Welke vragen beantwoordt Onderzoeksraad inzake MH17?

1) Wat is de toedracht van de ramp?

Op vrijdag 17 juli 2014 verdween vlucht MH17 van Malaysia Airlines boven Oost-Oekraïne van de radar. Het vliegtuig was op weg van Amsterdam naar Kuala Lumpur (Maleisië). Het vliegtuig stortte neer in de omgeving van het dorp Hrabove. In het gebied was een pro-Russische opstand gaande.

De resten van de Boeing 777 bevatten 'meerdere gaten en deuken', meldde de Onderzoeksraad al in september 2014 in zijn 'Rapport van eerste bevindingen'. De zichtbare schade kwam overeen met schade die 'te verwachten is wanneer een groot aantal voorwerpen met hoge energie het vliegtuig van buitenaf doorboort'. Kortom: schade door een raketinslag.

In augustus dit jaar meldde de Onderzoeksraad dat ook onderdelen zijn onderzocht die 'wellicht afkomstig zijn van een Buk grondluchtraketsysteem'. Die onderdelen werden veiliggesteld tijdens een bergingsmissie in Oost-Oekraïne en zijn in bezit van het strafrechtelijk onderzoeksteam MH17 (zie inzet) en de Onderzoeksraad.

Tijdens de presentatie vandaag op luchtmachtbasis Gilze-Rijen wordt ook de reconstructie getoond die de Onderzoeksraad heeft gemaakt van een deel van het toestel. Met de geborgen wrakstukken is een deel van de cockpit, de business class, de linkermotor en delen van de linkervleugel opnieuw samengesteld. Het gaat om een reconstructie van de buitenzijde van het vliegtuig. Luchtvaartonderzoekers hebben in februari dit jaar onderzoek gedaan naar breukvlakken en inslagpatronen.

'Uit het grote verspreidingsgebied van de brokstukken valt op te maken dat het vliegtuig in de lucht uiteen is gevallen', liet de Onderzoeksraad al eerder weten. Toch kijkt de raad ook naar alternatieve scenario's - om zeker te zijn dat die kunnen worden uitgesloten.

(Tekst gaat verder onder foto).

2) Waarom vloog MH17 over het conflictgebied?

Vooralsnog is altijd volgehouden dat de route veilig was. De Oekraïense autoriteiten hadden het luchtruim tot 9.700 meter gesloten; daarboven zou gewoon kunnen worden gevlogen. MH17 vloog op tien kilometer hoogte en ook andere vliegtuigen kozen die dag dezelfde route - het is de snelweg naar Azië.

In september 2014 oordeelde de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat Malaysia Airlines geen regels had geschonden: 'Het vliegtuig vloog langs de route en op de hoogte zoals geklaard door de verkeersleiding.' Toch ontstond er discussie. Was de route echt wel veilig? Over welke informatie beschikte Nederland? Had de overheid luchtvaartmaatschappijen moeten waarschuwen?

Het was immers oorlogsgebied. Een Nederlandse diplomate in Oekraïne hoorde enkele dagen voor de ramp van lokale autoriteiten dat er zwaar luchtafweergeschut stond opgesteld. Zij meldde dat aan de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie.

'De luchtvaartorganisaties gaven geen enkele restrictie: ICAO niet, IATA niet, Eurocontrol niet', zei Huib Gorter, directeur van Malaysia Airlines Europa, deze zomer in de Volkskrant. 'We weten allemaal dat daar militaire toestellen waren neergeschoten, maar je vertrouwt op de informatie die je krijgt van de luchtvaartorganisaties, van verkeersleiders, van de overheid.'

De Onderzoeksraad moet vandaag ook antwoord geven op de vraag wat er bekend was over de veiligheid van het luchtruim bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD). Wat doen zij concreet om de luchtvaart te waarschuwen? Hoe werken zij in geval van dreiging samen met luchtvaartmaatschappijen, luchtverkeersleiding en ministeries? Dit deelonderzoek is uitgevoerd door de Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD).

