Dankzij burgemeester Van der Laan speelt Ajax tóch in de Johan Cruijff Arena

Op 24 maart 2016 trekt een siddering door het Nederlandse voetbal en ver daarbuiten: Johan Cruijff is dood. Terwijl de televisie oude beelden van hem vertoont en mannen die hem nog zagen voetballen hun tranen drogen, weet Eberhard van der Laan wat hem te doen staat. Nog diezelfde middag, even na vijven, betuigt de Amsterdamse burgemeester zijn medeleven aan de familie. De e-mail maakt deel uit van de correspondentie over de totstandkoming van de Johan Cruijff Arena. De Volkskrant heeft die opgevraagd met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur.

'Ik weet dat jullie een hechte familieband hebben', schrijft Van der Laan. Hij roemt de grote betekenis die Cruijff voor de stad en de inwoners van Amsterdam heeft gehad en noemt hem 'misschien wel de beste voetballer ooit'. Toch is hij 'altijd heel sympathiek, en gewoon heel Amsterdams gebleven. En daar is de stad trots op'.

Van der Laan sluit zijn e-mail af met een gebaar: mocht er iets zijn, dan kan de familie altijd bij hem aankloppen.

Voor veel Ajacieden is het een uitgemaakte zaak. Het wordt hoog tijd dat de Amsterdam Arena de naam gaat dragen van de beste speler uit de clubhistorie. Van der Laan en zijn wethouders kennen de hunkering - ze hebben het er op het gemeentehuis al vaker over gehad.

'Discussie meteen losgebarsten. Arena moet Johan Cruyff Arena (sic) gaan heten', mailt Kajsa Ollongren, een dag na de dood van het icoon uit Betondorp. De wethouder heeft in haar portefeuille alle 24 deelnemingen waarvan de gemeente aandeelhouder is, zoals Schiphol, theater Carré en sinds 1996 ook de Amsterdam Arena.

Wat vindt de gemeente van een naamsverandering? Heeft Amsterdam er als certificaathouder überhaupt iets van te vinden? Ollongren wil zo snel mogelijk duidelijkheid. 'Vanavond is er een wedstrijd Ned - Fra in de ArenA en voor die tijd moeten we het eens zijn met Ajax en (Arena-directeur, red.) Henk Markerink.'

Het idee van een Johan Cruijff Arena bezorgt Van der Laan een warm gevoel. Hij is al zijn hele leven fanatiek Ajacied. Als jongen van 11 verleidde hij zijn vader ertoe mee te gaan naar stadion De Meer. In 1966 was hij getuige van de legendarische mistwedstrijd tegen Liverpool en bijna dertig jaar later zat hij in Wenen op de tribune toen Ajax de Champions Leaguefinale won van AC Milan dankzij een puntertje van Patrick Kluivert.

Clubliefde

Op het stadhuis weten ze hoe chagrijnig Van der Laan kan zijn als zijn club heeft verloren. Toen hij nog PvdA-raadslid was, liep hij ooit tijdens een werkbezoek aan New York al na een paar minuten weg uit een vergadering, om ergens in een kroeg naar een Champions Leaguewedstrijd van Ajax te kunnen kijken.

Het is dat hij op zaterdagen altijd wel een opening moet verrichten, en zich op zondagen standaard door stapels dossiers moet ploegen, anders zou hij veel vaker naar Ajax gaan. Nu profiteren vooral zijn vijf kinderen van de twee seizoenskaarten die het gezin bezit.

Niet dat zijn clubliefde hem blind heeft gemaakt. Zo wijst hij Ajax er openlijk op dat de gemeente altijd opdraait voor de kosten als een wedstrijd in ongeregeldheden ontaardt. En als in 2011 na zeven titelloze jaren de huldiging voor het kampioenschap op het Museumplein uit de hand loopt, is hij onverbiddelijk. Dus vindt de huldiging het jaar erop plaats naast de Arena.

Het liefst zou Van der Laan de naam van Cruijff eigenhandig aan de gevel van het stadion hangen. Over het draagvlak in de stad hoeft hij niet in te zitten. Vanwege zijn natuurlijke gezag, en omdat hij geen blad voor de mond neemt, is hij er razend populair.

Als begin 2017 blijkt hoe ziek hij is door uitgezaaide longkanker, nemen bekende en onbekende Amsterdammers filmpjes op. Daarin beloven ze zijn erfenis voort te zetten als hij er straks niet meer is.

Van der Laan weet ook dat hij omzichtig te werk moet gaan. Hij vindt van zichzelf dat hij de regie moet nemen bij de onderhandelingen en bruggen moet slaan tussen de partijen die elk iets anders willen met de Arena. Tegelijk handelt hij namens de gemeente, die een certificatenpakket ter waarde van miljoenen euro's bezit en dus ook iets te eisen heeft.

