'Zuma heeft net als veel Zuid-Afrikanen het geweld aan zijn kont hangen'

'Amsterdammers, daar is-t-ie dan!', riep Ed van Thijn (toen burgemeester van Amsterdam) op 16 juni 1990 vanaf het balkon van de Stadsschouwburg naar een menigte van 20 duizend mensen. Een oorverdovend gejuich steeg op. Ik was met de trein naar Amsterdam gegaan om erbij te zijn, om Nelson Mandela in levende lijve te aanschouwen. Hij stond er op het balkon, met Winnie, beiden de vuist gebald in de lucht. Het was ontroerend om te zien.

De hele wereld keek toe toen hij een paar maanden eerder uit de gevangenis kwam wandelen. Hij had 27 jaar als terrorist gevangen gezeten, omdat hij het apartheidsregime van Zuid-Afrika bestreed. We hadden het tot dan moeten doen met een oude foto, het type politiefoto, van een jonge robuuste vrijheidsstrijder. Uit de gevangenispoort wandelde een voorname grijze heer die vriendelijk glimlachend de vrije wereld betrad.

Mandela is oud en broos nu. Niet echt meer bij de wereld, zie je op filmbeelden en foto's. Het is tijd voor hem te gaan, maar Zuid-Afrikanen zeggen nog niet zonder hem te kunnen. Destijds wisten voorstanders van het apartheidsregime over de hele wereld heel zeker dat na de vrijlating van de ANC-leider de pleuris zou uitbreken in Zuid-Afrika. Nu zijn er mensen die bang zijn dat zijn overlijden rampspoed over het land zal brengen.

Natie in verval
Hoe moeizaam Zuid-Afrikanen hun weg vinden, beschrijft Nadime Gordimer (89), Nobelprijswinnaar. In haar net verschenen en nogal stug geschreven roman No time like the present (Een tijd als nooit tevoren) maakt een gemengd paar zich op om Zuid-Afrika te verlaten. Hij blank, zij Zoeloe. Ze maakten deel uit van de Struggle tegen de apartheid, ze hoorden tot de harde kern. Ze dachten dat na de apartheid alles beter zou worden. Wat ze zien is een natie in verval.

Aanleiding voor hun vertrek is de verkiezing van Jacob Zuma tot president. Ook Zuma hoort bij de oudgedienden, de strijders tegen apartheid zoals Gordimer zelf. Hij zat vast op Robbeneiland, hij werd verbannen en hij maakte jarenlang deel uit van de gewapende tak van het ANC. Zijn aanhangers aanbidden hem.

Maar Zuma heeft net als veel Zuid-Afrikanen het geweld aan zijn kont hangen. Er zijn aanklachten uiteenlopend van corruptie tot verkrachting. De seropositieve vrouw die door hem zou zijn verkracht, de dochter van een vriend, heeft na zijn vrijspraak het land moeten ontvluchten. Ze werd door zijn aanhangers bedreigd. Ze heeft politiek asiel aangevraagd in Nederland.

Misstappen
Gordimer laat zien hoe Zuma's aanhangers zijn misstappen vergeven, of liever gezegd hem helemaal niet aanrekenen. Ze berusten op westerse complotten is hun overtuiging. Gordimer beschrijft ook haar ongemak en angst bij optredens van Julius Malema, de onbehouwen en ruwe leider van de Jeugdliga van het ANC, populair geworden met het lied Skiet die Boer (Dubul'ibhunu). Hij is uit de partij gezet en veroordeeld voor haat zaaien, maar komt terug in de politiek, beloofde hij deze week. Zijn oude voorman Zuma noemt hij een analfabeet
Gordimer woont nog steeds in Zuid-Afrika, maar wel achter hoge hekken die ze heeft laten versterken nadat ze door vier mannen was beroofd. Haar collega J.M. Coetzee is wel naar Australië vertrokken.

Het geweld richt zich ook op de stroom migranten uit andere Afrikaanse landen, met name die uit Zimbabwe. Ze nemen ons werk, ons geld en ons eten, zeggen Zuid-Afrikanen. De Zims moeten terug naar hun eigen land en net als wij vroeger in het verzet gaan. Helemaal onbegrijpelijk is die reactie niet. Werkloosheid en armoede zijn groot. In sommige townships is de situatie intussen aanzienlijk dramatischer dan ten tijde van het apartheidsregime.

Symbool voor het vrije Afrika
Toch is Zuid-Afrika voor veel Afrikanen nog altijd het gedroomde land, het grote voorbeeld voor andere Afrikaanse staten, een symbool voor het vrije Afrika. Er is een democratisch gekozen regering, een degelijke grondwet en een goed georganiseerd leger, dat elders in Afrika verantwoord werk doet als vredestichter.

Het nieuwe Zuid-Afrika is inmiddels ook door Nederlanders opnieuw ontdekt. Vrienden van mij overwegen er een huis te kopen. De huizen zijn er groot en luxe, de natuur is er prachtig, de prijzen zijn er laag. Zij zijn lang niet de enige Nederlanders die de verleidelijke folders inzien en zelfs al een kijkje zijn wezen nemen. Zelfs emigratie naar Zuid-Afrika is een actueel thema.

^{Lidy Nicolasen is verslaggeefster van de Volkskrant. Ze schrijft wekelijks een column voor Volkskrant.nl.}