'Zonder minderheden gaan we naar de filistijnen'

Als er iemand verstand heeft van diversiteit bij de nationale politie is het Max Daniel (58). Van de mensen in de hoogste politieleiding - de zogeheten Top 61 - is de Nederlands-Indische Daniel de enige met een niet-westerse achtergrond. In de 40 jaar dat de commissaris en nationaal commandant van de Nationale Staf Grootschalig Bijzonder Onderzoek asielstromen en mensensmokkel bij de politie werkt, heeft hij de samenleving zien veranderen en heeft hij geprobeerd meer biculturele agenten bij de politie te halen.

Toen begin jaren tachtig de eerste Turkse, Surinaamse en Marokkaanse agenten de politiekorpsen binnenkwamen, werd Daniel voor hen een vertrouwenspersoon. Bij hem konden ze terecht om vervelende ervaringen te delen en bemiddeling te vragen bij een conflict met leidinggevenden. In die hoedanigheid groeide hij uit tot een belangrijk denker over diversiteit bij de politie. Hij was nauw betrokken bij verschillende diversiteitsinitiatieven, zoals het Landelijk Expertise Centrum Diversiteit, dat tussen 2001 en 2014 heeft bestaan.

Maar met de jaren is ook zijn frustratie gegroeid. De urgentie van etnische diversiteit werd door de politieorganisatie nog nooit gevoeld, zegt hij. 'Alleen de data op al die nota's over diversiteit zijn nieuw. De inhoud blijft telkens hetzelfde. Ik heb het allemaal al een keer gelezen. En ik weet waar het toe leidt: diner pensants, gespreksgroepen. Dat gaat 'm niet worden.'

Daarom wil hij zich nu uitspreken. Niet namens de politie, maar namens zichzelf. 'Het is voor mij een morele en persoonlijke noodzaak om de politie divers te maken. Op dit onderwerp moet ik verantwoording afleggen aan mijn kinderen. De stenen waar ik overheen ben gestapt, kunnen de stenen zijn waar mijn kinderen over struikelen. Het wordt tijd om die stenen weg te halen.

Racisme

'Neem die discussie over etnisch profileren. Een heel zorgelijke discussie. Wij profileren altijd, dat is een onderdeel van het politievak. Dat betekent waarnemen, nadenken, relaties leggen en conclusies trekken. Aan de hand daarvan kies je voor een optreden. Nu is het probleem dat het vaak wordt gekoppeld aan racisme en huidskleur. Dan kunnen wij als organisatie wel roepen dat het onterecht is, maar wij bepalen dat niet. Zo wordt het gewoon beleefd. Wij zeggen dan 'nee, we kunnen het uitleggen, want statistisch gezien blijkt zeven van de tien keer een zwarte man in een dure auto criminele antecedenten te hebben als we hem controleren'. Prima. Maar wij realiseren ons niet wat dat met die overige drie doet, die drie die ongelooflijk nette burgers zijn met een crimineel-vrij netwerk. En dat die drie die pijn doorvertellen in hun netwerk. Zo verlies je een groot deel van je supporters.'

Waarom helpt diversiteit de politieorganisatie legitimiteit terug te winnen?

'Omdat je dan mensen binnen hebt die deze multiculturele samenleving snappen. Ik zoek mensen die ons kunnen uitleggen waarom een deel van die samenleving denkt dat ze etnisch geprofileerd worden en dat wij racistisch zijn. Mensen die ook kunnen vertellen hoe je dat kunt oplossen en hoe je dat beeld van de politie kunt kantelen.

'Wij zijn niet racistisch, daar ben ik van overtuigd. Maar een deel van die samenleving denkt nu eenmaal van wel. Dan moeten we niet in een slachtofferrol gaan kruipen, zo van, 'kijk wat ze ons aandoen, we zijn zo integer'. Nee, we zijn geen slachtoffers. We zijn de politie. Dat dwingt ons om na te denken over de vraag hoe wij onze integriteit en oprechtheid vertalen naar dat deel van de samenleving. Ik heb die vertalers helaas niet, dus die moet ik binnenhalen. We moeten op zoek naar een manier waarmee je van de politie een organisatie kunt maken waarvan mensen zeggen: dit is mijn politie, ik herken mij erin.'

