Transition TwentiesDe laatste sigaret
Wordt dit het decennium waarin roken de genadeklap krijgt?
De komende jaren belandt roken nog verder in het verdomhoekje, al blijft de tabaksindustrie een geduchte tegenstander.
Roken in het vliegtuig, roken achter het bureau op kantoor, roken in het café. Niet eens zo heel lang geleden was dat de normaalste zaak van de wereld. Maar de afgelopen pak ’m beet 25 jaar verliest de sigaret in Nederland aan terrein, door rookverboden en ander ontmoedigingsbeleid.
Extreem verslavend en extreem dodelijk, die twee eigenschappen maakt sigaretten tot een van de grootste killers die de mens heeft uitgevonden. Op een ranglijst met ‘hoe verslavend is dit middel?’ zetten experts tabak al eens op de derde plek, na heroïne en crack.
Tel daarbij op dat een op de twee rokers – sommige studies komen zelfs uit op twee op de drie rokers – sterft aan zijn verslaving en het is duidelijk: de sigaret zijn we liever kwijt dan rijk.
Wordt dit het decennium waarin roken de genadeklap krijgt? Een blik op de grafieken lijkt in eerste instantie een positieve trend te tonen. In de meeste landen daalt het percentage rokers. Rookten in Nederland in 1958 nog 6 op de 10 mensen, inmiddels is dat minder dan 3 op de 10. Ook voor de toekomstige generaties rokers bewegen de lijnen de gezonde kant op. Stak in 2001 nog 13 procent van de scholieren in Nederland elke dag een sigaret op, nu is dat volgens het Trimbos Instituut minder dan 2 procent.
De komende jaren belandt roken nog verder in het verdomhoekje, zo sprak het kabinet af met tal van partijen in het zogeheten preventieakkoord. De prijs van een pakje sigaretten gaat volgend jaar met 1 euro omhoog, en stijgt mogelijk zelfs tot 10 euro in 2023. Vanaf komend jaar mogen supermarkten sigarettenpakjes niet meer in het zicht leggen en ligt de tabak in neutrale verpakkingen, waardoor merken zich niet meer kunnen onderscheiden met aantrekkelijke logo’s en kleuren. Een jaar later verdwijnt reclame aan de voorgevel. Bovendien wordt het rookverbod uitgebreid naar kinderboerderijen, speeltuinen en sportverenigingen.
Floris Italianer, voorzitter van de Alliantie Nederland Rookvrij, een van de hoofdrolspelers achter de anti-rookmaatregelen in het preventieakkoord, heeft nog veel meer op zijn verlanglijstje staan. ‘Om maar wat te noemen: de prijs voor een pakje mag van mij snel naar 20 euro. Verder zouden supermarkteigenaren hun verantwoordelijkheid kunnen nemen door samen af te spreken sigaretten helemaal uit de schappen te halen. Het personeel heeft zelf kinderen, er werken daar tienduizenden scholieren achter kassa’s en als vakkenvuller. Supermarkten zitten in een unieke positie om samen een stap te zetten die onvermijdelijk is.’
Alles wijst erop dat het ontmoedigingsbeleid dit decennium zal doorzetten. Maar ook Italianer weet: de tabaksfabrikanten gooien niet zomaar de handdoek in de ring. Het percentage rokers wereldwijd mag dan dalen, vanwege de bevolkingsgroei blijft het aantal klanten op de planeet naar verwachting ook de komende jaren schommelen rond de 1,1 miljard. Sommige ontwikkelingslanden gelden zelfs als groeimarkt.
Zo blijven tabaksfabrikanten miljarden genereren en zullen ze alles uit de kast halen om hun machtspositie te behouden of zelfs te versterken.
Een voorbeeld van hoe de tabaksindustrie daarbij te werk gaat, kwam afgelopen jaar naar boven toen de Britse tabaksfabrikant Imperial Tobacco Benelux het GroenLinks-Kamerlid Paul Smeulders benaderde voor een baan als ‘public affairs manager’. Smeulders maakte een opname van het gesprek met de recruiter en verspreidde die om te laten zien hoe de tabakslobby te werk gaat.
