Zoutwaterbak snakt naar lucht

Vanaf de jachthaven bij Scharendijke oogt het Grevelingenmeer kristalhelder. Aan de horizon, halverwege de Brouwersdam, ligt vakantiepark Port Zélande. Vissers, duikers en zeilers komen graag naar het grootste zoutwatermeer van West-Europa. Maar op de bodem is het een dooie boel.

Vooral 's zomers bevat het water zó weinig zuurstof dat alleen bacteriën gedijen. Ze vormen een witte laag schimmel. Door algengroei kan het behoorlijk stinken in de voormalige zeearm tussen het Zuid-Hollandse eiland Goeree-Overflakkee en het Zeeuwse Schouwen-Duiveland.

'Dit is een stilstaande zoutwaterbak', zegt Bas Roels, delta-expert van het Wereld Natuur Fonds (WNF). 'Doordat het Grevelingenmeer aan oost- en westkant is afgedamd, ontstaat dat zuurstofgebrek. Het gevolg is massale sterfte onder vis, kreeft, krabbetjes en mosselen.'

Door de Deltawerken, aangelegd om de regio te behoeden voor een nieuwe Watersnoodramp, is een aantal zeearmen afgesloten van de Noordzee. Daardoor raakten natuurlijke processen verstoord. 'In al die bekkens in de delta is heftig ingegrepen', zegt Roels. 'Zo'n ecosysteem heeft decennia nodig om tot een nieuw evenwicht te komen. Het is letterlijk nodig om het tij te keren.'

Terugkeer van eb en vloed zou steltlopers en kustbroedvogels zoals grutto, strandloper, wulp en kluut een belangrijk foerageergebied bieden. Het water wordt weer aantrekkelijk voor zalm, steur, zee-forel en paling. Goed nieuws ook voor lamsoor en zeekraal.

En noodzakelijk voor recreatie en visserij, vinden de provincie Zeeland en Zuid-Holland. Na bijna vijftien jaar praten en plannen is het tijd voor actie: een 'doorlaat' in de Brouwersdam uit 1971. Als het water uit de Noordzee via een aantal openingen bij eb en vloed weer kan in- en uitstromen, dan wordt het water ook weer gezonder. Ter vergelijking: de Oosterschelde heeft dankzij de Oosterscheldekering (uit 1986) wél een open verbinding met de Noordzee behouden. Twee keer per dag stroomt 800 miljard liter zout water het gebied in en uit.

Een gat in de Brouwersdam biedt bovendien kansen voor een getijdencentrale. Turbines in het water kunnen volgens berekeningen 60 Megawatt groene stroom produceren voor de 50.000 huishoudens op Schouwen-Duiveland en Goeree-Overflakkee. In de Oosterscheldekering zijn ook al turbines gebouwd.

'Het zijn omgekeerde windmolens die in het water hangen. Niemand ziet ze', beschrijft de Zeeuwse Gedeputeerde Ben de Reu (PvdA). Hij is vandaag naar restaurant Zoet of Zout aan het Haringvliet gekomen voor overleg met zijn Zuid-Hollandse collega Rik Janssen (SP). 'De private sector heeft interesse voor die getijdencentrale. Al met een beperkt verval van een halve meter kan je stroom opwekken.'

De doorlaat is geen natuurhobby, dit is een absolute voorwaarde om hier economische ontwikkeling te krijgen, stellen de provinciale bestuurders. Maar de financiering is het probleem. Terugbrengen van 'beperkt getij' op de Grevelingen kost 139,4 miljoen euro - nog exclusief de getijdencentrale, waarvoor private financiering is. Rijk, provincie en gemeenten hebben geld gereserveerd, maar er resteert een tekort van 75 miljoen euro.

Daar wringt de schoen. Half november bleek dat een Kamermeerderheid niet wil dat het Deltafonds wordt aangesproken voor een 'natuurmaatregel' - onder andere VVD en CDA liggen dwars. De gedeputeerden zijn teleurgesteld. 'Het doel staat niet ter discussie, minister Schultz erkent ook dat er vroeg of laat iets moet gebeuren', zegt De Reu. Janssen: 'Het zuurstofgebrek is een nawee van de Deltawerken. Dus het is redelijk de kosten ook te verhalen op het Deltafonds.'

Toch is niet iedereen ontevreden over de patstelling. Henk van Ielen, uitbater van een duikschool in Scharendijke, vindt de onheilstijdingen overdreven. 'Ik denk ook dat er te weinig zuurstof is, maar ik betwijfel of dat aan de doorstroming ligt. Op 12 meter diepte ligt inderdaad een witte laag bacteriën, maar die zie ik bij de Canarische Eilanden ook. Dat komt in de Atlantische Oceaan toch ook niet door gebrekkige doorstroming?'

Hij toont foto's van zeedahlia's, een pijl-inktvis en een zeenaald in de Grevelingen. 'Als ik duik zie ik scholen jonge haring en steenbolken, een soort kabeljauw.'

Sinds eind jaren negentig is er een sluisje in de Brouwersdam, wijst Van Ielen. 'Dat heeft al veel verbetering gebracht.' Momenteel renoveert Rijkswaterstaat aan de oostzijde de Flakkeese spuisluis. Zes kokers verbinden de Grevelingen straks met de Oosterschelde. 'Dat gaat vast helpen.'

Van Ielen heeft een commercieel belang om het getij te weren, geeft hij toe. 'Nu kunnen we de hele dag duiken, straks nog maar alleen tijdens de kentering, dus twee of drie keer op een etmaal.'

Staatsbosbeheer, het Zeeuws Landschap, de Vogelbescherming en het WNF zijn wel voor terugkeer van eb en vloed, al hebben ze wel nog vragen. Ze wijzen erop dat door het getij het areaal natte Duinvallei zal afnemen - slecht nieuws voor parnassia, groenknolorchis en de herfstschroeforchis. Dat is beschermde natuur die weer moet worden gecompenseerd.

Bas Roels van het WNF: 'De natuurschade wordt in de plannen wel benoemd, maar slecht onderbouwd. Idem voor de milieuwinst. Je kan het ook verkeerd doen, met averechts effect. Alle ronkende verhalen over integrale aanpak ten spijt, het water- en natuurbeleid zijn slecht op elkaar afgestemd.'

Gedeputeerden Janssen en De Reu zijn echter vastberaden niet los te laten: de doorlaat en de getijdencentrale moeten er nu eindelijk eens komen. De provinciale lobby richting Tweede Kamer is in volle gang. Janssen: 'We geven niet op. Het geld is er, het zit alleen in het verkeerde potje.'