ANALYSE
Wie redt eilandjes van de opwarming?
Het is lastig te zeggen of monstercyvloon Pam een direct gevolg is van klimaatverandering. Zeker is wel dat de toestand van laaggelegen eilandnaties in de Stille Oceaan penibel is.
Vier dagen nadat de tropische cycloon 'Pam' met snelheden van 300 kilometer per uur over Vanuatu is geraasd, is er nog veel onduidelijk. Over de materiële schade, al lijkt die groot. En over het aantal dodelijke slachtoffers, nu elf. Minder dan gevreesd, mogelijk doordat veel eilandbewoners, die al millennia met cyclonen leven, zich tijdig in veiligheid hebben kunnen brengen.
Eén ding is voor veel commentatoren wel duidelijk: dat de 'monstercycloon' Pam verband houdt met de klimaatverandering. De president van Vanuatu, Baldwin Lonsdale, legde het verband direct. Het cycloonseizoen was dit jaar heviger dan anders en dat kwam door global warming.
Nu worden extreme stormen niet door klimaatverandering veroorzaakt. Ze ontstaan door een complexe samenloop van omstandigheden. Klimaatverandering kan er hooguit toe bijdragen dat stormen extremer worden of vaker voorkomen. Maar dan nog: heeft Lonsdale een punt?
Warm zeewater
Een vaak genoemd effect van klimaatverandering is dat door de stijgende temperaturen in de atmosfeer de kans op extreme tropische stormen toeneemt. Om de simpele reden dat cyclonen, tyfoons en orkanen ontstaan boven warm zeewater. Warmte wordt afgegeven aan de atmosfeer en omgezet in windenergie. Hoe meer de oceanen opwarmen, hoe extremer de stormen, is de redenering.
Het probleem is dat de precieze relatie tussen de opwarming en tropische stormen onduidelijk is, zegt Geert Jan van Oldenborgh, klimaatonderzoeker bij het KNMI. Volgens het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, zijn er aanwijzingen dat de meest extreme tropische stormen extremer zullen worden, met hogere windsnelheden en meer neerslag, maar zeker is het niet. 'De klimaatmodellen van het IPCC zijn te grofmazig om veel over trends in dit soort stormen te kunnen zeggen.'
De impact van die extreme tropische stormen wordt sterk beïnvloed door een ander effect van klimaatverandering: de stijgende zeespiegel, onder meer door het smelten van de poolkappen. Die zeespiegelstijging, 20 centimeter in de afgelopen eeuw, maakt vooral laaggelegen eilandnaties als Kiribati en Tuvalu kwetsbaar. Veel atollen lopen nu al onder bij vloed en kusten kalven af. Ook doordat natuurlijke kustbarrières, zoals koraalriffen en mangrovebossen, door de opwarming en door menselijke activiteiten achteruitgaan.
Zeespiegelstijging
Onzekerheid is er ook over het effect van de zeespiegelstijging. Die bedraagt in dit deel van de Stille Oceaan zo'n 7 millimeter per jaar; meer dan tweemaal zoveel als het wereldgemiddelde van 3 millimeter per jaar. 'De helft van die stijging wordt dus veroorzaakt door de opwarming. Van de andere helft weten we het gewoon niet, wellicht is het natuurlijke variatie', aldus Van Oldenborgh.
Wat Pam ook is, teken van klimaatverandering of domme pech, de monstercycloon vestigt wel weer de aandacht op de kwetsbaarheid van arme eilandnaties als Vanuatu. Dat komt cynisch gezegd niet slecht uit. Er moet eind dit jaar in Parijs namelijk een nieuw mondiaal klimaatverdrag worden gesloten. Onderdeel daarvan is een fonds om de gevolgen van de opwarming voor kleine eilandstaten op te vangen, iets waar de Small Island Developing States (SIDS) al lang op aandringen. Leiders van diverse eilandnaties grepen Pam dan ook aan om die zaak nog eens te bepleiten.
'Het IPCC heeft in zijn laatste rapport gezegd dat dit soort stormen extremer worden door de klimaatverandering, en dit is al aan het gebeuren', zei klimaatonderhandelaar Ian Fry van Tuvalu dinsdag. 'Er zit evident een menselijke factor in deze cyclonen en daar moeten we wat aan doen.' Dat zal niet alleen moeten gaan om rampenbestrijding, maar ook om preventieve maatregelen, zoals kustbescherming en alarmsystemen.
Mocht dat klimaatfonds voor eilandstaten er komen, dan wil dat nog niet zeggen dat alle eilanden in de Stille Oceaan te redden zijn. Sommige atollen zijn te klein en te kwetsbaar en moeten op termijn misschien wel opgegeven worden. In die zin zou de Pacific de primeur van de eerste klimaatvluchtelingen kunnen krijgen. Nieuw-Zeeland heeft de eerste vorig jaar trouwens al geaccepteerd.
