Wilt u liever meer zorg of een zak met geld?

Het regende onophoudelijk, er gingen almaar mensen dood, lieve vrienden belden dat ze uit elkaar gingen en ik las Sterfelijk zijn van Atul Gawande. Tip: vermijd dat boek als je stemming al enigszins herfstig is. De vlot schrijvende chirurg Gawande vraagt zich af hoe geneeskunde ons levenseinde kan verbeteren. Artsen zijn vooral bezig met levens redden, maar wat kunnen ze doen als er niets meer te redden valt? Hoe zorg je ervoor dat iemands laatste maanden zo mooi mogelijk zijn?

Gawande schetst een ontluisterend beeld van ouder worden. In het hoofdstuk met de veelzeggende titel 'Dingen vallen uiteen' beschrijft hij hoe in de loop der jaren tanden verzachten, longcapaciteit afneemt en hersenen krimpen. Een van de meest ontluisterende details is hoe bij ouderen hun hoofd naar voren kantelt doordat hun ruggengraat kromt. Een man van 87 beschrijft dat het, als hij recht naar voren kijkt, voelt alsof hij naar het plafond kijkt. Wat eten nogal lastig maakt; probeer zelf maar eens te eten met je gezicht naar het plafond. Het is dus niet zo gek dat tachtigplussers zich bij elke maaltijd wel een paar keer verslikken. Nee, Sterfelijk zijn is geen opbeurend boek, en dit gaat alleen nog maar over relatief kleine ongemakken.

Vervolgens beschrijft Gawande hoe de hulp aan ouderen op allerlei fronten tekortschiet en hoe ongelukkig veel bewoners van verzorgingshuizen zijn. Hij concludeert: 'Je zou denken dat mensen in opstand zouden zijn gekomen. Je zou denken dat we de verzorgingshuizen zouden hebben platgebrand.' Maar dat alles is niet gebeurd. Volgens Gawande omdat het ons aan verbeelding ontbreekt om andere oplossingen te bedenken.

Toevallig hoorde ik diezelfde week een onorthodox voorstel over terminale zorg bij Freakonomics: een wekelijkse podcast over economie. De aflevering 'Are You Ready for a Glorious Sunset?' (Bent u klaar voor een schitterende zonsondergang?) gaat over hoeveel zorg je nog moet willen aan het eind van je leven. Concreet vraagt een luisteraar waarom verzekeraars geen bonus uitkeren aan terminale patiënten die verdere behandelingen weigeren. Kan de verzekeraar het bespaarde geld dan niet delen met de verzekerde? Zo kun je aan het eind van je leven kiezen: of nog een hele reeks behandelingen, of een zak geld voor bijvoorbeeld een laatste wereldreis of als mooie erfenis voor de nabestaanden.

In het programma volgt een levendige discussie waarbij het plan zowel harteloos als geniaal wordt genoemd. Iemand zegt dat 60 procent van het totale zorgbudget naar zorg in de laatste twaalf levensmaanden gaat, een percentage waarvan ik nogal schrik (en wat later moeilijk te verifiëren blijkt). Voor Nederland schatten experts deze kosten lager: rond de 13 procent van het totale zorgbudget gaat naar terminale zorg. Dat is nog steeds een flink bedrag: het laatste levensjaar is ruim tien keer zo duur als elk ander jaar. In Freakonomics waarschuwt een arts echter dat veel geld uitgeven niet betekent dat je daar ook veel geld kunt besparen. Een deel van de terminale zorg is broodnodig en kostbaar.

Maar toch, wat zou je zelf doen? Meer behandelingen of een groot bedrag opstrijken? Het is het soort dilemma waarover je eindeloos kunt filosoferen. Dit alles bevestigt precies wat Atul Gawande schrijft. We denken liever niet echt na over ouder worden en de onvermijdelijke gebreken die daarbij horen. In plaats daarvan speculeren we maar over wat wij zouden doen in een abstracte en volkomen hypothetische situatie.