Wij zijn zelf het probleem

Dat links dolgraag het monopolie op een uitbundig uitgevente vorm van morele verontwaardiging wil behouden, blijkt uit het artikel 'Conservatieven, meer analyse graag!' van de jeugdige senator Ronald van Raak (Forum, 12 november). Hij schreit hete krokodillentranen over de vermeende recente bekering van de Nederlandse conservatieven tot een vorm van populisme die tot een ontwrichting van de samenleving zal leiden.

Nu bevat het artikel van de SP'er ook lichtpuntjes. Voor een politicus die zijn vorming uit het boekje van Mao en ander socialistisch onheil heeft geput, moet het diep schrijnen te erkennen dat de problemen achter het moslim-extremisme niet van sociaal-economische aard zijn. Maar de bekering van de SP'er tot de werkelijkheid is nog lang niet voltooid, en de armoede van die onvoltooide bekering blijkt vooral uit zijn poging tot een diepzinnige analyse van de ontwrichting van de samenleving.

Die ontwrichting zou dreigen zolang conservatieven hun 'populistische' kritiek op 'de' islam blijven uitdragen. Met hun visie op 'cultuur' in het algemeen en de islamitische in het bijzonder, hun flirt met Samuel Huntingtons Clash of Civilizations, en hun dreigen met een 'strijd' tegen 'de' islamitische cultuur (welke conservatief heeft dat trouwens gedaan?), voelen Mohammed B's zich buitengesloten en wordt vrees een self-fulfilling prophecy.

Ik ben bang dat de angst van Van Raak voor een ontwrichting van de samenleving volledig ongegrond is, omdat de Nederlandse samenleving al ontwricht is. Dat dit alles te maken heeft met de nonchalance en nateit van de dames en heren die het hier de afgelopen decennia voor het zeggen hebben gehad, lijkt mij onweerlegbaar. De heer Van Raak rept van onderbuikgevoelens en wie denkt dan niet terug aan een van de grote debatten tussen Bolkestein en Wallage, waarin Wallage de VVD'er hetzelfde verweet? En wie heeft er nu gelijk gekregen in zijn analyse van en kritiek op de 'multiculturele samenleving'? Ik begrijp werkelijk niet hoe links die morele verongelijktheid durft vol te houden.

De 'nonchalance en nateit' waarover ik het had, hebben niet uitsluitend maar wel vooral betrekking op onze omgang met onze constitutionele erfenis. Dat ik eerder heb gesproken over de voorwaardelijke toegang tot rechten en vrijheden, en over beschaving als vooronderstelling van burgerschap, roept Van Raaks verontwaardiging op. En dat verontrust mij nu weer. Die verontwaardiging, berustend op een onthutsend onbegrip, is natuurlijk het beste bewijs van die nonchalance.

Wat ik daarover heb gezegd, heb ik steeds gedaan onder verwijzing naar een brief van George Washington aan de joodse gemeente van Newport, Rhode Island, uit 1790. Rabbi Moses Sexias leider van een groep mensen die de vervolgingen op het Iberisch schiereiland waren ontvlucht had Washington gevraagd of ook de joodse gemeenschap zou delen in de rechten en vrijheden die kort daarvoor in de Amerikaanse constitutie waren vastgelegd. Natuurlijk, antwoordde Washington, gelden die voor iedereen. De regering van de Verenigde Staten vraagt alleen wel van alle inwoners dat zij zich zullen gedragen als good citizens. Wie rechten en vrijheden geniet, moet ze ook verdienen.

Daaruit de conclusie te trekken dat conservatieven moslims zouden willen vertellen dat zij niet bij onze samenleving horen, getuigt van een gevaarlijke vorm van onbenul. De enige conclusie die ik er zelf aan heb verbonden, is dat wij in debat moeten (want daarvan is tot op heden aupt nog geen sprake geweest) met een intellectuele voorhoede van de moslimgemeenschap in Nederland over deze vraag naar goed burgerschap en de juiste omgang met rechten en vrijheden.

De koran immers pretendeert ook goddelijk gepireerde wetgeving voor de inrichting van de burgerlijke samenleving te bevatten. Een scheiding tussen religieus en wereldlijk recht een van de verworvenheden van de democratische rechtsstaat staat met deze notie op gespannen voet. En dus zou je willen weten hoe een groeiende minderheid die aan deze cultuur en aan dit geloof haar identiteit ontleent, en zichzelf eigenlijk alleen vanuit een meerderheidspositie kan begrijpen, over goed burgerschap, over seculier recht en over de rechten van minderheden denkt. Of 'andere Mohammeds' zich 'als vanzelf' tot de politieke islam aangetrokken zullen voelen, weet ik niet. Maar een vorm van islam die zich in onze rechtsstaat voegt, zal zeker niet 'als vanzelf' tot stand komen. En het politieke instrumentarium is op dit punt ontoereikend. Het vraagt om debat, scherp en eerlijk, maar altijd respectvol. De tijd dat grove taal nodig leek om aandacht te vragen voor een probleem dat iedereen nu onder ogen ziet, ligt immers achter ons.

Ik kan me niet aan de indruk dat dit debat waar het mijns inziens in de kern om gaat, hoe academisch het misschien ook oogt nog helemaal niet gevoerd is. En dat is onze schuld, omdat we noties over goed burgerschap in een nihilistische cultuur van vrijheid-blijheid hebben verkwanseld en helemaal niet meer wisten waarin nieuwkomers moesten integreren toen we schoorvoetend tot de conclusie waren gekomen dat integratie toch wel nodig was. Vanuit dit perspectief is de islam dus niet het probleem, maar zijn wij het zelf.

Als je dat om wat voor reden dan ook goed uitkomt, kun je ervoor kiezen dit standpunt 'populistisch' te blijven noemen. Maar als je dat doet, ben je uitsluitend geeresseerd in diskwalificerende dooddoeners, die in het debat neerkomen als een lekke bal in een zandbak.