Geduld is een schone zaak, weet Van der Laan, ook al hebben Ajax-supporters het hoofd van Cruijff al verwerkt in het clublogo en op de Arena gephotoshopt. Wat Amsterdam wil, of Ajax, of de Arena, is even niet belangrijk. De familie van Cruijff is aan zet en die wil eerst in alle rust zijn dood verwerken voordat ze iets vindt van een naamswijziging. 'Afgesproken is dat de familie aangeeft wanneer zij hierover verder wil praten', mailt iemand namens het kabinet van Van der Laan aan een collega op het stadhuis. De burgemeester heeft dat zelf ook al gehoord van Carole Thate, die als voormalig directeur van de Cruyff Foundation het woord voert namens de familie.

De gemeente wacht af en blijft 'op de achtergrond', zo spreken de wethouders af. Journalisten die informeren naar de Johan Cruijff Arena, krijgen twee dingen te horen: Amsterdam staat in contact met de familie Cruijff en de stad denkt na over een blijvende herinnering. Dat kan een brug, een plein of een straat zijn, maar ook een voetbalstadion met 55 duizend plaatsen.

Gevoeligheden

Van der Laan en zijn wethouders weten met welke gevoeligheden het dossier is omkleed. De Arena is twintig jaar oud en dat geldt ook voor de eigendomsstructuur van het stadion. Certificaathouders als Ajax en de gemeente hebben een deel van de Arena in handen, maar er zeggenschap aan ontlenen kunnen ze niet. De macht ligt voor een groot deel bij de STAK, de Stichting Administratiekantoor van de Arena, die zich vooral op de achtergrond begeeft.

Allemaal willen ze dat Ajax goed voetbalt en de Arena zo veel mogelijk winst maakt. Maar ze verschillen van mening over de kant die het op moet met het stadion, dat ook na twintig jaar nog toekomst heeft en vanwege het EK in 2020 voor 50 miljoen euro wordt verbouwd.

De Arena wil dat het stadion multifunctioneel blijft, zodat er ook popconcerten kunnen blijven plaatsvinden. Bovendien vreest directeur Markerink dat de deur voor buitenlandse bedrijven wagenwijd openstaat als de gemeente zich terugtrekt. Amsterdam wil van de deelneming af, maar kan door te blijven juist controle houden over het nieuwe supportershome dat in de parkeergarage van het stadion komt te liggen. Ajax wil op zijn beurt het gemeentelijke deel wel overnemen, maar eist dat het meer zeggenschap over het stadion krijgt.

Ajax beschouwt het vernoemen van de Arena niet als een halszaak. De club zou liever het nieuwe jeugdcomplex en het voetbalmuseum naar Cruijff vernoemen, omdat Ajax daarover zelf de regie kan voeren. Ook voor de familie Cruijff is een naamswijziging in eerste instantie geen hartgrondige wens. Toch beseffen alle partijen dat het nu of nooit is.

Gemachtigd door de familie nodigt Van der Laan de betrokkenen tot vier keer toe uit in zijn ambtswoning aan de Herengracht. De 18de-eeuwse burgemeesterskamer op de eerste verdieping, met uitzicht op de gracht, ademt een en al grandeur. Namens Ajax zijn algemeen directeur Edwin van der Sar en operationeel directeur Rutger Arisz bij de gesprekken aanwezig. Markerink en STAK-voorzitter Hans Zwarts vertegenwoordigen de Arena.

Er gaat geen tijd verloren tijdens de gesprekken. Van der Laan houdt volgens betrokkenen de wind eronder. 'Die man laat geen minuut liggen, zelfs zijn tanden poetst hij efficiënt', zegt een van hen. Maar aan de meningsverschillen kan hij onmogelijk voorbijgaan. Zo wil de Arena aanvankelijk helemaal niets veranderen aan de governance, terwijl dat voor Ajax en Amsterdam een absolute voorwaarde is om verder te onderhandelen.

Minder aantrekkelijk voor sponsoren

De Arena eist compensatie voor de naamsverandering: de kosten ervan worden geraamd op 500 duizend tot 1 miljoen euro. Die rekening ligt in de eerste 'concept-intentieovereekomst' alleen op het bord van gemeente. Uiteindelijk spreken de Arena (officieel: Stadion Amsterdam NV), Ajax en Amsterdam af om de kosten gezamenlijk en 'naar rato' van certificatenbezit te betalen.

Daarbij moet ook een oplossing worden gevonden voor het geval een sponsor zich meldt die zijn naam aan de Arena wil verbinden. Het is voor een bedrijf stukken minder aantrekkelijk om samen met Cruijff het naamsponsorschap te delen. De Johan Cruijff Arena powered by Heineken - lekker bekt het niet.

Toch komt die bepaling wel in de eerste intentieovereenkomst te staan. Een concept, dat Van der Laan rondstuurt als hij terug is van de paasvakantie die hij met zijn gezin doorbrengt. Het is 19 april 2017 en de eerste symbolische datum om het nieuws bekend te maken is al gemist: 24 maart, een jaar na Cruijffs overlijden. Rest nog een mogelijkheid: 25 april, zijn geboortedag.

