Zo vinden partijen het loyale, nieuwe Kamerlid

1. leid de kandidaten intern op

De dertien dissidente Kamerleden tijdens het kabinet-Rutte II - ze stapten zelf teleurgesteld op of werden gedwongen te vertrekken - hebben de lat hoger gelegd voor kandidaten die in maart volgend jaar hun debuut hopen te maken in de landspolitiek. Steeds meer partijen onderwerpen hun aspirant-Kamerleden daarom aan intensieve opleidingstrajecten. Het Kamerlid is een van de meest prominente ambassadeurs van een partij, de beginselen moeten ingebakken zitten.

Onder leiding van Hans Spekman, sinds januari 2012 partijvoorzitter, is het scholingsprogramma bij de PvdA voor sollicitanten opgeschroefd. 'Opleidingen zijn nu een onderdeel vóór, tijdens en ná de kandidaatstelling', zegt zijn woordvoerder. Uitgangspunt daarbij is het rapport Politiek van Waarde uit 2014, van de Wiardi Beckmanstichting. Het is in de PvdA de nieuwe bijbel van de sociaal-democratie. 'Hierin staat omschreven hoe sociaal-democratische politiek wordt bedreven en wat de houding, het gedrag, de taken en verantwoordelijkheden van een sociaal-democratische volksvertegenwoordiger zijn.'

Ook D66 heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in training, zegt partijvoorzitter Letty Demmers. 'Dat betekent dat we onze mensen over het algemeen heel goed kennen. Dan kun je niet worden verrast door personen die ineens spontaan opkomen.' D66 heeft de zogeheten 'Driebergenklassen'. Voor dit 'topkadertraject' draagt de talentencommissie een of twee keer per jaar 25 talenten voor.

De partij heeft geleerd van het plotse vertrek van Wassila Hachchi. Sollicitanten krijgen ingeprent dat het Kamerlidmaatschap een verplichting is voor vier volle jaren. 'Dat is het commitment waar mensen hun handtekening onder zetten. We zeggen nu: als er twijfels zijn, horen we het liever meteen.'

Een woordvoerder van de VVD: 'In theorie kunnen kandidaten nieuwkomers zijn, maar de meeste mensen gaan een heel traject van opleidingen en trainingen door. Ze zijn tested and tried wanneer ze op de lijst komen.'

Nieuwbakken SP-leden moeten eerst flink wat vlieguren maken voor ze in aanmerking komen voor hoge posten. Een bewuste keuze, zei voorzitter Ron Meyer bij de presentatie van de lijst. 'We zijn een serieuze partij. We hebben onze eigen kweekvijver om goed te kijken wat de beste plek voor iemand in de partij is.'

PVV-leider Geert Wilders laat zich doorgaans niet in de kaarten kijken, maar van voorgaande verkiezingen is bekend dat hij met besloten klasjes het kaf van het koren probeerde te scheiden.

2. Vermijd personen met een strafblad

De VVD wil geen kandidaten die in het verleden de wet hebben overtreden. Sollicitanten moeten voor de aanstaande verkiezingen de nieuwe Verklaring omtrent het gedrag (VOG) voor volksvertegenwoordigers meesturen met hun cv. Dit screeningsprofiel 'voor politieke ambtsdragers' bestaat sinds de gemeenteraadsverkiezingen van 2014. Politieke sollicitanten worden beoordeeld op 'een hoge mate van integriteit', schrijft screeningsautoriteit Justis in een toelichting op de nieuwe VOG. 'Compromitterende situaties moeten worden vermeden, want deze doen afbreuk aan het gezag en vertrouwen. (...) Derhalve wordt verwacht dat zij (politici, red.) terdege strafrechtelijk integer zijn.'

Met behulp van een onlinevragenlijst maakte het CDA een eerste schifting. Sollicitanten moesten bijvoorbeeld kenbaar maken of ze in aanraking zijn geweest met politie of justitie. Jeroen van der Kolk, hoofd human resource management: 'Iemand vertelde dat hij in zijn studententijd een straatnaambord heeft gestolen. Is dat reden om hem niet uit te nodigen? Nee, hij kon gewoon op gesprek komen.'

Het CDA screende zijn sollicitanten ook op ongepast socialmediagedrag. Bovendien werd mensen gevraagd zelf kritisch naar hun onlineprofielen te kijken. De slotvraag tijdens het sollicitatiegesprek luidde: 'Zijn er dingen die wij moeten weten waar we mogelijk met z'n allen last van kunnen krijgen?'

Net als de VVD vraagt de PvdA haar sollicitanten om een VOG. GroenLinks laat kandidaten een integriteitsverklaring ondertekenen.

