'Yrrah maakte van zijn moordkuil een hart'

Komt een man bij de (gevangenis)dokter, rukt die hem zijn tong uit. De grond bezaaid met andere tongen. Als een veertig jaar oud beeld, zoals dit van tekenaar Yrrah, nog scherp en actueel is, heb je als cartoonist iets erg goed gedaan.

Ik denk nog wel eens aan Yrrah (Harry Lammertink) en diens bijtende wereldbeeld dat eind jaren zeventig opsteeg uit mijn Ryam-schoolagenda (en later uit Vrij Nederland, toen nog verplichte kost).

Dankzij Peter van Straaten leeft de herinnering op. Slot Zeist herbergt (tot 28 maart) een dubbeltentoonstelling van hem en zijn oude collega en vriend (overleden in 1996). Een feest van herkenning.

De overeenkomsten treffen, maar ook de verschillen. Waar Van Straaten met beeld en tekst ons een lachspiegel voorhoudt, van ons eigen gehannes met drank, liefde en andere alledaagse beslommeringen, is de lach bij Yrrah altijd grimmig. In zijn perfectionistische tekeningen (over liefde, dood, religie en oorlog) ontbreekt het woord, evenals ogen. Zijn vrouwen zijn angstaanjagend kolossaal, Rubens ver voorbij. Ze overvallen je door het kikkerperspectief.

De tragikomische taferelen van Van Straaten spelen zich grotendeels af in café, kantoor en bed. Yrrahs inktzwarte werk is doordrenkt van zelfmoord: het wemelt van de mannen die zichzelf (willen) ophangen, op het podium van een leeg theater of in een bos vol omgezaagde bomen. Daarmee raakt Yrrahs wereld aan het universum van André Franquin. De geestelijk vader van de humoristische luiwammes Guust Flater verraste in zijn album Zwartkijken met grillige angstbeelden vol marteling, dood en verderf.

Geen vrolijke jongens, die grappenmakers. Zoals schrijver Adriaan Morriën zei over Yrrah: 'Hij maakte van zijn moordkuil een hart'.

'Een leuke grap vond hij te gemakkelijk: dat wordt al gauw een mop', herinnerde Theun de Winter zich zaterdag Yrrah in Slot Zeist. Daar hangt Yrrahs beruchte zwangere non uit 1976, het enige werk dat niet te koop is. De zwarte non loopt in de kerk weg van een naakt Christusbeeld. ARP-leider Willem Aantjes zegde er zijn VN-abonnement om op, Dries van Agt dreigde met rechtsvervolging. Zij dachten dat Yrrahs Jezus haar bezwangerd had, in werkelijkheid was de prent een bijtend commentaar in de toen heersende abortusdiscussie.

De cartoon is terug. Maar wie is er nog Charlie? Het Franse satirische weekblad Charlie Hebdo maakte het zijn sympathisanten vorige week weer moeilijk, nu met een prent over de 3-jarige Syrische drenkeling Aylan Kurdi. 'Wat zou er van hem geworden zijn als hij groot was?' Het antwoord van tekenaar Riss (Laurent Sourisseau): een Keulse kontenknijper.

De tegenreactie volgde spoedig op Facebook: het jongetje Aylan op zijn buik in de branding, in zijn rug steekt een tekenpen met daarop 'Charlie Hebdo'.

Satire is op z'n best wanneer die niet door iedereen wordt begrepen.

undefined

_{Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.}