Er wordt vaak gezegd dat de etnische diversiteit achterblijft omdat de politie geen kandidaten kan vinden die voldoen aan de kwaliteitseisen.

'Die kunnen we niet vinden? We zijn de politie. Het is ons werk om mensen te vinden. Met name degenen die niet gevonden willen worden. En ze spreken geen goed Nederlands? Man, kijk eens wat er op hogescholen, universiteiten en in het bedrijfsleven rondloopt. Je gaat me toch niet vertellen dat die mensen geen goed Nederlands spreken?

'En als wij zelf kwaliteit hadden, dan zouden we helemaal geen minderheden hoeven binnenhalen. Dus begin niet over 'kwaliteit'. Het feit dat we voor een racistische organisatie worden versleten heeft te maken met een gebrek aan kwaliteit bij óns. We zeggen toch ook niet, 'Er moet een whizzkid binnenkomen, maar hij moet wel van onze kwaliteit zijn'? Als wij de kwaliteiten hadden van whizzkids, dan hadden wij die cyberwereld wel in de vingers.

'Het is de grootste kul die er is, die constante koppeling van allochtonen en kwaliteit. En dat gebeurt alleen bij etniciteit. Bij homo's of lesbiennes zeggen we nooit: die mogen wel binnenkomen, maar het moet wel van onze kwaliteit zijn. Maar bij Marokkanen, Turken Surinamers, noem maar op, wordt altijd gezegd dat hun komst niet ten koste mag gaan van de kwaliteit.

'Voor mij is diversiteit een business issue. Ik ben niet bezig met zielige buitenlanders, daar hebben we de sociale dienst voor. Als professional ben ik alleen bezig met leefbaarheid en veiligheid.'

Bij de politie zullen toch wel meer mensen de noodzaak voor meer diversiteit onderkennen?

'Mijn collega's in de Top 61 zijn oprecht betrokken bij diversiteit en willen daar hun bijdrage aan leveren. Maar er is nog onvoldoende besef dat wij dit niet alleen kunnen doen. We hebben binnen de top meer biculturele denkkracht nodig om echt werk te kunnen maken van diversiteit.

'Ter vergelijking: toen wij dertig jaar geleden aan de slag gingen met vrouwvriendelijkheid binnen de politie, gingen we met een stel mannen hierover brainstormen. Dan kwamen we met ideeën als een schoon toilet, een bankstel in de wachtkamer, een paar damesfietsen erbij en pastelkleurige muren, want daar houden vrouwen van, dachten we. Nu schiet iedereen in de lach, maar we meenden het destijds oprecht. Mannen kunnen niet bepalen of een organisatie vrouwvriendelijk is. Daar hebben we vrouwen voor nodig. Niet één, maar meerdere.'

Hoe kan het dan beter?

'Stel: we hebben 200 dienders nodig. Dan kun je alle gekleurde collega's vragen om ongeveer vier kandidaten aan te leveren uit eigen familie- en kennissenkring. En die collega's hoef je echt niet uit te leggen wat de politie nodig heeft. Ze kennen het vak. Als je vervolgens duizend kandidaten hebt en daaruit 200 personen selecteert, dan zorg je ervoor dat de collega die hen heeft binnengehaald als mentor optreedt. Die kan een nieuweling uitleggen hoe het bij de politie werkt, welke weerstanden je kunt tegenkomen en hoe je met elkaar die weerstanden overwint. Dat is een heel andere vorm van mensen binnenhalen dan we nu doen. En de collega's die kandidaten aanleveren, komen dan echt niet met bagger aan. Dat zou hun eer te na zijn.'

