Zal ‘oorverdovende stilte’ Veiligheidsraad voortduren?

Wat stelt de Veiligheidsraad van de VN nog voor? Het hoogste orgaan van ’s werelds grootste organisatie zwijgt als het graf tijdens deze coronacrisis. Het voorstel van VN-chef António Guterres voor een wereldwijd staakt-het-vuren gedurende de pandemie zorgt voor enorme verdeeldheid. Deze week worden koortsachtige pogingen gedaan om alsnog een resolutie door de Veiligheidsraad te loodsen.

Een eerste resolutie voor een wereldwijd staakt-het-vuren, nodig voor een efficiënte bestrijding van corona, strandde vorige maand door toedoen van wat oud-minister Bert Koenders (Buitenlandse Zaken, PvdA) ‘concurrerende grootmachten’ noemt: de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad, die elk beschikken over een vetorecht.

De Verenigde Staten stonden erop dat de term ‘Wuhanvirus’ in de tekst zou staan, tot grote ergernis van de Chinezen. Rusland op zijn beurt wilde Syrië niet dwingen tot het ophouden met geweld tegen de rebellen. China stond op een verwijzing naar de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), een VN-agentschap dat lof had voor de manier waarop het land corona bestreed – tot irritatie van de Amerikaanse president Donald Trump. Groot-Brittannië legde zich neer bij de Amerikaanse obstructie; de Britten hopen na de Brexit immers op een lucratieve handelsdeal met de VS.

Het vijfde permanente lid van de Veiligheidsraad, Frankrijk, doet nu een nieuwe poging de ‘oorverdovende stilte’ ( zoals een Duitse diplomaat in New York zei) te doorbreken. Samen met Tunesië heeft het een nieuwe resolutie opgesteld, waarin een wereldwijd-staakt-het vuren alsnog wordt omarmd. Om de Amerikanen tegemoet te komen wordt de strijd tegen terrorisme –denk bijvoorbeeld aan Afghanistan – daarvan uitgezonderd. Het ‘Wuhanvirus’, Trumps favoriete term, komt in de uitgelekte tekst niet voor.

Gebrek aan leiderschap

Maar diplomaten in New York zijn ook over de kansen van deze resolutie somber: ‘Vooral de VS en China staan lijnrecht tegenover elkaar.’ 75 jaar na de oprichting van de Verenigde Naties, in wat een jubileumjaar met een feestelijk tintje had moeten zijn, is de VN-top zich pijnlijk bewust van de eigen onmacht. ‘Komen we sterker en beter toegerust uit de coronacrisis?’, vroeg secretaris-generaal Guterres zich af. ‘Of leidt de pandemie tot nog groter wantrouwen?’ Hij is pessimistisch: ‘Het ontbreekt aan leiderschap. Het is duidelijk dat de internationale gemeenschap verdeeld is op een moment dat eenheid meer nodig is dan ooit’.

Koenders noemt het ‘een blamage, een dramatisch dieptepunt’ dat de Veiligheidsraad er niet in slaagt de huidige pandemie te bestempelen als een bedreiging van de vrede en veiligheid in de wereld. ‘Zaligmakend zijn resoluties van de Veiligheidsraad niet’, aldus de oud-minister. Maar als leidinggevende bij VN-missies in Afrika heeft hij wel ervaren hoe belangrijk zulke uitspraken zijn. In 2014 lukte dat nog wel bij een uitbraak van ebola in westelijke Afrika. Het was de eerste en enige resolutie van die strekking.

Koenders stond destijds aan het hoofd van de VN-vredesmissie Minusma in Mali. ‘De resolutie maakte een verschil.’ Koenders en andere betrokkenen zagen dat internationale hulp op gang kwam en dat landen in West-Afrika nauwer gingen samenwerken om ebola het hoofd te bieden. Ook kregen hulpverleners gemakkelijker toegang tot getroffen gebieden.

‘De Veiligheidsraad is gekaapt door de landen met een vetorecht die lak hebben aan de multilaterale wereld als het hun zo uitkomt’, zegt Han ten Broeke, verbonden aan het Haagse Centrum voor Strategische Studies. Internationale samenwerking en solidariteit, de waarden die ten grondslag liggen aan de oprichting van de VN na de Tweede Wereldoorlog, zijn immers ver te zoeken.

America First

President Donald Trump heeft volgens het voormalige VVD-Tweede Kamerlid Ten Broeke met zijn ‘America First’- politiek ‘een versneld verval van de Amerikaanse macht ingeluid’. Trump heeft weinig op met de VN; hij staakte de financiering van enkele VN-instanties, waaronder de WHO nog tijdens de huidige pandemie. China probeert, ook met geld, het machtsvacuüm op te vullen.

Groot is het verschil met de Amerikaanse houding tijdens de ebolacrisis in 2014, memoreert Ko Colijn, verbonden aan het instituut Clingendael. ‘President Barack Obama wilde een voorbeeldige wereldleider zijn. Op de militaire academie zwaaide hij 5.000 Amerikaanse mariniers uit die werden uitgezonden naar West-Afrika’. De huidige situatie omschrijft Colijn als ‘wereldwanorde’.

Colijn noch Koenders, die destijds de Amerikanen welkom mocht heten, gelooft dat de pandemie het einde van de VN-Veiligheidsraad inluidt. Colijn: ‘De competitie tussen grootmachten legt het multilateralisme tijdelijk plat. Ik denk dat de Veiligheidsraad de crisis overleeft, zij het met Chinese ‘aanpassingen’. Verreweg de meeste veto’s zijn door de kemphanen van de vorige ‘orde’ uitgesproken – de VS en achtereenvolgens de Sovjet-Unie en Rusland – in totaal zo’n 200. China torpedeerde nog geen 20 keer een resolutie, al zie je dat aantal nu stijgen.’

Koenders stelt dat de VN, ‘die in heel zwaar weer verkeren’, al eerder ten onrechte ‘opgegeven zijn’. Maar het is nu wel erop of eronder, meent de oud-minister, die een groeiende rol voor de Europese landen in en buiten de Veiligheidsraad ziet weggelegd. ‘Anders is het gepraat over een geopolitiek Europa holle retoriek.’