Een week lang wordt koortsachtig overleg gevoerd. Een aantal knelpunten wordt opgelost of op de lange baan geschoven: als de intentieovereenkomst er eenmaal is, hebben de gemeenteraad en de besturen en commissarissen van Ajax en de Arena een half jaar de tijd om in te stemmen. In die periode kan er ook nog aan de details worden gesleuteld.

In die zeven dagen verandert er nog het nodige aan het pakket met afspraken. Zo schrappen de gemeenteambtenaren die de overeenkomst in elkaar hebben gezet de bepaling dat een alcoholfabrikant geen naamsponsor van het stadion kan worden. De partijen willen bierbrouwers niet dwarsbomen die met hun naam op de Arena willen staan en, anders dan gedacht, de erven-Cruijff zien er ook geen bezwaar in.

Geen tabaksproduct

Dat Heineken maandag bekendmaakte dat het Grolsch aflost als bierleverancier van de Arena, kan geen toeval zijn. En hoewel een naamsponsorschap volgens de brouwer op dit moment 'geen onderwerp van gesprek is', kan het dat wel worden.

Wel blijft de bepaling staan dat niet een tabaksproduct samen met Cruijff de naam van de Arena kan dragen. De sport associeert zich toch al niet graag met sigarettenmerken en Cruijff keerde zich in 1991 na een jarenlange verslaving openlijk tegen roken. In 2015 werd longkanker bij hem geconstateerd.

'Beste vrienden', begint Van der Laan zijn brief aan de andere betrokkenen op 19 april. Er resteren volgens hem twee discussiepunten. Gaat het stadion de Johan Cruijff Arena heten of de Cruijff Arena? En: welke vergoeding krijgt de Cruyff Foundation voor het gebruik van zijn naam? En wordt dit een vast bedrag of een percentage van de inkomsten van Ajax en de Arena?

Wat de familie Cruijff betreft, is de 'Cruijff Arena' geen optie. Zo mailt Thate een dag later aan Van der Laans contactpersoon: 'Naamgeving is Johan Cruijff ArenA of Johan Cruyff ArenA (is meer internationaal, waar de lettercombinatie 'ij' niet bekend is). Maar dus niet zonder de 'Johan'.' Ze is voorzichtig optimistisch over de afloop, net als haar contact op het stadhuis: 'Hopelijk volgende week een glaasje drinken op Johan en zijn stadion.'

Maandag tekenen en dan dinsdag op 25 april het nieuws aankondigen - zo ziet Van der Laan het voor zich: 'Mijn verwachting is wel dat het zal lukken maandag ieders handtekening te verkrijgen.' Toch blijft het spannend tot het eind. 'De brief van Arena zal op inhoud grotendeels van tafel moeten om morgen intentieverklaring te kunnen tekenen', mailt Ollongren op 24 april, tegen half elf 's avonds.

In een brief verstuurd op 6 april, en met twee logo's op papier, hebben de gemeente en Ajax de standpunten van de Arena al afgeschoten. Ze houden vast aan hun eisen, zoals een meerkoppige statutaire stadiondirectie met bestuurders die ontslagen en benoemd kunnen worden. 'De huidige vorm is niet in overeenstemming met moderne eisen van 'good governance', schrijven ze.

Op zijn beurt blijft Arena-directeur Markerink steggelen over de hoogte van de vergoeding die de naamswijziging met zich meebrengt. En Amsterdam benadrukt nogmaals bij Ajax dat het een marktconforme vergoeding wil voor de certificaten - de gemeente wil niet in de knel komen met de Europese regels voor staatssteun.

Van der Laan als aanjager

'Meeting geschorst tot 16u', mailt Ollongren dinsdagochtend om 11.19 uur. 'We gaan er nog steeds van uit dat het een intentie ovk (intentieovereenkomst, red.) met Ajax en stadion wordt op alle punten (governance, naam en overdracht). Houden je op de hoogte.'

Tegen zessen die avond hebben duizenden lopers zich in het Olympisch Stadion verzameld voor de Cruyff Run, die onder meer voert langs de buurt waar Johan Cruijff opgroeide. De finish had niet op een symbolischer plek getrokken kunnen worden: de Amsterdam Arena.

Terwijl de lopers zich warmhouden voor de start, kan de gemeentelijke woordvoerder om 19.05 uur eindelijk op de verzendknop drukken. Het persbericht bevat de nodige mitsen en maren en benadrukt dat het nog maar een intentieverklaring is. Het is het hoogst haalbare gebleken voor Van der Laan, dertien maanden na de dood van zijn voetballende held. Maar hij weet ook dat de partijen niet meer terug kunnen, nu ze zich aan de naamsverandering hebben verbonden.

De Johan Cruijff Arena gaat er komen, met dank aan de burgemeester. Of, zoals operationeel directeur Rutger Arisz van Ajax het zegt: 'De heer Van der Laan was de aanjager van het initiatief om de Arena te hernoemen. Hij doorzag dat bepaalde onderwerpen met elkaar vervlochten waren, dat was belangrijk voor het proces. Hij nam duidelijk de rol op zich om tot overeenstemming te komen, waarbij hij ook als voorzitter en als gastheer fungeerde.'