Smeulders: ‘Ik ben zelf heel kritisch ten opzichte van de tabaksindustrie. En mijn partij is dat ook. Is dat dan geen bezwaar voor zo’n functie?’
Recruiter: ‘Je zit bij GroenLinks, toch?’
Smeulders: ‘Zeker.’
Recruiter: ‘Dat maakt het juist interessanter.’
De tabaksindustrie heeft bovendien een flinke vinger in de pap bij de manier waarop gemeten wordt hoeveel teer en nicotine sigaretten bevatten. Vertegenwoordigers van het RIVM en de NVWA zaten jarenlang in commissies te vergaderen over meetmethoden met liefst acht afgevaardigden van de tabaksindustrie. De invloed van de tabakslobby is te groot, concludeerden de overheidsinstanties vorig jaar en stapten uit de commissies.
De sigaret uit beeld houden als ‘cool’ lukt ook maar matig. Het aantal scènes waarin acteurs roken in populaire Netflix-series als Stranger Things verdrievoudigde zelfs in één seizoen, ontdekte antitabaksorganisatie The Truth Initiative. (Netflix belooft beterschap voor series in de categorie ‘geschikt voor kinderen van 14 jaar en jonger’.)
En alcohol?
Heb je ooit alcohol gedronken? Antwoordden in 2007 nog 9 op de 10 zestienjarigen ‘ja’ op die vraag, inmiddels zijn dat er 7 op de 10. Het afgelopen decennium daalde het besef in dat alcohol relatief schadelijk kan uitpakken voor jongeren, omdat hun hersenen nog volop in ontwikkeling zijn. Sinds 2014 mag er alleen alcohol verkocht worden aan jongeren vanaf 18 jaar. Ook bij volwassenen daalt in Nederland – en ook in Europa – het alcoholgebruik gestaag. In Zuidoost-Azië zijn ze juist meer liters gaan drinken, in India zelfs 37 procent meer in zeven jaar.
En dan is er nog de e-sigaret. Tabaksfabrikanten presenteren die graag als een ‘gezonder’ alternatief voor verstokte rokers die niet van hun verslaving af kunnen komen, maar ondertussen boren ze met de hip vormgegeven staafjes en reclames die de jeugd aanspreken ook een nieuwe markt aan.
En wiet?
Het aantal cannabisgebruikers in Nederland is door de jaren heen behoorlijk constant: zo’n 1 procent gebruikt dagelijks of bijna dagelijks. In de meeste landen is cannabis illegaal. Zo kun je in Hongarije twee jaar celstraf krijgen voor het bezitten van cannabis, zelfs als het voor medisch gebruik is. Sommige staten in de Verenigde Staten daarentegen treden juist minder hard op tegen cannabis dan voorheen. Het aantal wietgebruikers wereldwijd steeg in de periode 1998-2017 met 30 procent, aldus het laatste World Drug Report van de United Nations Office on Drugs and Crime.
In Nederland experimenteerden al meer jongeren met een e-sigaret dan met de ouderwetse peuk. In de Verenigde Staten is zelfs sprake van een nieuwe epidemie van nicotineverslaafden. In 2017 hadden ruim 2 miljoen scholieren de afgelopen dertig dagen ‘gedampt’, een jaar later waren dat er al 3,6 miljoen. Het gezaghebbende medisch tijdschrift The Lancet schrijft bezorgd over de marketingtechnieken bij e-sigaretten. ‘Advertenties met jonge, aantrekkelijke modellen, sponsoring van sportevenementen en feestjes, productplacement en betalingen aan socialmedia-influencers zijn opvallend vergelijkbare technieken die eerder werden gebruikt door de sigarettenindustrie.’
Italianer: ‘Makers van e-sigaretten mogen nu nog smaakjes toevoegen die juist jongeren extra lekker vinden. En de apparaatjes mogen er nog hip en aantrekkelijk uitzien. Wij maken ons hard om e-sigaretten precies dezelfde behandeling te geven als de gewone sigaret: de prijs verhogen, verkooppunten verminderen, rookverboden uitbreiden, het product zo onaantrekkelijk mogelijk maken, continu waarschuwen voor de gezondheidsgevaren.’