3) Waarom waren de passagierslijsten niet volledig?

Sommige nabestaanden moesten twee tot vier dagen wachten op bevestiging van de Nederlandse overheid dat hun naasten aan boord waren van vlucht MH17. Die onzekerheid maakte de ramp des te pijnlijker.

Een luchtvaartmaatschappij moet binnen twee uur na een ramp de passagierslijsten vrijgeven. Volgens Malaysia Airlines-directeur Huib Gorter is dit ook gebeurd. 'De marechaussee was hier al eerder, die hebben we de complete namenlijst meegegeven', zei hij in de Volkskrant. 'Het probleem was dat het in Maleisië niet verplicht is de nationaliteiten te registreren, dus duurde het lang voordat we wisten hoeveel landen bij deze ramp waren betrokken.'

De neergestorte Boeing had 298 inzittenden (283 passagiers en 15 bemanningsleden). Onder hen bevonden zich 196 Nederlanders. Maleisië had 43 slachtoffers te betreuren, Australië 27 en Indonesië 12. De Onderzoeksraad kijkt in zijn rapport vandaag naar de totstandkoming van passagierslijsten in het algemeen en waarom de volledige passagierslijst van MH17 niet direct beschikbaar was. De Raad doet dit ook om lessen voor de toekomst te trekken.

4) Kregen de inzittenden iets mee van de crash?

'Die raket hebben ze niet aan zien komen, maar u weet dat er iemand gevonden is met een zuurstofkapje op zijn mond? Die heeft dus de tijd gehad om dat te doen. We kunnen het niet uitsluiten. Er is niets wat we nu weten, waaruit je de conclusie kunt trekken dat het niet zo gegaan kan zijn.'

Die woorden van toenmalig minister Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken), op 8 oktober 2014 in het praatprogramma Pauw, kwamen hard aan. Tot die tijd was er vanuit gegaan dat alle 298 inzittenden direct waren overleden. Timmermans suggereerde hij dat de inzittenden mogelijk langer in leven zijn geweest. Zuurstofmaskers komen tevoorschijn als de druk in de cabine wegvalt.

Na de uitspraak van Timmermans rukten de 106 familierechercheurs onmiddellijk uit om de hen toegewezen nabestaanden van de slachtoffers bij te staan. Timmermans excuseerde zich een dag later. 'De MH17-ramp gaat me aan het hart. Ik leef enorm mee met de nabestaanden. Het laatste wat ik wil is op enige wijze hun leed verergeren.'

Wel bevestigde het Openbaar Ministerie dat er inderdaad een Australische passagier was gevonden met een zuurstofkapje om zijn nek. Alle andere passagiers droegen geen masker, meldde de recherche. Speeksel- en DNA-onderzoek door het Nederlands Forensisch Instituut had op dat moment geen verdere aanknopingspunten opgeleverd.

De ophef over Timmermans' woorden was reden voor de Onderzoeksraad voor de Veiligheid om naast de toedracht van de ramp, de omstreden vliegroute en de laat vrijgegeven nationaliteiten van passagiers - nog een vraag toe te voegen: hebben de inzittenden van toestel MH17 iets meegekregen van de crash?

Hoe de Onderzoeksraad deze vraag probeert te beantwoorden, moet vandaag blijken. De raad wilde bijvoorbeeld nog niet zeggen of daar bepaalde experts voor zijn geconsulteerd. Mogelijk geven de inhoud van de zwarte dozen (de cockpit voice recorder en de flight data recorder) uitsluitsel over die vraag.

Nabestaanden hopen dat de MH17-rapporten vandaag veel vragen zullen beantwoorden. Maar het beschikbare onderzoeksmateriaal wordt niet integraal vrijgegeven, zo heeft de Onderzoeksraad al laten weten. 'Uitsluitend informatie die nodig en relevant is om de oorzaak van het neerstorten van vlucht MH17 te verklaren, wordt opgenomen in het eindrapport.' De rest van het materiaal en de informatiebronnen zijn wettelijk beschermd en blijven geheim.