Zorgwekkende omslag in Amazone: deel van woud stoot nu meer CO2 uit dan het opneemt

Ontbossing en klimaatverandering verzwakken het vermogen van de Amazone om CO2 op te nemen. Dat schrijven wetenschappers in het vakblad Nature na jarenlange metingen met vliegtuigen boven het gebied. Het is de langstlopende atmosferische studie naar het grootste tropische woud ter wereld.

Een fikse tegenvaller, zo mag je het gerust noemen, vindt co-auteur Wouter Peters (Universiteit Wageningen), lid van een internationaal team dat de afgelopen negen jaar boven het Amazonewoud meetgegevens heeft verzameld. Die gegevens laten zien dat het hele gebied minder CO2 afvangt dan verwacht.

In het meest zorgwekkende gedeelte, het zuidwesten van de Amazone, blijkt de optelsom van CO2-opname door fotosynthese – het ‘inademen’ van planten – en de uitstoot door rottende bladeren en omgevallen bomen netto zelfs positief. Dat stuk van het woud stoot, met andere woorden, meer CO2 uit dan het opneemt, zelfs als de extra CO2-uitstoot van bosbranden buiten beschouwing blijft.

En dat terwijl uit meetreeksen vanaf de jaren vijftig blijkt dat alle planten wereldwijd juist zo’n 2 procent meer CO2 opnemen dan uitstoten. Dat effect heeft sinds 1960 grofweg een kwart van alle uitstoot van fossiele brandstoffen gecompenseerd, zo berekenden wetenschappers vorig jaar nog.

‘Niet wat we hoopten’

In de Amazone dreigt die bijdrage nu echter te verdampen, blijkt uit de gegevens die onderzoekers negen jaar lang met vliegtuigjes boven het gebied verzamelden. Tel er het effect van bosbranden bij op en elk deel van de Amazone stoot op dit moment netto CO2 uit. ‘Dat is niet bepaald wat we ervan hoopten’, zegt Peters. Volgens hem kan het betekenen dat we onze klimaatmodellen – die ervan uitgaan dat de Amazone juist veel CO2 opneemt – moeten aanpassen.

Waarom de getallen tegenvallen, is uit het huidige onderzoek niet op te maken. Aan de ene kant verwachtten wetenschappers vooraf dat een toename van CO2 in de atmosfeer ook zorgt voor de aangroei van planten en bomen die al die CO2 inademen. Maar als dat zo is, zou je verwachten dat de netto opname van CO2 in een gebied als de Amazone juist stijgt.

‘Blijkbaar is er aan de andere kant van de vergelijking, de uitstoot van CO2, dus óók een effect dat voor die toename compenseert’, zegt hij. Zo bleken in het onderzoek bijvoorbeeld de droge seizoenen in het woud door klimaatverandering steeds langer te duren. En juist in die periodes werd de balans tussen CO2-opname en -uitstoot steeds ongunstiger.

Politieke maatregelen

Volgens Gert-Jan Nabuurs, eveneens verbonden aan de universiteit Wageningen maar niet bij dit onderzoek betrokken, levert het onderzoek een belangrijke bijdrage aan onze kennis over het Amazonegebied. ‘Negen jaar lang atmosferische metingen hadden we nog niet’, zegt hij. ‘Tot nog toe gebeurden de meeste metingen vanaf vaste punten op de grond of in meetstations vlak boven de boomtoppen.’

De studie roept tal van nieuwe vragen op. ‘Blijkbaar snappen we nog altijd niet goed hoe de CO2-opname in dit soort natuurlijke bossen nu precies verloopt’, zegt hij. ‘Ik werk mee aan het nieuwe IPCC-rapport, waarin we onze kennis over klimaatverandering samenvatten en waarmee we beleidsmakers wijzer willen maken. Maar resultaten als deze betekenen dat het moeilijker is dan we hoopten om concreet te berekenen welke impact politieke maatregelen zoals de Parijs-akkoorden nu precies hebben op ons veranderende klimaat’, zegt hij.

Volgens Peters kun je onder de streep één conclusie wel trekken. ‘We begrijpen niet goed waarom de CO2-opname zo tegenvalt, maar de ontbossing in dit gebied zorgde sowieso voor een flinke extra tik. We moeten het Amazonewoud écht beter gaan beschermen.’