Zo maak je wel een eind aan de mensensmokkel

Al deze politici voeren humanitaire redenen aan voor hun plannen, maar in werkelijkheid houden ze alleen een humanitaire illusie in stand. Door hun keuzen blijven ze vluchtelingen overleveren aan een luguber en levensgevaarlijk mensensmokkelapparaat. Het gebeurt ongetwijfeld met de beste bedoelingen. In zijn recent verschenen boekje Broederschap stelt eurocommissaris Frans Timmermans bijvoorbeeld dat we bovenal 'de essentiële menselijkheid' van vluchtelingen moeten erkennen. Net als Angela Merkel en Diederik Samsom houdt hij vast aan het vluchtelingenverdrag van Genève. Dit verdrag uit 1951 schrijft voor dat Europa elke echte vluchteling die zich aan onze grenzen meldt, moet opvangen. Mooi streven, maar in de praktijk doen zij en andere Europese politici er alles aan om onder de verplichting uit te komen: ze nemen steeds gruwelijker maatregelen om te voorkomen dat vluchtelingen het Europese grondgebied halen.

Want waarom nemen vluchtelingen eigenlijk die boten? Dat is niet omdat ze geen geld voor een vliegticket hebben, de mensensmokkelaars vragen aanzienlijk meer. Maar het vliegtuig is geen optie sinds een richtlijn van de Europese Unie uit 2001. Die maakt het vliegtuigmaatschappijen onmogelijk mensen zonder geldige visa een vlucht naar onze asielprocedures te bieden.

Rampzalig

De meest recente maatregel om het vluchtelingen nog moeilijker te maken, stamt uit de herfst. Toen besloten de Europese leiders niet zelf vluchtelingen tegen te houden, wat een al te openlijke ondermijning van het vluchtelingenverdrag zou betekenen, maar miljarden te geven aan de Turkse president Erdogan om dit voor hen te doen. 'Ik zie nu dat dat succes begint te dragen', zei Timmermans over die deal in De Wereld Draait Door. Volgens Amnesty International pakt de deal rampzalig uit voor de vluchtelingen in Turkije. Onder druk van de overeenkomst is Turkije begonnen vluchtelingen in door Europa betaalde kampen op te sluiten. Mensen worden vaak zelfs letterlijk vastgeketend.

Wat Merkel en Timmermans in de praktijk doen, is dus het volgende: ze blijven vluchtelingen de asielbeloning voorspiegelen, maar de weg ernaartoe wordt een steeds gevaarlijker hindernisbaan. Op deze manier is de asielprocedure alleen bereikbaar voor vluchtelingen die economisch en fysiek vitaal genoeg zijn om de mensensmokkelroute af te leggen; in de praktijk vooral jonge mannen. De link tussen Timmermans' 'succes' en de 'essentiële menselijkheid' begint zo steeds moeilijker herkenbaar te worden.

Te kleine stap

Het 'Plan-Samsom', dat deze week naarbuiten kwam, gaat verder. De PvdA-leider pleit ervoor alle vluchtelingen die in Griekenland aankomen terug te sturen naar Turkije. In ruil daarvoor zou Europa vrijwillig 150- tot 250 duizend vluchtelingen opnemen. Het is een grote stap voor een sociaal-democraat als Samsom, maar een te kleine stap voor iemand die dit probleem echt wil oplossen. Want zo frustreer je weliswaar mensensmokkelaars in Turkije, maar iedereen kan natuurlijk voorspellen wat dit gaat betekenen. De mensensmokkeltoestroom op de veel gevaarlijker Middellandse Zee zal binnenkort een nooit eerder vertoonde omvang bereiken. 'Laten we eerst dit oplossen', antwoordde Samsom ontwijkend op deze voorspelbare kritiek. En ook hij wil vasthouden aan asielprocedures en het verdrag van Genève. 'Europa is een bestemming voor het leven.'

Zo maakt ook dit voorstel geen einde aan de lugubere mensensmokkelindus-trie. De grote bonus aan het einde van de mensensmokkelhorizon is immers een Europese asielprocedure. Zolang Europa vluchtelingen de worst van de asielprocedure blijft voorhouden, zullen mensen blijven proberen via deze route de Europese grenzen te halen.

