Zweet & Aanschijn

'Het is erg, maar is het ook erg genoeg?', las ik op zijn gezicht, en dat ik zo feilloos zijn gedachten kon lezen, had te maken met mijn eigen stemming en het mechanisme dat projectie heet.

Sommige dagen lijken ervoor gemaakt om leeg en onbestemd te blijven, maar een vriend belde op, met een opgeruimde voorjaarsstem, en verzekerde me dat het 'perfect saunaweer' was. Dat bedoel ik nou met gezond optimisme; overal de uitgelezen mogelijkheid in zien, nooit de overmacht, de schaarste en het tekort. Ik herinner me zo'n new age-spreuk die stelt dat het 'een goede dag is om te sterven'. Alles wordt leuker zolang je maar stug volhoudt dat je het zelf bedacht hebt, en doet alsof de dingen jou niet overkomen maar jij net op het punt stond ze zelf te kiezen.

Het is een vorm van blijmoedigheid die grenst aan een almachtsfantasie. Je moet daar eigenlijk heel kritisch over zijn, maar op het moment ben ik geneigd dit soort wanen van mensen eerder te benijden dan te bestrijden. Alleen er zelf in geloven, dat lukt me niet.

Vriend komt voorrijden met auto en weet gelukkig precies wat hij wil en waarheen: een sauna buiten de stad, midden in een streng hervormd landschap van rechte sloten en polders, waar de Heer, zou hij wederkeren, plek te over heeft om te landen.

Het is zondag, het parkeerterrein staat afgeladen vol; nog maar dertig jaar geleden moeten de mensen even vanzelfsprekend naar de kerk zijn gereden, netjes gekleed en plichtmatig gestemd.

Ook nu schuiven ze weer aan op smalle houten bankjes; dat ongemakkelijke Rietveld-gevoel van rechtop zitten met iets hards in je rug zonder kussens of armsteunen, is kennelijk een geneugte die Nederlanders zich niet graag laten ontzeggen.

Er zijn jonge paren die elkaars hand vasthouden in het stoomhok, heel braaf, alsof ze hun verloving gaan aankondigen, maar ook complete kerngezinnen die gedwee hun hoofd buigen voor de Finse saunakachel. Verbeeld ik het me of ondergaat het opgroeiende deel ervan de ceremonie nog steeds met een gezicht van lange lappen? Douchen, dompelen, afkoelen, amen. Ik zie hoe een jongetje van twaalf een korte, verbeten blik werpt op zijn vader die op de rand van het voetbad is neergestreken, en ik weet dat de omstandigheden veranderd zijn maar de onderlinge verhoudingen als vanouds ('Jezus, moet ik weer mee naar de sauna').

Hier worden geen zonden vergeven maar uitgezweet; niet de abstracte 'zonden tegen de geest', maar de vergrijpen tegen het lichaam: nicotine, alcohol, onverzadigde vetzuren, en de overgeslagen aerobicles. Het hele lichaam huilt ervan. Wir setzen uns mit Tranen nieder.

Ik lees net het verhaal van Bas van Stokkum die ons gerust probeert te stellen na de alarmerende scoop die de Volkskrant een week geleden op de voorpagina bracht: het geweten was ineens verdwenen, weg, foetsie, als een ballorig pubermeisje dat de benen had genomen, zonder achterlating van telefoonnummer of adres. Aangifte werd gedaan op de vroege ochtend van de 5de december jongstleden, op de voorpagina.

Maar Van Stokkum gelooft niet dat het echt weg is, het geweten is veranderd, sust hij: 'Er dreigt minder een tekortschieten ten opzichte van morele regels en verboden (het Uber-Ich van Freud), maar ten opzichte van je zelfbeeld. We moeten er jong, goed en gezond uitzien. Steeds meer bepalen de geboden van hygiëne en lichaamsonderhoud ons alledaagse gedrag (...). De schaamte voor ziek zijn, ouderdom, onverzorgdheid, gebrek en verloedering lijkt te zijn toegenomen.'

Het geweten, niet langer als de stem van je ouders of de donderpreek van de dominee die in je hoofd resoneert, maar als tastbaar feit dat je af kunt meten aan de zelfbeheersing die het lichaam uitstraalt. Goede mensen zijn om te beginnen goed voor zichzelf, en steken 'lekker in hun vel' (waarom denk ik meteen aan kippen zodra ik zoiets hoor? Het zal door dat 'vel' komen en de gebraden tevredenheid die uit de opmerking spreekt.)

Als Van Stokkum gelijk heeft, is de sauna een eredienst die je opdraagt aan jezelf, in een kerk waar het nu eindelijk eens niet tocht. Maar dit nieuwe geloof staat niet voor alle zondaars open: je moet al een eind op de goede weg zijn en vrij van het ergste vet, om de drempel te kunnen nemen. Niet iedereen om me heen beschikt over modellenmaten: maar de ouderen die ik zie zijn getraind oud en nog geruststellend fit. Levende reclame voor Biovital.

Mollig, dat is de uiterste grens van het toelaatbare, maar aan echt onbehouwen dik waagt niemand zich. Ja, een man met een buik als een uitstaand zonnescherm, die zo uitdrukkelijk niet nagekeken wordt dat je ervan uit mag gaan dat de meesten het ervóór al hebben gedaan.

Het is een kerk waar mensen in hun goeie lichaam verschijnen in plaats van in hun goeie goed.

Want dat is het ene blote feit waar niemand zich druk over wil maken: dat we naakt zijn en omringd worden door vreemde mensen die we normaal gesproken uit de weg gaan in supermarkt en slijterij. Vandaar dat we onze gezichten hebben bedekt met stemmige, spirituele fronsen. Zelden heb ik blikken gezien die zo onthecht zijn, zo helemaal vrij van elke hint van flirtation. Het mag niet, het kan niet, we zitten hier gewoon in de sauna bij elkaar en wil er misschien nog iemand suiker in zijn lul?

In homosauna's komen mannen om seks te hebben en hier, in deze familiesauna, wordt bewezen dat er heus ook nog andere bezigheden zijn. Zoals? Zoals het niet hebben van seks.

Er is werk van gemaakt om het alledaagse te benadrukken, ook in het interieur. De zogeheten ontspanningsruimten zijn voorzien van schoon metselwerk, bruine eiken deuren en doorkijkraampjes van glas in lood. De bedoeling is ongetwijfeld de bezoekers zich thuis te laten voelen, maar het effect is averechts. Omdat thuis het gebeitste hout allang is vervangen door het stijldictaat van Des Bouvrie, en daarna door de mode van de felle Italiaanse kleurtjes, waan je je in het decor van een zelfgemaakte pornovideo uit de jaren zeventig. Er zijn gebloemde bankstellen die definitief hun onschuld verloren zijn en alleen maar vunzigheid oproepen.

Maar aan de bar en in de luie stoelen mogen de handdoeken weer om en de badjassen aan. Er hoeft nu ook niet meer gefluisterd te worden; de mensen worden steeds meer zichzelf naarmate je minder van ze ziet. Een oudere man vraagt een meisje eerst haar naam en daarna of ze iets wil drinken. En in de kleedkamer wacht een jong stel tot de truien over het hoofd zijn getrokken voordat ze zich overgeven aan een hartstochtelijke tongzoen.

Het mag weer, de dienst is over, het zondigen en het zingen kunnen beginnen.