Zij is niet 'de vrouw van'

Ze is niet de makkelijkste vrouw ter wereld. Maar daar heb ik het straks wel over. Newsha was 17 toen ik haar voor het eerst zag, tijdens een zonsverduistering in centraal Iran in 1999. Een brutaal lachje vanonder haar hoofddoek, camera in haar hand. Ze sprak toen nog bijna geen Engels.

'Waarom wordt de geschiedenis altijd geschreven door mannen?', vroeg ze me. 'Waarom niet door vrouwen?' In die tijd waren er bijna geen vrouwelijke fotografen. Voor elke stap moest ze vechten, vertelde ze.

Newsha Tavakolian leek een gewone Iraanse tiener, maar was het niet. Op haar 16de stopte ze met school. Elke keer als ze rode sokken aandeed, werd ze de klas uit gestuurd. Te frivool, rode sokken, zo vonden haar leraressen, zelf gehuld in zwarte chadors. Het feit dat ze dyslectisch was en alles ondersteboven schreef, hielp ook niet.

In die tijd, eind jaren negentig, was Iran een geïsoleerd land, er was nog bijna geen internet of satelliettelevisie. Er waren zo veel regels dat iedereen bang was er een te overtreden, maar Newsha niet.

Iemand vertelde haar over een nieuwe krant, Zan (Vrouw). Newsha smeekte om een baantje als fotografe, maar mocht er alleen als telefoniste aan de slag. Op een dag, toen alle mannelijke fotografen de deur uit waren, was er een spoedklus voor de voorpagina. 'Ga jij dan in godsnaam maar', zei de hoofdredactrice.

Die dag stuurde ze vanaf de redactie een fax naar haar vader: 'Ik heb nu een echte baan met salaris. Ik ga mijn eigen auto kopen en op vakantie naar de Kaspische zee.'

Maar voor vakantie had ze geen tijd, toen niet en nu ook niet.

In plaats daarvan kwam ze als enige vrouw een voetbalstadion vol mannen binnen door over een muur te klimmen. Toen de mannelijke hoofdredacteur haar foto van een demonstratie voor meer vrouwenrechten niet op de voorpagina wilde zetten, maakte ze zo'n ruzie met hem dat ze werd ontslagen - een week later werd ze weer aangenomen.

In 1999, toen woedende studenten zes dagen lang in de straten van Teheran vochten voor meer vrijheid, sliep ze een week tussen de barricades. Ze klom in bomen om foto's te nemen, haar mannelijke collega's kunnen nog levendig vertellen hoe verontwaardigd ze waren dat een jong meisje veel betere beelden had dan zij.

Twee hervormingsgezinde kranten verder - die werden destijds aan de lopende band gesloten - werd Newsha weer ontslagen. Dit keer omdat ze een neuspiercing had laten zetten. Met een klap trok ze de deur achter zich dicht. Het 'Fuck you' van een moderne Iraanse vrouw doet je oren tuiten, ik weet het uit ervaring.

Terwijl haar vriendinnen bezig waren met vriendjes, was Newsha bezig met haar werk. Ambitie is goed, maar het ontneemt je de mooiste jaren van je leven, zegt ze nu.

Dat Newsha met een buitenlander trouwde, vond eigenlijk niemand vreemd, want Newsha deed altijd alles anders.

Ze begon voor buitenlandse media te werken, versloeg de Amerikaanse invasie in Irak, de onrust in Jemen en de aardbevingen in Pakistan. In haar eigen land werd haar persaccreditatie haar twee keer afgenomen door de autoriteiten. De laatste keer dat ze niet kon werken, lag ze maanden depressief op de bank. Boos, op alles en iedereen. Ze voelde zich nutteloos.

Uit protest begon ze een project in onze slaapkamer. Het werd een studio waarin ze portretten maakte van haar generatiegenoten, net als zij boos en depressief. Ze noemde het werk Look. Newsha wilde de wereld laten zien dat Iran anders is dan iedereen denkt, en de Iraniërs laten zien hoe depressief ze waren geworden. Haar serie ging de wereld over, met tentoonstellingen van Los Angeles tot Taipei.

Dat succes maakte haar nog vastberadener. In 2014 gaf een Franse bankier haar een prijs van 50 duizend euro voor een project met jonge Iraniërs. Maar toen hij het 'De verloren generatie' wilde noemen en persoonlijk haar foto's ging bewerken, pikte ze dat niet. Ze gaf het geld terug.

'Mijn integriteit is niet te koop', schreef ze in een open brief die duizenden keren werd gedeeld op Facebook. Uiteindelijk werd de bankier door zijn eigen jury buitenspel gezet en Newsha's project werd precies zo uitgevoerd als zij wilde.

Nadat mijn televisieserie over Iran was uitgekomen, hebben we maanden ruzie gehad. Sommige mensen in Nederland noemden haar 'de vrouw van Onze man in Teheran'. Had ze daar al die jaren voor gevochten, om 'de vrouw van' te zijn?, verweet ze me. Nee, ze is niet de makkelijkste vrouw.

In juli werd ze gekozen als aspirant-lid van het gerenommeerde fotoagentschap Magnum, als eerste fotograaf uit het Midden-Oosten. In december krijgt ze de Prins Claus-prijs uitgereikt in het Paleis op de Dam, zo werd deze week bekend.

Als je opgroeit als strijdlustige vrouw in Teheran, wil je graag iemand voor jezelf zijn, ik begrijp dat. Maar god, wat ben ik blij en trots om de man van Newsha Tavakolian te zijn.

_{'Onze man in Teheran' is een tweewekelijkse reportage uit Iran}

_{@thomaserdbrink en @newshaphoto}