Zo blijf je als Afrikaans dictator lang aan de macht

Dertig jaar aan de macht, maar het kan altijd meer. Yoweri Kaguta Museveni (71, al is hij waarschijnlijk ouder) moet in regeringsjaren slechts vier Afrikaanse presidenten boven zich dulden. Na de verkiezingen van vandaag in Oeganda hoopt hij aan een nieuwe termijn te beginnen.

Wat is zijn geheim? Wellicht kende hij een variant op deze Kleine Handleiding voor de Afrikaanse Leider.

1. Verdrijf een tiran.

Oeganda kampte met diepe trauma's na het schrikbewind van Idi Amin. Onder zijn opvolger, Milton Obote, vonden nog eens honderdduizenden mensen de dood. Museveni veroverde de macht en gaf het land eindelijk stabiliteit. Op dat 'vredesdividend' hamert hij nog altijd. Wee degene die meent dat het zonder hem mogelijk is.

Nelson Mandela was een doetje. Hij versloeg het apartheidsregime, maar stapte al na zijn eerste termijn op. Veel betere voorbeelden van onmisbare vrijheidsstrijders zijn Robert Mugabe in Zimbabwe en Paul Kagame in Rwanda.

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

2. Kies in het begin uw woorden zorgvuldig.

'Het probleem van Afrikaanse leiders', zei Museveni kort na zijn aantreden, 'is dat zij veel te lang aan de macht willen blijven.' (Waarvan akte.) Zijn opmerking maakte hem geliefd bij de bevolking, zijn kiezers, en in het buitenland bij zijn donoren. Tegenwoordig ziet hij zichzelf eenvoudig als onmisbaar. Museveni leek onderdeel van een jonge generatie van Afrikaanse leiders, onder wie nieuwe politiek bedreven ging worden.

Vergelijkbare hulde was er voor Paul Kagame en voor Isaias Afewerki, de president van Eritrea en de man die inmiddels geldt als een van Afrika's wreedste dictators.

3. Leg duidelijke accenten in uw beleid.

Museveni wist precies waaraan het in Oeganda schortte. Het onderwijs en de gezondheidszorg, onmisbaar voor de ontwikkeling van een land, lagen in puin. Hij zorgde voor gratis basisonderwijs voor iedereen en sprak als een der eersten zonder taboes over de gevaren van hiv-aids. Dertig jaar later is de cirkel rond en zien de kenners het onderwijs en de gezondheidszorg van Oeganda opnieuw in de allerslechtste staat verkeren. Maar vrijwel niemand wijst Museveni daarvan als schuldige aan.

Een vergelijkbaar beeld geldt vrijwel overal in Afrika. Zo wordt in het land dat zich als laatste bevrijdde, Zuid-Afrika, het onderwijs tegenwoordig als 'nationale ramp' betiteld.

4. Schrijf een nieuwe grondwet - en verander die.

Hij was een van de eersten. Al in 2005 schrapte Museveni de passage in de grondwet die een limiet van twee presidentiële termijnen stelt.

In andere Afrikaanse landen vindt zijn voorbeeld steeds meer navolging. Zoals in Congo-Brazzaville, Rwanda en in zekere zin Burundi. Joseph Kabila in de Democratische Republiek Congo wil het ook proberen. Maar pas op: in Burkina Faso verkeek Blaise Compaoré zich totaal op de woedende reactie van zijn jonge bevolking.

5. Negeer de oppositionele snobs in de hoofdstad.

Voor de middenklasse is het toch nooit goed, zo weet Museveni. Hij laat de Twitterati rustig hun virtuele gang gaan en richt zich op zijn trouwe electoraat, dat van de mensen op het platteland. Zij delen zijn liefde voor de echte zaken in het leven, zoals de schitterende Ankole-koeien met hun enorme hoorns.

