Zwitsers referendum is Europees probleem

De Europese Commissie reageerde panisch op het Zwitserse referendum over een quotum voor EU-werknemers door onderhandelingen over Europese onderwijs- en onderzoeksprogramma's stop te zetten. Dat werkt averechts. Zij moet juist de uitslagen van referenda over de EU respecteren en de dialoog aangaan. Zo niet, dan negeert de Commissie niet alleen het democratisch signaal van afbrokkelend draagvlak van de Europese integratie, maar wakkert zij bovendien het wantrouwen van de bevolking tegen de EU aan.

De EU pruimt de directe democratie minder nu referenda steeds meer het Europees integratieproces gaan beïnvloeden. De populistische Zwitserse Volkspartij, aanjager van het volksinitiatief 'Tegen massa-immigratie', won het van het Zwitserse politiek-economische establishment. Hoewel de opkomst met 55 procent laag was en het verschil in stemmen klein (19 duizend op totaal 1,4 miljoen), doet dit aan het democratische signaal niet af: het aantal buitenlandse EU-werknemers moet worden beperkt en verdragen met Zwitserland die dat tegenhouden, moeten worden aangepast. Dat geldt als een affront tegen de bestaande afspraken tussen Zwitserland en de EU. Toch moet de Europese Commissie dit signaal respecteren. Dat doet zij niet door angstvallig en al bij voorbaat te dreigen met strafmaatregelen wanneer de uitslag haar niet bevalt. Als tegenreactie weigert Bern het akkoord over het vrije verkeer van Kroaten tot de Zwitserse arbeidsmarkt te ondertekenen. Afgelopen woensdag nog werd in Straatsburg een Lega-Nord-europarlementariër de zaal uitgezet nadat hij met de Zwitserse vlag wapperend en 'EU-dictatuur' roepend een toespraak van eurocommissaris Andor verstoorde. Dat partijen zich zo ingraven, werkt averechts. Daarmee brokkelt het draagvlak voor de Europese integratie verder af.

Ook de verkrampte Brusselse reactie op het aanstaande referendum over Schotse onafhankelijkheid laat zien hoe het niet moet. Commissievoorzitter Barroso liet onlangs weten dat het toelaten van een onafhankelijk Schotland tot de EU 'extreem moeilijk, zo niet onmogelijk' zou zijn. Hij verwacht dat de Britse regering de toetredingsonderhandelingen zal boycotten. Het doet denken aan de waarschuwingen bij het Nederlands EU-referendum in 2005 dat bij een Nee 'het licht uit' zou gaan of aan het in 2010 onder Brusselse druk afgewende euro-referendum in Griekenland. Zulke uitlatingen getuigen van weinig respect voor de democratie.

Men moet juist leren van eerdere EU-referenda als in Zwitserland. Van de ruim vijftig referenda die in heel Europa over de EU gehouden werden sinds de jaren zeventig, vonden er tien in Zwitserland plaats. Nadat in 1992 een nipte meerderheid Zwitserse toetreding tot de Europese Economische Ruimte had afgewezen, zijn alternatieve bilaterale afspraken met de EU telkens gebillijkt via referenda. De EU en Zwitserland zijn sindsdien dus niet bij de pakken neer gaan zitten, al duidt de uitslag van het laatste referendum op een kentering in de 'alternatieve' Europese integratie van Zwitserland. Als de Europese Commissie die uitslag niet serieus neemt, dreigt zij het wantrouwen van veel Zwitsers jegens de EU verder aan te wakkeren.

De EU kan beter de komende tijd de dialoog aangaan met de Zwitserse regering over hoe de betrekkingen tussen Brussel en Bern kunnen worden voortgezet. Daarmee respecteert de Commissie de uitslag en onderkent zij het gebrek aan draagvlak van de Europese integratie door de Zwitserse bevolking. Met de uitvoering van het referendumvraagstuk zelf zal het immers niet zo'n vaart lopen.

De Duitse bondskanselier Merkel reageerde wél adequaat door te waarschuwen voor overhaaste sancties. Zij verklaarde bij het bezoek van de Zwitserse bondspresident Burkhalter aan Berlijn dat beide landen hun betrekkingen verder intensiveren. Dat biedt hoop.

undefined