Om werkelijk een einde te maken aan het mensensmokkelapparaat rest dan ook maar één optie: asielprocedures afschaffen en alle Europese buitengrenzen voor de mensensmokkel potdicht zetten. Het is immers moeilijk voorstelbaar dat vluchtelingen duizenden euro's zullen betalen voor een levensgevaarlijke reis als ze weten dat het toch geen enkele zin heeft. Dat dit ook daadwerkelijk kan, bewijst Australië. Het afsluiten van de buitengrenzen maakte er snel en effectief een einde aan het mensensmokkelprobleem. Daar liggen geen verdronken kinderen meer op het strand.

Geheimzinnig

Altijd klinkt dan het argument dat het praktisch onuitvoerbaar zou zijn. 'Uiteindelijk zal blijken dat grenzen met muren eromheen niet werken', schrijft Timmermans bijvoorbeeld. Maar een feitelijke onderbouwing ontbreekt en recente ervaringen wijzen eerder op het tegendeel.

Kijk naar Hongarije. Volgens eigen statistieken had dat land in september te maken met 138 duizend mensen die illegaal binnenkwamen en in oktober waren dat er nog eens 100 duizend. Sinds de bouw van een hekwerk aan de zuidgrens is dit aantal gereduceerd tot ongeveer 300 mensen per maand.

Australië laat overtuigend zien dat ook zeegrenzen dicht kunnen. Over de precieze uitvoering doet het land wat geheimzinnig, maar ongetwijfeld maken ze gebruik van informatie via satellieten om bootjes op te sporen. Zodra een vluchtelingenboot is opgemerkt, vaart er een patrouilleschip naartoe om het tegen te houden. Volgens de eigen statistieken is het aantal mensen dat illegaal de kusten bereikt sindsdien gereduceerd tot praktisch nul. Europa heeft een langere kustlijn en, op dit moment, een grotere druk van vluchtelingen. Zeker in het begin, als veel mensen het nog zullen proberen, zal het dus complexer zijn om de grenzen te bewaken. Maar als Europa dit serieus aanpakt, zal het net als in Australië ontmoedigend werken en naar alle waarschijnlijkheid te handhaven zijn.

uitnodiging

Interessant is dat Europa momenteel eigenlijk al iets vergelijkbaars doet. Wanneer er via satellieten een bootje wordt geobserveerd, varen er schepen van Frontex of Triton naartoe. In dit geval echter niet om ze tegen te houden, maar om de inzittenden een veilige overtocht te bieden. Dit lijkt humaan, maar in de praktijk betekent het bovenal een uitnodiging aan mensen om het te blijven proberen. Zo wordt het probleem van levensgevaarlijke overtochten in stand gehouden.

De Australische aanpak kent wel een groot probleem. Wat doe je met de mensen die je op zee tegenhoudt? Australië kiest ervoor die mensen naar opvangcentra te brengen, bijvoorbeeld op Nauru, waar ze worden opgesloten totdat ze bereid zijn te vertrekken naar een van de landen die hun worden aangeboden. Er zijn gevallen bekend van ernstige misstanden rondom deze opvangcentra.

In een Europese variant zou er dus goed over nagedacht moeten worden hoe zulke misstanden te vermijden. Bovendien biedt Australië de opgepakte vluchtelingen een verblijf in Cambodja aan, bepaald geen droomland. Maar wie hiertegen bezwaar maakt, moet wel bedenken dat de huidige Europese praktijk ook bepaald niet ideaal is. Hoe ernstig ook, de Australische problemen zijn uiteindelijk significant minder inhumaan dan duizenden verdronken vluchtelingen op de bodem van de zee.

Noodzakelijk kwaad

Het sluiten van de buitengrenzen betekent bovendien niet dat Europa vluchtelingen aan hun lot hoeft over te laten. Het is een noodzakelijk kwaad. Maar wel een dat kansen schept om hulp aan vluchtelingen op een veel humanere en effectievere manier te organiseren dan nu het geval is.

