Zuid-Afrika slaat alarm: nieuwe virusvariant grijpt om zich heen

Het lijkt erop dat de variant nu al de meeste besmettingen rond Johannesburg en Pretoria veroorzaakt. Mogelijk heeft het virus zich zelfs al over heel Zuid-Afrika verspreid, aldus bioinformaticus Tulio de Oliveira, donderdag op een bijpraatsessie voor experts. Ook in buurland Botswana is het virus inmiddels vier keer gesignaleerd.

B.1.1.529, zoals de nieuwe variant nu nog heet, beschikt over liefst 32 mutaties aan de uitsteeksels waarmee hij menselijke cellen binnendringt. Dat kan hem besmettelijker maken dan eerdere varianten. ‘Zorgwekkend’, vindt viroloog Marion Koopmans. ‘Hij lijkt de deltavariant heel snel te verdringen. Epidemiologisch lijkt wel duidelijk dat hij een evolutionair voordeel heeft.’ Of het nieuwe virus behalve besmettelijker ook ernstiger ziek maakt, is nog onbekend.

Raadselachtige herkomst

Ook onduidelijk is of B.1.1.529 een zogenoemde ontsnappingsvariant is, een virus dat zich kan ontworstelen aan antistoffen en vaccins. In dat geval zou de variant misschien gemakkelijker mensen besmetten die gevaccineerd zijn of een eerdere corona-infectie hebben doorgemaakt. ‘Er zitten mutaties in die te maken kunnen hebben met immuunontsnapping, en mutaties op plekken die vragen oproepen’, zegt Koopmans. ‘Wat dat concreet betekent, moeten we in het laboratorium nader onderzoeken.’

Ronduit raadselachtig is de herkomst van de variant. Het virus is geen directe familie van de deltavariant, die in veel landen dominant is, maar lijkt een nakomeling van de allereerste coronavirussen die begin vorig jaar uitwaaierden over de wereld. ‘Opmerkelijk’, vindt Koopmans. ‘Dat zou kunnen betekenen dat hij al die tijd ergens heeft zitten pruttelen, in een land waar we het virus niet goed volgen. Ik houd er rekening mee dat hij niet in Zuid-Afrika, maar ergens anders is ontstaan.’

Een mogelijkheid is dat het virus kortgeleden enkele cruciale mutaties opdeed waardoor hij besmettelijker werd, en is overgewaaid naar Zuid-Afrika. Ook is denkbaar dat het virus zich heeft ontwikkeld in het lichaam van een chronisch zieke patiënt, sparrend met de afweercellen van die patiënt.

Uit dieren

Er is ook een derde, verontrustende optie, schetst Koopmans: dat het virus tot rijping is gekomen door rond te gaan in een dierenpopulatie – en van daaruit weer is teruggesprongen op de mens. ‘Welke diersoort dat kan zijn geweest: zeg jij het maar’, zegt Koopmans. Van het coronavirus is immers bekend dat het kan rondgaan bij soorten uiteenlopend van nertsen en muizen tot katachtigen en herten, soms terwijl het daarbij gaandeweg nieuwe mutaties opdoet.

Ook buiten Afrika hebben virologen B.1.1.529 inmiddels éénmaal aangetroffen, bij een 36-jarige reiziger uit Zuid-Afrika die het virus onbedoeld had meegenomen naar Hongkong. Gevallen in Europa of Nederland zijn nog niet bekend. ‘Maar je kunt niet helemaal uitsluiten dat het hier aanwezig is’, zegt Koopmans.

Griekse letter

Vrijdag zal de WHO-werkgroep, waarvan ook Koopmans lid is, de nieuwe variant naar verwachting een officiële aanduiding uit het Griekse alfabet toekennen, en bepalen in welke categorie van zorgwekkendheid hij hoort. Waarschijnlijk zal men het virus indelen als ‘variant van belangstelling’, een virus waarnaar men nader onderzoek instelt.

Het enige lichtpuntje is dat de variant met een iets aangepaste wattenstaafjestest gemakkelijk is aan te tonen in de teststraat. ‘Dat zal ons helpen de verspreiding van dit virus te volgen’, aldus Tulio de Oliveira. Maar dat is dan ook een van de weinige opbeurende aspecten, vindt Koopmans. ‘Wat een kaa-uu-tee-virus’, verzucht ze.

_{In een eerdere versie van dit artikel stond dat volgens de Britse hoogleraar Christina Pagel het aantal besmettingen in Zuid-Afrika plotseling is gestegen. Die bewering heeft Pagel teruggetrokken: er was sprake van een verkeerde melding van de Zuid-Afrikaanse cijfers.}