uw methode kan zo ingevoerd worden en is waterdicht?

' Ik durf te stellen dat ons onderzoek nagenoeg waterdicht is. In principe kan het zo ingevoerd worden.'

-Weleens iemand gevonden van wie u wist dat hij EPO had gebruikt?

'Voor negentig procent zeker wel.'

-In Nederland?

'Ik twijfel of ik nu niet mijn beroepsgeheim overtreed. Ik noem geen namen. Maar ik ken ze wel.'

-Zitten ze op de fiets?

'Ze zitten weleens op de fiets, ja.'