3. waak voor dubbele loyaliteit

Het Turks-Nederlandse raadslid Ilhan Tekir bracht in augustus GroenLinks in verlegenheid door uit te komen voor zijn stem op de AK-partij van de Turkse president Erdogan. De partij heeft ervan geleerd. Sollicitanten moeten de partijbeginselen 'volledig onderschrijven', zegt een woordvoerder. Tijdens het intakegesprek krijgen ze de vraag: 'Heb je in het verleden uitlatingen gedaan die sterk in tegenspraak zijn met het GroenLinks-gedachtengoed?'

Erdoganaanhangers maken ook weinig kans bij D66. Het programma is in concept al klaar zodat aspirant-kandidaten het kunnen onderschrijven. Voorzitter Demmers benadrukt nogmaals: 'Wij kennen onze mensen heel goed. Wij hebben talentencommissies en scoutingscommissies die juist op dit soort zaken goed letten.' Twee paspoorten zijn toegestaan bij de democraten, maar lidmaatschap van een andere partij is wel problematisch. Wie bijvoorbeeld een lokale partij steunt, moet dat lidmaatschap opzeggen.

De scoutingscommissie van de VVD onderwerpt kandidaten tijdens een 'assessment' aan kritische vragen. In hoeverre integriteit en bijvoorbeeld declaratiegedrag tijdens die gesprekken aan bod komen, kan de woordvoerder niet zeggen. Wie twee paspoorten heeft, zal de commissie ervan moeten overtuigen dat zijn loyaliteit bij de VVD ligt. 'Je wilt dat mensen liberaal in het leven staan. Een stem op bijvoorbeeld Erdogan staat wel heel ver van de liberale principes af.'

4. put uit eigen kring

De beste manier om verrassingen voor te zijn: ken je mensen. PvdA'ers die een plek op de lijst ambiëren moeten 'een goede verankering hebben in de partij'. Ze moeten honderd steunbetuigingen verzamelen van partijleden. GroenLinks-kandidaten kunnen met vijftien handtekeningen hun 'verankering' bewijzen.

D66'ers moeten minstens een jaar lid zijn om te kunnen solliciteren. In zeldzame gevallen wil de partij een uitzondering maken. Demmers: 'Voor dispensatie geldt een strenge procedure.' Twee sollicitanten zijn sinds november lid, maar mochten toch solliciteren. Of ze de lijst hebben gehaald, is nog niet bekend. Begin deze maand meldde zich al wel de Amsterdamse D66-vedette Jan Paternotte. Hij is pas 32 jaar, maar reeds een door de wol geverfde politicus met tien jaar raadservaring. Meerdere D66'ers zouden hem een plek in de top-tien gunnen.

Ook de VVD zoekt haar kandidaten vooral in de eigen gelederen. 'Vaak worden mensen voorgedragen door een afdeling of regio', zegt de woordvoerder.

De CDA-lijst is inmiddels bekend en telt grotendeels (naast de huidige fractieleden) partijleden die lokaal al een vertegenwoordigende functie bekleden. 'Mensen hebben vaak een stuk historie binnen de partij', zegt human resource-man Van der Kolk. Hoogste 'nieuwkomer' is de 39-jarige René Peters, die sinds 2011 hoge ogen gooit als wethouder in Oss. Hij kreeg plek drie op de lijst.

Eind augustus presenteerde de SP haar kandidaten. Vrijwel alle nieuwe namen op de lijst zijn lokale SP-politici en -bestuurders. Een van de nieuwe 'straatvechters' is Lilian Marijnissen, de SP stroomt letterlijk door haar aderen.

Van PVV-leider Wilders is bekend dat hij het liefst bouwt op mensen die hun loyaliteit hebben bewezen: fractiemedewerkers, raadsleden, trouwe fractiegenoten.

Een volledige garantie voor succes is niet te geven. Veel afhakers van de afgelopen jaren hadden een lange staat van dienst bij de partij; totdat de relatie stuk liep.

Plus: een tip voor de nieuwkomer

Wie als bevlogen nieuwkomer een plek in de Kamer wil veroveren, maakt mogelijk meer kans door de gevestigde partijen te mijden en zich bij een nieuwe beweging te melden. Keuze genoeg: VNL, Denk, Vrijzinnige Partij, Forum voor Democratie. Maar ook daar zijn de eisen hoog. Niets zo funest voor een beginnende partij als geruzie in de gelederen. Vandaar dat ex-PvdA'ers Kuzu en Öztürk met hun partij Denk hopen op een bescheiden aantal zetels in maart volgend jaar. Eenmaal in de Kamer willen ze met een select gezelschap bouwen aan een volgende klapper, liefst zonder verrassingen.