Zo bereikte de voedselstress zijn hoogtepunt

Het was de ochtend nadat de Gezondheidsraad de nieuwe richtlijnen goede voeding bekend had gemaakt, de krant had er twee pagina's voor vrijgemaakt, en de internetredactie deed een oproep aan lezers om vragen te stellen. Het was pure paniek die de mailbox binnenrolde:

'Nootjes eten? Maar ik ben allergisch, krijg ik nu kanker?'

'Als ik twee dagen geen wijn drink, mag ik dan op de derde dag drie glazen?'

'Ik fiets naar mijn werk en eet pas daarna. Telt dat dan nog als ontbijt?'

'Mogen we nog wel aardappelen?'

Voedingsrichtlijnen

Dat een groeiend leger eetprofeten mensen schrik aanjaagt met onbewezen claims, is bekend, maar dat de aanbevelingen van een ruim honderd jaar oud adviesorgaan landelijke beroering wekten, dat was ongewoon. Het waren tamelijk saaie, op wetenschap gestoelde adviezen, geen in beton gegoten eetvoorschriften bovendien, en toch domineerden de voedingsrichtlijnen dagenlang de media. Lezers stuurden lijstjes op met wat ze aten ('Ik begin de dag met een banaan, brood altijd biologisch') om de krant te vragen of dat wel gezond genoeg was. Het was duidelijk: de voedselstress was op zijn hoogtepunt beland.

Die stress herkenden we. Een half jaar geleden begon de wetenschapsredactie met een wekelijkse vragenrubriek over voeding en gezondheid en wat een boosheid riepen we daarmee soms over ons af. Of het nu over brood, melk, kokosolie of detoxen ging, het was niet wáár wat we schreven en trouwens, bij de lezer werkte het toevallig wel en de voedingswetenschappers die we aan het woord lieten waren allemaal zwaar gesponsord door de industrie, dus partijdig.

Fred Brouns, hoogleraar innovatie gezonde voeding aan de universiteit Maastricht, probeerde berichten over voeding te plaatsen op het discussieforum van het vakblad Voeding NU, maar de reacties op zijn bijdragen waren zo verbijsterend respectloos dat hij er een tijdlang mee is gestopt. 'Lezers noemden me een moordenaar omdat ik me genuanceerd uitliet over E-nummers, schreven dat ik een crimineel was, omdat ik ooit voor de industrie heb gewerkt.' Van andere wetenschappers hoort hij dat ze ook afhaken bij internetdiscussies.

'Gif op mijn bord', was de titel van zijn afscheidssymposium dat vorige week plaatsvond. Consumenten, verduidelijkt hij, hebben het gevoel dat wat er op hun bord ligt almaar ongezonder en onveiliger wordt. Ze zijn de weg kwijtgeraakt door alle tegenstrijdige voedingsboodschappen. Eerst mochten we maar een ei per week en nu is er geen limiet meer, eerst moesten we drie glazen melk per dag, nu is een wel genoeg, eerst was vet slecht, nu mag het weer en zet het Amerikaanse tijdschrift Time doodleuk 'Eat butter' op de cover.

Voedingswetenschap is ingewikkeld. Elk jaar gaat er duizend kilo eten en drinken door ons lijf, schrijft emeritus-hoogleraar Martijn Katan in zijn boek Wat is nu gezond?, en toon maar eens aan dat een bepaalde voedingsstof invloed heeft op onze gezondheid. Studies spreken elkaar tegen, en pas na lange tijd en veel onderzoek komt soms een klein effect bovendrijven.

Eigen waarheden

Dat is lastig te begrijpen, erkent Brouns. 'En wat mensen niet begrijpen, zoeken ze zelf op. Ze googlen hun eigen waarheid bij elkaar, via blogs en websites van zelfbenoemde voedingsdeskundigen, die hooguit een korte cursus hebben gedaan. Op internet kan iedereen zijn gang gaan. Zie je wel, denkt de bezorgde consument dan, mijn moeheid komt inderdaad van de gluten.'

Het wordt hoog tijd, zegt Brouns, om weer normaal te gaan doen over eten, en voedingswetenschappers moeten daarbij vooroplopen. Er is een disbalans ontstaan, meent hij, tussen de sociale media die onzin uitspugen en wetenschappers die onzichtbaar blijven en zo het idee wekken dat ze geen antwoord hebben.

'Het is de taak van wetenschappers om zich te manifesteren daar waar de bron van het onderzoek ligt, in de maatschappij. We worden daar niet toe gestimuleerd, het levert de universiteit niks op en toch vind ik dat we niet in onze ivoren toren moeten blijven zitten.' Universiteiten, wetenschappers en de industrie moeten zorgen voor educatieve, eenvoudig te begrijpen informatie, zegt hij: meer het internet op om voedingsonderzoek uit te leggen. De eerste initiatieven zijn er. Zo ging het bij de Universiteit van Nederland, waar de beste hoogleraren op internet gratis college geven, vorige maand een week lang over voeding en gezondheid. Het symposium van Brouns is gefilmd en online terug te kijken.

Wetenschappers, meent Brouns, zouden studieresultaten ook niet te snel naar buiten moeten brengen en ze altijd in perspectief moeten plaatsen, om nodeloze verwarring te voorkomen. De kritische Stanford-epidemioloog John Ioannidis noteerde twee jaar geleden de vijftig meest voorkomende ingrediënten uit een willekeurig kookboek en ontdekte in de voedingsliteratuur dat ze bijna allemaal in verband werden gebracht met kanker. Van noten en cayennepeper tot eieren en tomaten, ze bleken het kankerrisico te verhogen of juist te verlagen, maar de kwaliteit van veel studies was zo slecht dat de claims bij nader inzien ongeloofwaardig waren. Zie daar als consument maar eens uit te komen.

_{(Tekst gaat verder onder video).}

Duidelijkheid

Begin dit jaar kwam de Wageningse voedingswetenschapper Jora Steennis met een oplossing voor de dolende consument. Op de website van Foodlog presenteerde ze de infographic van de Britse datajournalist David McCandless over het gezondheidseffect van zo'n honderd voedingsmiddelen. Hij verzamelde de beste studies - een megaklus- en maakte zeven categorieën van oplopend bewijs, wat resulteerde in een enorme bak met gekleurde ballen van verschillende grootte. Boven aan de ballenbak is het tamelijk leeg: daar vinden we net aan dertig voedingsmiddelen terug met beloftevol tot sterk bewijs voor een effect op de gezondheid. Voor de bulk geldt: bewijs matig, onduidelijk of gewoonweg afwezig. Steennis is er enthousiast over: dit is wat de geïnteresseerde consument wil, schreef ze: duidelijkheid.

Twee maanden geleden is een nieuw dieetboek gelanceerd, met de hoopgevende titel Op dieet? Doe normaal. Ondertitel: Laten we weer gewoon gaan eten.

Nieuw! Ontvang elke dag de Volkskrant Avondnieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.