Daniel werd geboren in Indonesië en komt uit een militaire familie: zowel zijn vader als grootvader diende in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger. Op 1,5-jarige leeftijd migreerde Daniel met zijn ouders naar Nederland. Hij groeide op in Oosterbeek tussen allochtone kinderen. Zijn afkomst speelde nooit een rol, zegt Daniel. Totdat hij in 1976 bij de politie ging werken.

'Ik kreeg mijn eerste leidinggevende functie toen ik 24 was. Ik kwam te werken naast vier oudere mannen, allemaal 50-plussers. Een van hen had veel draagvlak onder agenten. Hij was een stoere bink met een grote bek die nog in Nederlands-Indië had gediend. Na een tijdje bekende hij dat hij aanvankelijk niet goed wist wat hij aan moest met een 'koeli' toen hij hoorde dat ik zijn baas werd. 'Want in mijn diensttijd heb ik jullie volk alleen maar geneukt of doodgeschoten', zei hij. 'Maar nu ik jou ken, vind ik je een kanjer.'

'Hij bedoelde het als compliment. Maar ik dacht: moet ik nou trots zijn of volschieten? In die periode was ik op dat gebied ongelooflijk eenzaam. Ik praatte er niet over.'

Daniel werd als jonge politieman in zijn vrije tijd meer dan eens etnisch geprofileerd door collega's. Dat vond hij destijds nog best komisch - hij genoot ervan om zijn collega's na een staande houding zijn politiepas te tonen.

Nu Daniel vader is van twee zonen die geregeld worden gecontroleerd, heeft het onderwerp een andere lading voor hem gekregen. In augustus 2016 publiceerde Daniel een blog hierover op het politie-intranet. Hij deelde onder meer een anekdote over zijn zoon, die even ervoor om een discutabele reden ('Geen verlichting aan terwijl het klaarlichte dag was en de zon scheen') aan de kant werd gezet.

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

Wat doet dat met u?

'Als mijn kinderen onterecht gecontroleerd worden dan doet dat mij pijn. Dat doet mij verdriet omdat ik weet dat mijn collega's dan denken dat mijn kinderen niet deugen en hen ook zo tegemoet treden. En tegelijkertijd maakt het me ook boos als men roept dat mijn organisatie racistisch is.

'Dat lijkt strijdig met elkaar, maar dat is het niet. We zijn niet racistisch. Wij rationaliseren ons gedrag in plaats van dat wij snappen dat er een emotie zit aan de andere kant. Sterker, we hebben geen begrip voor die emotie. Er wordt gezegd: 'Jullie moeten óns begrijpen,want júllie kinderen plegen ramkraken, en kijk wat er allemaal in die gevangenissen zit.' Dat is allemaal ratio. Het gaat ook om emotie en of je in staat bent om die te begrijpen.'

Hoe maak u dat invoelbaar?

'Ik kan het niet invoelbaar maken. Ik kan een ander niet uitleggen hoe het voelt om als tweederangsburger bejegend te worden - dat moet je zelf ervaren. Ik kan hooguit zeggen: geloof me en help nou met me mee zodat niemand meer dat gevoel heeft.'

Die app die de politie lanceerde waarmee je nu een klacht kunt indienen over etnisch profileren, is dat de oplossing?

'Dan heb ik een app. En wat dan? 'Daar kunnen klachten mee worden ingediend.' Ik wil helemaal geen klacht, ik wil dat mensen tevreden zijn. Want wat krijg je met zo'n app? Dat mensen bij elke bekeuring een klacht over etnisch profileren erin pompen - ook als de bekeurde weet dat daar geen sprake van is. Het zal vast een beetje helpen, maar we doen net alsof we het probleem hebben opgelost met een app. Dat we nu tegen mensen kunnen zeggen: joh, wat zeur je nou, er is toch een app?

