Zwart geld vindt weg rond de euro

De prijs van kunst gaat 'door het dak'. Zeldzame prentbriefkaarten brengen steeds meer op. De verkoop van bijzondere klassieke auto's van meer dan 250 duizend gulden loopt uitstekend. Vorig jaar steeg de verkoop van nieuwe auto's van meer dan drie ton met 280 procent.

Wat drijft al deze prijzen opt Is het misschien zwart geld dat op de vlucht is voor de euro? Volgend jaar januari moet immers al het contante geld omgewisseld worden in euro's. Ook het zwarte geld in kluisjes en matrassen moet van guldens naar euro's worden gewisseld. Het geld uitgeven voor het zover is, kan natuurlijk ook.

Niemand weet precies hoeveel zwart geld er in omloop is. Zakenbank UBS Warburg schat de hoeveelheid zwart geld in heel Europa op het astronomische bedrag van 1100 miljard euro. De Nederlandse zwarte economie zou ongeveer 5 procent van het nationaal inkomen bedragen. Dat komt neer op een slordige 40 miljard gulden.

Met dit soort bedragen is het geen wonder dat politie en openbaar ministerie op het vinkentouw zitten. Donderdag presenteert de politie het plan om de criminaliteit rond de introductie aan te pakken. Naast het voorkomen en bestrijden van overvallen op de vele extra noodzakelijke geldtransporten, heeft ook het aanpakken van witwassen prioriteit. 'Deze kans (de euro-omwisseling, red.) laten we niet lopen', kondigde procureur-generaal Steenhuis namens het Openbaar Ministerie hierover eerder dit jaar al aan. Toch blijft de jacht op zwart geld een moeizaam verhaal. Er is geen direct bewijs voor een grootschalige omwisseling. De meest duidelijke indicatie dat er iets aan de hand is, is de gestaag groeiende stroom duizend-gulden-biljetten die De Nederlandsche Bank (DNB) terugkrijgt uit het buitenland.

Tweede huisjes

Vorig jaar bleek een kwart van alle duizendjes die de bank ontving, uit het buitenland afkomstig. In 1999 was dat percentage nog 18 procent. Een jaar daarvoor kwam slechts 10 procent van alle duizendjes uit het buitenland. De groeiende stroom wekt het vermoeden dat Nederlanders massaal met contant geld tweede huisjes in Spanje of Frankrijk kopen, of dat koffers vol contant geld gestort worden op rekeningen in Liechtenstein of Zwitserland.

Aan de biljetten kan DNB echter niet zien of het wit of zwart geld betreft. Het gaat wel om veel geld. Liefst 1,7 miljoen biljetten van duizend kwamen vorig jaar retour. Als dit geld allemaal zwart is, is de Nederlandse fiscus vorig jaar (tegen een tarief van 52 procent) zo'n 900 miljoen gulden misgelopen.

Dit bedrag zou voor de overheid reden moeten zijn om deze criminaliteit flink aan te pakken. Maar minister Zalm van Financiën zit vast aan afspraken binnen de Europese Unie: de jacht op zwart geld heeft geen prioriteit bij de omwisseling naar de euro. Angst van burgers dat hun zwarte spaargeld in gevaar is, zou maar ongewenste onrust creëren rond de introductie van de nieuwe eenheidsmunt.

Minister Zalm antwoordde onlangs op vragen van de Tweede Kamer over zwart geld 'dat in de periode rond de introductie van de euro de bevoegde autoriteiten met bijzondere aandacht zullen kijken naar transacties die als ongebruikelijk zijn aan te merken'.

Zalm doelt hiermee op de wet Melding Ongebruikelijke Transacties (MOT), hét wapen in de strijd tegen het zwarte geld. Financiële instellingen als banken en wisselkantoren moeten elke verdachte wisseltransactie en in elk geval elke transactie van meer dan 25 duizend gulden, melden aan het ministerie van Justitie.

De financiële instellingen worden steeds vaker geconfronteerd met 'ongebruikelijke transacties'. In de eerste vijf maanden van dit jaar kwamen al 22 duizend ongebruikelijke meldingen binnen. Tot nu toe zijn meer dan zesduizend van deze transacties als 'verdacht' doorgegeven aan opsporingsdiensten zoals de Fiod, meldt een woordvoerder van het ministerie van Justitie. Het ministerie heeft zich voorgenomen dit jaar in totaal zo'n elfduizend verdachte meldingen door te geven aan de relevante opsporingsdiensten.

Oldtimer

Zwart geld vindt echter wel een weg om de euro heen, zo weten insiders. De prijsstijgingen van kunst, antiek en oude auto's zijn daar wellicht een indicatie van. Kenners van de verschillende markten ontkennen echter dat er op grote schaal geld wordt witgewassen via de aanschaf van een duur schilderij of een oldtimer. 'De prijzen van kunst stijgen sterk, maar dat komt vooral door de dure dollar. Voor Amerikanen is Europese kunst ineens goedkoop geworden', stelt bijvoorbeeld kunsthandelaar W. Baars.

W. de Munnik, toonaangevend taxateur van en handelaar in kostbare klassieke auto's, verklaart de prijsstijgingen ook uit de sterk gestegen dollar. 'Bovendien is een oude auto nooit een goede investering. Want er moet altijd geld bij', zo verklaart De Munnik.

Het witwassen van geld door de aanschaf van een schilderij of oude auto lijkt zonder kennis van zaken van zo'n markt ook risicovol. Een anonieme galeriehouder voorziet los van het zwarte geld dat de kunstmarkt kan instorten. 'Vooral de prijzen van dure fotografie zijn de afgelopen tijd door het dak gegaan. Foto's als van Rineke Dijkstra zijn, wat mij betreft, de technologie-aandelen van de kunst. De prijzen van het werk van Dijkstra zijn opgelopen tot boven de 150 duizend gulden. Dat kan niet lang goed gaan', voorspelt hij.

Voor kunst, antiek en klassieke auto's geldt dat als de economie minder groeit, deze markten het eerst in de problemen komen. Kunsthandelaar Baars wijst op de wetmatigheid dat de kunsthandel altijd twee jaar na de economie de klappen krijgt. Op basis van deze 'wet' voorziet ook Baars een mindere periode voor de kunst. Maar met zwart geld dat in de toekomst weer uit de kunst naar de kluis stroomt, ditmaal als euro's, heeft de inzakkende markt niets te maken, zo verzekert Baars.