Zwangerschap in Afrika levensgevaarlijk

We moeten internationaal meer investeren in toegankelijkheid en kwaliteit van de gezondheidszorg voor moeders en baby's in lagelonenlanden, vindt Jelle Stekelenburg (50), bijzonder hoogleraar Internationale aspecten van reproductieve gezondheidszorg, in het bijzonder veilig moederschap aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Vandaag houdt hij zijn oratie.

Veilig moederschap was toch een van de millenniumdoelen?

'Millenniumdoelen als het halveren van de wereldwijde armoede en het tegengaan van verdere verspreiding van hiv/ aids zijn gehaald. Maar het streven om moedersterfte wereldwijd met driekwart te verminderen niet. Sinds 2000 is de moedersterfte met 44 procent teruggedrongen. Heel mooi, maar het betekent dat jaarlijks toch nog steeds zo'n 300 duizend vrouwen gedurende zwangerschap en bevalling sterven, drie miljoen baby's voor de geboorte sterven en drie miljoen baby's in de eerste maand van hun leven.'

Uw leerstoel richt zich vooral op Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara, waar u als tropenarts werkte.

'In Zambia heb ik gewerkt en ik heb veel contacten in Tanzania en Ethiopië. Iedere moeder en íeder kind verdient goede zorg. De kans dat een vrouw tijdens zwangerschap, bevalling of in het kraambed sterft is in sub-Sahara Afrika met gemiddeld 1 op de 36 verreweg het hoogst. In Nederland is dat 1 op de 8.700 vrouwen - nogal een verschil.

'Ik begeleid internationale onderzoekers die in eigen land onderzoek doen en in Nederland promoveren. Ze komen uit Afghanistan, Indonesië, India, Ethiopië en Tanzania. Zij zoeken allemaal lokaal haalbare manieren voor betere gezondheidszorg voor moeder en kind.'

Wat gaat er mis in de gezondheidszorg voor deze groep?

'Het is samen te vatten onder de noemers toegankelijkheid tot en kwaliteit van de zorg. In mijn oratie beschrijf ik het verhaal van Lula, een meisje dat ik in 1999 in Zambia behandelde. Zij was 14 en door verkrachting zwanger geraakt. Haar kind stierf tijdens de bevalling en zij verloor haar baarmoeder. Ze overleefde het, maar kon geen kinderen meer krijgen en zou levenslang incontinent blijven.

'Haar verhaal illustreert waardoor het zoal misgaat: ze woonde op het platteland ver van de kliniek, haar familie had geen geld voor vervoer of verblijf in de buurt van het ziekenhuis, haar vader wilde niet dat zij naar de stad ging voor zorg. Uiteindelijk was een gevaarlijke buikoperatie in het ziekenhuis nodig om haar overleden kind geboren te laten worden en moest de ernstig geïnfecteerde baarmoeder worden verwijderd.'

Wat zijn de voornaamste oorzaken van sterfte onder moeders?

'Doodbloeden, vooral net na de bevalling. Een infectie of bloedvergiftiging door onhygiënische omstandigheden of als de moederkoek bijvoorbeeld deels of geheel achterblijft. Tijdens de zwangerschap gaat het vaak mis door hoge bloeddruk en zwangerschapsvergiftiging. Dan zijn er nog vrouwen die overlijden als de bevalling vastloopt, zoals bij Lula. En er sterven veel vrouwen door complicaties van onveilige abortussen.'

Is het logisch dat een leerstoel voor veilig moederschap in Nederland zetelt?

'Toen ik eind jaren negentig als tropenarts werkte, zeiden mensen vaak: wat kun jij daar nou doen? Op zeker moment was ik het zat me te verdedigen. Al die jaren in Nederland heeft niemand me ooit gevraagd wat het voor zin heeft dat ik als arts werk. Nederland heeft een rijke traditie in ontwikkelingssamenwerking, maar de laatste kabinetten hebben er tot mijn verdriet flink op beknibbeld. Helpen mag niet meer, het moet ons land meteen iets opleveren. Ik vind dat moeilijk te verkroppen. Ik blijf me inzetten voor een groter budget voor betere zorg tijdens zwangerschap en bevalling. Ook die ontwikkelingsdoelen moeten worden gehaald.

'Heel cru, maar het thema hiv/aids heeft de afgelopen decennia internationaal veel meer grote donoren achter zich geschaard. Bij de bestrijding van de gevolgen van hiv speelt medicatie een belangrijke rol en dus zijn er belangen voor farmaceuten. Veilig zwanger zijn en bevallen kan vrijwel zonder medicatie. Investeringen in toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg zijn voor de meeste farmaceuten veel minder interessant.'