Zware symboliek en ongedwongen portretten

Day was rond de vorige eeuwwisseling een van Amerika's vooraanstaandste fotografen, iemand die op gelijke hoogte stond met een man als Alfred Stieglitz. Hij was een picturalist, een van die fotografen die uitdrukkelijk kunst wilden maken . Zijn foto's moesten persoonlijk zijn, niet mechanisch. Hoewel hij pas in 1900 leerde zijn foto's zelf af te drukken, besteedde hij daar vanaf het begin veel aandacht aan, liet verschillende soorten papier gebruiken of afdrukken maken met en zonder gaas gelegd tussen negatief en papier.

De faam van Day is in de loop van de tijd getaand, tot zo'n twintig jaar geleden, toen de biografie van Estelle Jussim verscheen. Het Van Gogh Museum in Amsterdam toont nu het eerste grote overzicht van Days werk in Europa sinds de, door Day zelf georganiseerde, tentoonstellingen van Amerikaanse fotografen in 1900 en 1901 in Londen en Parijs. In een benedenzaal zijn de zwaar symbolische foto's te zien uit de eerste periode van Days carrière als fotograaf, in een bovenzaal foto's uit de latere jaren, vanaf de brand die in 1904 zijn atelier en een groot aantal foto's en negatieven verwoestte, tot 1916 toen een ziekelijke Day de camera voorgoed neerlegde.

Buitengewoon geënsceneerd zijn de foto's in de eerste zaal. Day zocht naar een manier om foto's te maken met een schilderij-achtige kwaliteit. Een goed voorbeeld daarvan zijn de foto's van Jezus' kruisiging, waarvoor hij zelf, sterk vermagerd, poseerde. Day was zo trots op zijn serie van de zeven kruiswoorden (de uitspraken die Christus volgens de evangeliën vanaf het kruis deed) dat hij de hele reeks, in zijn oorspronkelijke lijst nogmaals fotografeerde.

In dezelfde serie, die Day maakte nadat hij tijdens een Europese reis de passiespelen in Oberammergau had gezien, zijn buitenopnamen te zien van Jezus aan het kruis. Duidelijk is hoe veel moeite Day in die tijd (1898) nog had met het gebruik van daglicht. De schilderachtige kwaliteit van de in de studio gemaakte, theatrale Jezus-portretten, maakt in de buitenopnamen plaats voor een toneelstukje, bijna een parodie. De serie werd voornamelijk welwillend ontvangen, hoewel er ook contemporaine critici waren die vonden dat dit soort onderwerpen zich per definitie niet leenden voor een realistische kunst als de fotografie.

Christus stond hier natuurlijk ook symbool voor de onbegrepen en lijdende artiest.

In het Van Gogh hangt een fraaie serie van Days 'Nubische portretten', waarvoor hij zwarte mannen fotografeerde, vaak uitgedost als trotse Afrikaanse vorsten. Studiofoto's als Ebony and Ivory, waarin Day zijn bedrevenheid toonde in het fotograferen van licht en donker, werden algemeen als meesterwerk beschouwd, ook al was het gebruik van een donker, naakt model controversieel.

Even gewaagd was de 'Ethiopische koning' die Day tot middelpunt maakte van zijn triptiek Armageddon. Niet een christen, maar een Afrikaans opperhoofd stond, geflankeerd door een slapende nimf (als onschuld) en een naakte jongen die de zonde personificeerde, voor gerechtigheid.

In 1904 vernietigde een grote brand Days atelier. Het was of het verlies van het grootste gedeelte van zijn werk hem de ruimte gaf een nieuwe richting in te slaan. In de bovenzaal van het Van Gogh hangen daar de voorbeelden van. Ongedwongen portretten bijvoorbeeld van zwarte schoolkinderen die Day fotografeerde in Hampton, Virginia, van de kinderen van vrienden en kennissen, of van de kinderen die Day op zijn buitenverblijf Little Good Harbor, vlakbij zijn woonplaats Boston, ontving. Day, die uit een familie van filantropen kwam, ontfermde zich over behoeftige, talentvolle kinderen uit de arme wijken van Boston. Zijn bekendste protégé was Kahlil Gibran, de latere schrijver van De Profeet.

De foto die Day in 1905 maakte van zijn vriendin Beatrice Baxter Ruyl terwijl zij haar baby zoogt, is in toon en sfeer verwant aan de impressionistische schilderkunst. Nog steeds zocht Day de hoge kunst, maar ondanks de allegorische titel is ook Motherhood ver verwijderd van de zware symboliek uit de beginjaren.