Een Afrikaanse president vergeet nooit zijn afkomst. Zijn geboortedorp is de eigenlijke hoofdstad. Dat werd al vroeg bewezen door Félix Houphouët-Boigny van Ivoorkust, die in Yamoussoucro de Sint-Pieter liet nabouwen - maar wel ietsje groter dan het origineel.

6. Ontmantel de onafhankelijke instituties.

Museveni is erin geslaagd Oeganda feitelijk om te bouwen tot een eenpartijstaat. De president en zijn getrouwen hebben een vinger in vrijwel elke pap. Terecht kon hij zeggen: 'Ik bezit al het geld in dit land.'

Dit is in de rest van Afrika al even bekend. Zie ook: corruptie, patronage, cliëntelisme en nepotisme. Zaken waaraan elke president zegt een einde te zullen maken.

7. Scheld regelmatig op de ex-koloniale machthebber.

Als het even niet meezit, heeft het Westen het gedaan en lonkt Museveni naar China. Hij hamert dan op 'Afrikaanse waarden' en beschuldigt zijn critici ervan 'de soevereiniteit' van Oeganda te ondermijnen. Het westers ontwikkelingsgeld blijft ondertussen welkom.

Een meester in deze tactiek is natuurlijk Robert Mugabe, al doet de dictator van Gambia, Yahya Jammeh, soms ook enthousiaste pogingen. Probleem voor Mugabe is dat hij eigenlijk de meest Britse Afrikaan ter wereld is. Een duidelijk geval van gefnuikte liefde.

8. Houd de krijgsmacht te vriend.

Museveni is de opperbevelhebber die zijn soldaten bezig hield met geld, wapens en de uitgifte van land tijdens de strijd tegen Joseph Kony in het noorden. Zijn Presidentiële Garde vormt de trouwste macht en wordt niet toevallig geleid door Muhoozi Kainerugaba, zijn zoon.

Afrikaanse presidenten weten dat zij drie plaatsen goed dienen te bewaken: de internationale luchthaven, het radio- en tv-station van de staatsomroep en het presidentieel paleis. In 2012 vergat Amadou Toumani Touré in Mali laatstgenoemde plek. Opstandige militairen wandelden naar binnen, hijzelf kon nog net via de achteruitgang ontsnappen.

9. Organiseer met regelmaat verkiezingen.

De gang naar de stembus biedt Museveni opnieuw de kans vele tientallen miljoenen euro's aan de staatskas te onttrekken. Na de verkiezingen in 2011 was Oeganda zowat blut. Donoren toonden hier begrip voor.

Als tegengebaar worden bij Afrikaanse verkiezingen talrijke waarnemersgroepen uitgenodigd. Wie dan echt kritisch is over de uitslag, zoals ooit Max van den Berg als hoofd van de EU-waarnemers in Nigeria, geldt uiteraard als staatsvijand.

10. Pas op uw vrouw!

Echt lastig werd het voor Museveni pas toen zijn vrouw Janet diep-christelijke bevliegingen kreeg en vervolgens politieke ambities toonde. Zij opereert tegenwoordig nadrukkelijk in de schaduw.

Ellen Johnson-Sirleaf in Liberia is slimmer: zij is vrouw en vrijgezel. Ex-president Daniel arap Moi in Kenia schoof zijn eega aan de kant en bestelde bij opkomende lust gewoon de lezeres van het avondnieuws. Jacob Zuma in Zuid-Afrika verdeelt zijn hoofdpijn over diverse vrouwen. Robert Mugabe is met zijn Grace het leven niet zeker.

Rest slechts één probleem: de Afrikaanse kiezers worden steeds jonger, talrijker, werklozer en ontevredener. Door de bevolkingsexplosie zal Oeganda in 2040, als het een middelinkomenland wil zijn, meer dan vier keer zo veel bewoners kennen. In 2050 zijn er 2,4 miljard Afrikanen, het dubbele van nu.

Maar dan is de president al dood.

Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.