Zo probeert de overheid greep te krijgen op de georganiseerde misdaad

De ‘grens van absolute nietsontziendheid’ van de georganiseerde misdaad is allang overschreden met de moorden op de onschuldige broer van de kroongetuige Nabil B., raadsman Derk Wiersum en misdaadverslaggever Peter R. de Vries. Maandag berichtte De Telegraaf dat de georganiseerde criminaliteit het nu ook op premier Mark Rutte heeft voorzien. ‘Als de bedreiging van de eerste minister waar is, dan is dat een nieuw dieptepunt in de maffianisering van de georganiseerde misdaad in Nederland’, zegt criminoloog Cyrille Fijnaut.

En ook Jan Struijs, voorzitter van de Nederlands Politiebond (NPB), las het nieuws over Rutte met ‘een heel onaangenaam gevoel’. ‘Het is echt uit de hand gelopen. En we zullen een lange adem nodig hebben voordat we terug zijn op een niveau waarop de zware criminaliteit beheersbaar is.’

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Welke maatregelen zijn afgelopen jaren genomen in de strijd tegen de georganiseerde misdaad?

Een belangrijke maatregel die minister Grapperhaus (Veiligheid en Justitie) twee jaar geleden kort na de moord op advocaat Wiersum aankondigde was de oprichting van het Multidisciplinair Interventie Team (MIT). Het idee is dat organisaties, zoals de politie, Belastingdienst en Fiod, hun krachten bundelen om zo beter zicht te krijgen op criminele netwerken en geldstromen.

De oprichting van het MIT is niet onomstreden. Volgens emeritus hoogleraar Fijnaut is het zelfs het ‘domste plan uit de geschiedenis van de Nederlandse politie’. Hij vindt dat de Nederlandse overheid al jaren geleden flink had moeten investeren in de bestrijding van de zware misdaad. ‘De overheid komt pas in actie als er ‘excellente kadavers’ liggen. Zo wordt dat in Italië genoemd: doden van hoge rang. Pas als advocaat Derk Wiersum of Peter R. de Vries wordt geliquideerd, worden er maatregelen aangekondigd. Helaas op de verkeerde manier.’

Waarom draait het MIT nog niet op volle toeren?

In het MIT moeten vierhonderd specialisten van politie, justitie, defensie, de fiscus en douane gaan samenwerken. Over twee jaar moet het MIT op volle toeren draaien. Volgens Struijs zijn er twee redenen waarom dat nu nog niet het geval is.

Er wordt volgens hem nog te veel gediscussieerd over ‘de macht en het gezag’, oftewel: welke organisatie heeft waarover iets te zeggen. ‘Dat je georganiseerde misdaad beter kunt bestrijden als de verschillende organisaties goed samenwerken en informatie delen, daar is iedereen het over eens. Maar het onderlinge vertrouwen moet nog groeien. Nog te veel organisaties willen achter het stuur zitten.’

Daarnaast zijn er nog juridische hobbels te nemen. Zo wordt er gewerkt aan het aanpassen van de wet om het uitwisselen van informatie makkelijker te maken. ‘De samenwerking tussen opsporingsdiensten wordt vaak belemmerd door de privacywetgeving, aldus Gerrit van de Kamp, voorzitter van politiebond ACP en voorstander van het MIT. ‘Die wetgeving is veel te ver doorgeschoten en in het voordeel van criminelen.’ Als een crimineel bedrijf verhuist van Rotterdam naar Vlissingen, dan mag de Rotterdamse burgemeester zijn collega in Zeeland hierover nu nog niet informeren, voegt Struijs als voorbeeld toe.

Ondanks de stroperige start is Struijs hoopvol dat het MIT op termijn een ‘vliegwielfunctie’ kan vervullen door het in kaart brengen van geldstromen, analyseren van criminele werkwijzen en ontwikkelen van nieuwe interventiemethoden.

Emeritus hoogleraar Fijnaut vreest voor het tegenovergestelde effect. Wat hem betreft, is de keuze voor de oprichting van het nieuwe MIT een ‘strategische blunder’. Hij vindt dat de Landelijke Eenheid, een politieonderdeel dat zich al jaren richt op bestrijding van de zware misdaad, de regie moet krijgen en ‘een commandocentrum’ moet inrichten, ‘net zoals de maffiabestrijders in New York dat hebben gedaan’. Vanuit daar kan dan continu worden samengewerkt met andere organisaties. ‘Met zo’n commandocentrum creëer je eenheid van beleid en actie.’

Volgens een woordvoerder van minister Grapperhaus ziet Fijnaut het verkeerd. ‘Het MIT is geen opsporingsdienst, het wordt iets heel anders: het gaat echt om het delen van kennis.’

Wat gebeurt er nog meer om zware criminaliteit te bestrijden?

Afgelopen decennium is het steeds lastiger geworden om met klassieke opsporingsmethoden als het tappen van telefoons de georganiseerde misdaad aan te pakken. Een belangrijke oorzaak daarvan is de opkomst van Pretty Good Privacy-telefoons (PGP). Daarmee konden criminelen onderling versleutelde berichten versturen, met als gevolg een welig tierende internationale cocaïnehandel.

Sinds 2012 zet de politie daarom in op het kraken van die berichten. Met succes: inmiddels zijn al meerdere grote aanbieders van PGP-telefoons gehackt en lukte het de recherche om ‘schatkamers vol bewijs’ te verzamelen. Zo onderschepte de politie begin dit jaar nog 80 miljoen berichten.

De ontsleutelde berichten geven een inkijkje in criminele netwerken, maar dienen inmiddels ook vaak als bewijs in strafzaken.

Vorige week maakte het demissionaire kabinet bekend dat er ruim een half miljard extra vrijkomt om ‘ondermijnende criminaliteit’ te bestrijden. Waar is dat geld voor bedoeld?

Het geld gaat naar verschillende organisaties in de ‘strafketen’, maar ook daarbuiten. Zo gaat er ook een deel naar preventie om de aanwas van nieuwe criminelen te voorkomen.

Ook de politie krijgt komende jaren meer geld, onder meer voor de uitbreiding van de dienst bewaken en beveiligen die zwaar onder druk staat door de toename van het aantal te beveiligen personen. ‘Het is bij lange na niet genoeg’, zegt Struijs. Zo maakt hij zich zorgen over de instroom van nieuwe agenten. ‘Rotterdam heeft berekend dat ze de komende jaren vijfhonderd nieuwe agenten nodig hebben, met het huidige budget lukt het hen om er dertig aan te nemen.’

Een woordvoerder van Grapperhaus wijst erop dat de politie afgelopen jaren al geregeld extra geld heeft gekregen om nieuwe agenten aan te nemen. ‘Als het gaat om verdere investeringen in de capaciteit van de basis van de politie is dat aan een volgend kabinet.’