‘Zelfgeradicaliseerde’ doe-het-zelfterroristen stellen Frankrijk voor onmogelijke opgave

De Franse kranten staan sinds kort weer vol met islamisme en terreur. Waar komt deze nieuwe reeks aanslagen vandaan? En was de relatief terrorisme-luwe periode hiervóór, achteraf bezien een intermezzo? Is Frankrijk terug bij af?

Opnieuw hangt de acute dreiging van het islamistisch terrorisme als een donderwolk boven Frankrijk. De aanslag in de Notre-Dame de l’Assomption in Nice is de derde terreurdaad op Franse bodem in een maand. Eind september stak een 18-jarige Pakistaan bij het oude redactiegebouw van Charlie Hebdo twee voorbijgangers neer. En nog maar twee weken geleden werd leraar Samuel Paty onthoofd door een 18-jarige Tsjetsjeen, omdat hij zijn klas spotprenten met de profeet Mohammed had laten zien.

Het roept herinneringen op aan 2015 en 2016. Toen ging Frankrijk gebukt onder een grootschalige aanslagengolf die honderden Fransen het leven kostte. In de jaren die daarop volgden, verdreven andere onderwerpen het terrorisme langzaam maar zeker naar de achtergrond. Om de zoveel tijd werd er weliswaar een aanslag gepleegd, maar ze volgden elkaar niet in rap tempo op en maakten relatief weinig slachtoffers. Gevoelsmatig was Frankrijk drukker met de gele hesjes en het verzet tegen de pensioenhervorming dan met jihadisten.

_{Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Dreiging

Nu de voorpagina’s van de Franse kranten weer vol staan met islamisme en terreur, dringt zich de vraag op of die terrorisme-luwe periode achteraf bezien een intermezzo was. Is Frankrijk terug bij af? En waar komt deze nieuwe reeks aanslagen vandaan?

Goed beschouwd is de terreurdreiging in Frankrijk nooit weggeweest. Nationaal antiterrorisme-aanklager Jean-François Ricard zei in augustus in de Franse media dat er in de maanden daarvoor ‘ten minste zes aanslagen’ waren verijdeld. Het risico op een aanslag ‘blijft buitengewoon hoog’, zei minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin diezelfde maand.

Toch beschouwden de autoriteiten het dreigingsniveau de afgelopen jaren als lager dan in 2015 en 2016. Sinds de val van het kalifaat zijn er geen grote, door IS op touw gezette aanslagen meer geweest. ‘IS is niet meer bij machte om in Frankrijk een aanslag zoals die op de Bataclan uit te voeren’, zei een anonieme bron van de inlichtingendienst eind 2019 in Le Parisien. ‘We brengen geen banden meer aan het licht tussen geradicaliseerden op Frans grondgebied en de propagandisten van IS.’

Terroristen die met machinegeweren een concertzaal binnendringen, of met een vrachtwagen inrijden op een mensenmassa op een boulevard, lijken verleden tijd. Dat ligt niet alleen aan het wegvallen van de coördinatie vanuit IS-gebied. Noodmaatregelen die na de eerste aanslagengolf zijn ingevoerd, zoals huiszoekingen bij mensen die zelf nergens van verdacht worden, zijn sindsdien permanent in de Franse wet verankerd.

Potentieel doelwit

Een massale aanslag voorbereiden en plegen is simpelweg veel moeilijker geworden. Preventieve tassencontroles bij het betreden van winkelcentra of theaters, betonblokken bij openluchtevenementen: het is allemaal staande praktijk geworden. Nog altijd patrouilleren militairen van de binnenlandse antiterreurmissie Opération Sentinelle onafgebroken bij gebouwen die als potentieel doelwit gelden. President Macron liet in een reactie op de aanslag in Nice weten dat hij het aantal militairen gaat ophogen van 3 duizend naar 7 duizend.

Tegen die context van zeer actieve inlichtingendiensten – 8.500 geradicaliseerde Fransen worden op dagelijkse basis in de gaten gehouden – en harde handhaving tekent zich een nieuw type aanslagpleger af. Die is nooit in Syrië of Irak geweest en heeft geen gevechtstraining genoten. Autoradicalisation, zelfradicalisering, stelt de Franse autoriteiten voor een nagenoeg onmogelijke opgave. Darmanin vatte het probleem op de radio samen door de dader van de steekpartij bij het oude redactiegebouw van Charlie Hebdo te omschrijven. ‘Een persoon die wij niet kennen, die een mes koopt en gaat aanvallen bij wat hij denkt dat Charlie Hebdo is. De kans om zo’n aanslag te voorkomen is zo goed als nul.’

Cartoons

Tekenend voor dit soort doe-het-zelfaanslagen is een zekere mate van amateurisme. De redactie van Charlie Hebdo is al jaren weg uit de straat waar de 18-jarige dader twee mensen neerstak. De eveneens 18-jarige terrorist die Paty vermoordde, richtte na zijn daad op Twitter het woord tot de Franse president: ‘Aan Marcon (sic), leider van de ongelovigen.’

De katalysator van de huidige aanslagenreeks is het proces over de aanslag op Charlie Hebdo, dat in september is begonnen. Om te memoreren waar het proces over gaat, vond het satirische blad het nuttig de Mohammedcartoons opnieuw af te drukken. De ‘aan Al-Qaida gelieerde organisatie’ Thabat riep daarop op tot ‘een individuele jihad’ met ‘steekwapens’ als mogelijk wapen en ‘kerken’ als potentieel doelwit.

Na de moord op Paty ging president Macron pal staan voor het recht op het afdrukken van spotprenten en het ridiculiseren van religies – met inbegrip van de islam. Dat is hem in delen van de islamitische wereld op meer dan felle reacties komen te staan. Macron moest zijn excuses aanbieden, of anders ‘de gevolgen aanvaarden’, vond de Qatarese eigenaar van voetbalclub Malaga, Abdullah ben Nasser Al-Thani. De voormalig premier van Maleisië, Mahathir Mohamad, tweette na de aanslag in Nice dat moslims ‘’het recht hebben om kwaad te zijn en miljoenen Fransen te doden vanwege bloedvergieten uit het verleden’.

Over de vraag of dat soort uitspraken tot aanslagen leiden, zal in Frankrijk ongetwijfeld nog stevig worden gedebatteerd. Wat in ieder geval tot aanslagen leidt, zijn aanslagen: in Sartrouville werd woensdag een mogelijke terreurdaad verijdeld nadat de vader van de potentiële dader de politie had ingelicht. Zijn zoon wilde ‘net als in Nice doen’.