'Ik wil geen app, ik wil een cultuurverandering. Want hoe meer die zwarte jongens en meisjes onterecht op die app klagen, hoe meer nette witte agenten vrezen dat ze steeds moeten uitleggen dat ze geen racist zijn. Weet je wat, denken die agenten dan, je kunt de pot op.'

Dat de politie aan tafel zat met Typhoon om bewuster te worden van de schadelijke effecten van etnisch profileren, was dat geen stap in de goede richting?

'Ik werd boos toen ik hoorde dat Typhoon was gevraagd om ons te leren wat etnisch profileren is. Ik kan je 300 collega's van verschillende etniciteiten aanwijzen die hetzelfde hebben meegemaakt. Die komen ook nog eens van binnenuit. En dan moet plotseling een rapper ons gaan uitleggen hoe het niet moet? Dit is politiek, dit is publiciteit. Dit heeft niks te maken met hoe wij nou slagen moeten maken binnen de politie.

'Ik ken een Marokkaanse collega die in zijn vrije tijd ging hardlopen, een inbreker op heterdaad betrapte en met hem in worsteling raakte toen hij hem wilde aanhouden. Toen de politie arriveerde, kreeg mijn collega een paar dreunen van zijn collega's. Hij is vervolgens door zijn eigen politiemensen in de handboeien geslagen terwijl die inbreker werd gevraagd of hij aangifte wilde doen tegen onze collega. Ze konden zich niet voorstellen dat die witte man een inbreker was en die Marokkaan een politieman.

'Dat was nooit gebeurd met een witte politieman. Nooit. Ik ken een Marokkaanse rechercheur die tijdens een huiszoeking werd aangehouden. Ze liep door het huis en opeens werd er geroepen: hé, daar loopt er nog een. In handboeien werd ze afgevoerd. Gewoon een rechercheur die onderzoek doet.

'Of een recent voorbeeld: een zwarte collega met rastahaar kwam bij de politieleiding zijn verhaal doen. Hij was volgens zijn baas te dom om bij ons door te groeien naar een schaaltje hoger, maar uit zijn assessment bleek dat hij academisch denkniveau heeft. Onderweg naar onze afspraak - hij reed in een burgerauto van de politie - werd hij door collega's bij een tankstation zonder geldige reden gevraagd zich te legitimeren. Ze moeten gedacht hebben: een zwarte man met rastaharen in een politieauto, dat deugt niet.

'Kijk, als ik weet dat er een overval is gepleegd door twee zwarte mensen in een Mercedes, dan heeft het geen nut om op zoek te gaan naar twee blonde vrouwen in een Citroën Cactus. Dan ben ik inderdaad etnisch aan het profileren, op basis van een daderprofiel. Als er toevallig twee donkere jongens in zo'n auto rondrijden en zij blijken niet de verdachten te zijn, dan bied ik mijn excuses aan en leg ik uit waarom ik ze aan de kant heb gezet. Dat kun je uitleggen. Maar als het enige dat je hebt huidskleur is en je combineert dat met 'dat zal wel niet deugen', dan zit je op een hellend vlak. Dan ben je geen professional meer.'

Wat moet er gebeuren met agenten die niet op basis van een daderprofiel etnisch profileren?

'Als ik twee schroefjes steel bij de Gamma ter waarde van 70 cent, dan word ik ontslagen. Al waren ze niets waard, dat maakt niet uit, in Artikel 310 van het Wetboek van Strafrecht stelt dat het een misdrijf is om te stelen. Duidelijk verhaal. De politie wil geen dieven in de organisatie, dus dan is het einde oefening. Maar als ik discrimineer en dus Artikel 1 van de Grondwet - en een hogere wetgeving in Nederland hebben we niet - overtreed, dan zeggen we opeens: ja, daar moeten we een morele discussie over voeren, want het is ingewikkeld.

'Nee, dat is niet ingewikkeld, want het mag niet volgens de Grondwet. Punt. Dus als je discrimineert, dan hoor je niet thuis in onze organisatie.