In het akkoord dat Italianer sloot met het kabinet en maatschappelijke organisaties staat de ambitie dat in 2040 geen enkele jongere in Nederland meer rookt. Italianer: ‘En dus ook geen e-sigaret. Hoewel dat een positief toekomstbeeld is, heb ik moeite om die ‘2040’ in de mond te nemen. Veel te ver weg. Het moet sneller.’
Jaren 20: Weg met die drank!
Bier, wijn, whisky; vanaf januari 1920 mochten Amerikaanse winkels en kroegen het niet meer verkopen. De drooglegging kwam tot stand na een krachtige lobby van onder meer religieuze groeperingen, de vrouwenbeweging en gezondheidsorganisaties. Allemaal hadden ze het gehad met zuipschuiten en alcoholgerelateerde problemen zoals geweld. De drooglegging werd geen klinkend succes. Wie wilde blijven drinken, schakelde over op illegale brouwsels. Gangsters als Al Capone bouwden hun imperium op. Vanaf 1933 maakten de Amerikanen een einde aan de landelijke drooglegging, al volgden sommige staten pas later.
Lees hier meer van de serie Transition Twenties
Zelfrijdende auto? Rij nog maar even zelf
Reken niet te veel op de grote revolutie van de zelfrijdende auto. Evengoed zal er genoeg veranderen.
Insectenburgers maken weinig kans, maar wat gaan we wel eten in de jaren twintig?
De kansen voor kweekvlees, vegan ribs, puree uit de printer, ‘functional foods’ of – veel verder weg – brandnetels.
Gaan we nu eindelijk van vrouwelijke kunstenaars houden?
Eeuwenlang – ook, of nee: júíst in de 20ste eeuw – zijn vrouwelijke kunstenaars doelbewust genegeerd, verzwegen, niet op waarde geschat. Nu is alles anders, toch? Wat hebben de jaren twintig voor hen in petto?
Hoe een pleister de zorg op stelten zette – en misschien weer gaat zetten
Een slimme pleister kan helpen de zorg van het ziekenhuis naar thuis te verplaatsen. Daarbij moeten nog wel de eenvoudigste dingen worden uitgevogeld.
Van massamedicijn naar maatwerk: de precisiegeneeskunde rukt op
De patiënt van de toekomst zal steeds vaker een doelgericht geneesmiddel krijgen. Aan dat precisiewerk hangt wel een stevig prijskaartje.
Contant geld wordt schaars en dat is niet zonder risico
Cashloos betalen maakt de afhankelijkheid van de commerciële banken groter. Om een crisis te voorkomen zijn alternatieven gewenst. Zoals direct digitaal geld van de centrale bank.
Ongemakkelijke vragen bij de (langverwachte) doorbraak van virtual reality
Als virtual reality het komende decennium eindelijk doorbreekt, zijn er ongemakkelijke vragen te beantwoorden. Want ‘virtuele’ betasting kan akelig echt voelen.
In de jaren twintig zal vooral het liberale element van de democratie onder druk komen te staan
De schaduw van de vorige jaren twintig valt vaak over het hedendaagse debat, met populisten als nieuwe fascisten.
Wie hip wil zijn in de twenties, hult zich in dikke, duurzame, donkerbruine capes
Hoe lopen we er het komende decennium bij? Moderedacteur Cécile Narinx voorziet veel dikke, wijde, donkerbruine kleding vol technologische snufjes. En, verrassing: draagschaamte wordt een ding.
Interview Klaas van Egmond: ‘We moeten naar een stationaire economie’
Meer materiële groei kan de aarde niet aan, waarschuwt Klaas van Egmond. Besef hiervan moet leiden tot een herziening van het financiële bestel, hoopt de hoogleraar milieukunde. ‘Alle problemen die we nu hebben, hebben te maken met gebrek aan bewustzijn.’