Allereerst kan zo de opvang in eigen regio veel beter worden ondersteund. Dit is bepaald geen overbodige luxe, want momenteel is voor opvang in de regio omgerekend per vluchteling 5 euro beschikbaar. Aan de meest basale huisvesting of medicijnen is vaak nog gebrek. VVD-Kamerlid Malik Azmani pleitte er al eerder voor het geld dat nu hier over de balk wordt gesmeten met dure asielprocedures te besteden in de regio. Dit zou een verveelvoudiging van het opvangbudget betekenen. Geld dat voor vluchtelingen is bedoeld, komt zo niet meer terecht op de bankrekening van een Nederlandse advocaat, maar bij een goede tent in Libanon.

Nu roept die opvang in eigen regio veel vervolgvragen op. Waar mogen die vluchtelingen wonen? Kunnen ze aan het werk? Krijgen deze mensen een nieuw staatsburgerschap? Het gaat hier om interne aangelegenheden van landen als Turkije en Libanon. Europa kan dit niet voor hen beslissen. Maar wel duidelijk is dat de situatie daar meer vooruit wordt geholpen wanneer Europa deze landen echt ondersteunt bij de opvang in plaats van ze à la Timmermans te betalen om mensen vast te ketenen. Het is moeilijk voorstelbaar dat landen als Turkije deze humanitaire én economische impuls zullen weigeren.

Bovendien kunnen we deze landen op een andere manier helpen: door vluchtelingen hier uit te nodigen.

passagiersschip

Ook dit stelde Azmani voor, maar hij leek alleen te doelen op zeer uitzonderlijke situaties. Dit kan natuurlijk ook op een structurele manier. Het Samsom-plan biedt op dit punt wél goede aanknopingspunten. Het grote voordeel: vluchtelingen die hiernaartoe komen, hoeven dat niet meer te doen op gammele bootjes via gewetenloze smokkelaars. Als Nederland bijvoorbeeld beslist om x-aantallen Syriërs uit Libanon op te nemen, kunnen we een keurig Hollands passagiersschip naar de haven van Beiroet sturen om deze mensen met gezin en al een veilige overtocht te bieden. Bij aankomst volgt dan ook geen onzekere wachttijd meer in droevige azc's, want mensen kunnen gewoon meteen op zoek naar een baan. Kijk, opnieuw, naar Australië: vanachter de dichte grenzen besloot het land recentelijk 12 duizend Syrische vluchtelingen op te nemen.

Dit leidt uiteraard tot de vraag op basis van welke criteria Europese landen die vluchtelingen zouden moeten uitnodigen. De mensen die het kwetsbaarst zijn? Zij die het best aansluiten bij de cultuur van het land van aankomst? De vluchtelingen met de grootste kansen op een baan? Of simpelweg een loterij? De discussie hierover zal heel lastig zijn en de keuzen zullen niet voor alle vluchtelingen goed uitpakken. Maar een ding is nu al duidelijk: de uitkomst zal nooit slechter zijn dan het brute sociaal-darwinisme van de mensensmokkelroute.

Onuitvoerbare eis

Dit plan is onmogelijk te verenigen met het eerder genoemde vluchtelingenverdrag van Genève. Met dichte buitengrenzen kan Europa uiteraard niemand die zich aan die grens meldt een asielprocedure bieden. Maar dat is geen probleem, het is het begin van een oplossing.

Hoe goed bedoeld ook, dit vluchtelingenverdrag stelt een onuitvoerbare eis. Het verdrag maakt het ons onmogelijk op een humane manier de onvermijdelijke begrenzing aan te brengen op het aantal vluchtelingen dat binnenkomt. Het gevolg zijn steeds wonderlijker noodsprongen, zoals de grimmige Turkije-deal van Frans Timmermans. Alleen in woord voldoen we nog aan het vluchtelingenverdrag, in geest al lang niet meer. Pas wanneer dit verdrag is opgezegd, ontstaat de kans de hulp aan vluchtelingen op een humanere manier te organiseren. Wat niet hetzelfde is als perfect. In een ideale wereld zou niemand ervoor kiezen vluchtelingen met hekken en patrouilleschepen tegen te houden. Om Churchill te parafraseren: het hier voorgestelde plan is de slechtste vorm van vluchtelingenhulp die er is. Afgezien van alle andere vormen.