De frustratie over de gebrekkige diversiteit deelt Daniel met andere politieagenten. Met hen heeft Daniel het initiatief genomen tot de denktank Pharresia - Grieks voor vrijmoedig spreken. De groep bestaat uit veertien politiemensen in leidinggevende functies. Een paar keer per jaar komen ze samen voor intervisie op het gebied van diversiteit en verhalen van collega's te delen.

Sinds een paar jaar horen ze van biculturele politieagenten dat ze zich steeds vaker moeten verantwoorden voor een organisatie die als racistisch wordt beschouwd.

'Ik spreek geregeld Marokkaanse politiemensen die mij vertellen dat ze van hun familie de vraag krijgen wat ze nog te zoeken hebben bij de politie. Vroeger was er trots als je kind rondliep in een uniform. Nu wordt gezegd: wat doe je daar nog? Die agenten moeten zich dan verdedigen. Zulke gesprekken voer ik veel te vaak op dit moment. De trots om bij de politie te werken, is omgeslagen bij onze gekleurde samenleving. Dat is een omslagpunt. In een relatief kort tijdsbestek - de afgelopen vijf à zes jaar - is dat beeld van de politie echt gekwadrateerd.'

Niet alleen dit negatieve imago speelt biculturele politieagenten parten. Volgens Daniel sluipt de polarisatie ook de politieorganisatie binnen en kan er her en der een onwelkome cultuur ontstaan. Het gevolg is een uitstroom van biculturele agenten.

'Zeker in de afgelopen jaren heb ik veel agenten zien vertrekken. Dat zijn collega's die zeggen dat ze zich niet geaccepteerd voelen. Die zeggen: ik kan mijzelf hier niet zijn, dus ik moet op zoek naar een plek waar ik dat wel kan. Dat is doodzonde als het gaat om de rol die je wilt hebben als politie, een politie die er voor iedereen is. En om een politie voor iedereen te zijn, moet je intern er ook voor iedereen zijn. Net als de verharding in de samenleving zit er ook een verharding bij ons in de politie.'

Hoe uit die verharding zich?

'Een groot aantal politiemensen sympathiseert met ideeën van de PVV. Ik begrijp dat wel. Ze hebben het gevoel dat de leiding niet snapt wat er zich op straat afspeelt. Dat er hyper politiek correcte dingen worden geroepen, terwijl zij in een samenleving staan waarin zij iets anders ervaren.

'Ook hierin kan diversiteit helpen. Een voorbeeld: ik heb het asielzoekerscentrum in Ter Apel onder mij. De meeste asielzoekers komen uit een trieste situatie. Maar we hebben ook asielzoekers uit Marokko, die dan met mijn Marokkaanse collega's geen Arabisch willen spreken, maar Duits. Dan blijkt dat ze geen Arabisch willen spreken omdat ze bang zijn dat ze door de mand vallen als mijn collega's hun Marokkaanse dialect herkennen. Maar dat wéét ik niet als ik geen Arabisch of Berbers spreek. Dus ik heb die denkkracht nodig om te weten wie de boel aan het oplichten is en wie niet.'

Wordt het niet steeds moeilijker om naar meer diversiteit te streven nu etnisch profileren zo vaak in het nieuws is?

'Ja, natuurlijk. Maar we kunnen dat tij nog keren.'

Hoe zou u allochtone jongeren alsnog kunnen motiveren om voor de politie te kiezen?

'Tegen hen zou ik willen zeggen dat het politievak het mooiste is dat er bestaat en dat je niet alleen staat als je binnenkomt. Zorg dat je ons van Pharresia vindt. Wij hebben een groot netwerk en we kunnen je altijd koppelen aan een mentor. En weet dat de dingen die je mogelijk zult meemaken, anderen al hebben meegemaakt. Luister hoe zij ermee zijn omgegaan en trek vervolgens je eigen lijn.'