Wel of geen mondkapje? Overheden buitelen over elkaar heen

Het oplaaiend aantal besmettingen met covid-19 leidt voor het eerst tijdens de coronacrisis tot barstjes in het Veiligheidsberaad. Vanuit de 25 veiligheidsregio’s klinken tegenstrijdige boodschappen over nut en noodzaak van een (onderzoek naar) mondkapjesplicht in de openbare ruimte.

De afgelopen twee dagen lijkt de overheidscommunicatie in een warboel te zijn veranderd: de ene bestuurder denkt dat het verplicht dragen van een mondkapje op straat een bijdrage kan leveren in de strijd tegen verdere verspreiding van het coronavirus, de ander spreekt van een overdreven en niet te handhaven maatregel.

Ondertussen probeert minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) namens het kabinet verdere ophef te sussen door te zeggen dat er geen verscherpte maatregelen nodig zijn.

De Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls, voorzitter van het Veiligheidsberaad, voelt niets voor invoering van een mondkapjesplicht en denkt zelfs dat zo’n maatregel de kern van het Nederlandse beleid aantast. Hij vreest dat ‘schijnveiligheid’ met zich meebrengt dat mensen nog veel gemakkelijker de anderhalvemeternorm aan hun laars lappen.

De burgemeesters van Amsterdam en Rotterdam, Femke Halsema en Ahmed Aboutaleb, dringen er juist op aan dat het kabinet in ieder geval laat onderzoeken of zo’n mondkapjesplicht helpt in het beteugelen van besmettingen. Halsema, voorzitter van de veiligheidsregio Amsterdam Amstelland, zei donderdag dat de regio’s indachtig de noodverordening bevoegd zijn zelfstandig zo’n mondkapjesplicht in te voeren.

Vooralsnog wil ze dat niet, zei ze donderdag in haar ambtswoning. Halsema, vervroegd van vakantie teruggekeerd vanwege de snel toenemende drukte in Amsterdam, zegt wel begrip te hebben voor winkeliers die aandringen op een mondkapjesplicht nu door de drukte de kans op besmettingen groeit. Halsema, donderdag: ‘Ik wil graag het kabinet naast me hebben bij dit soort maatregelen.’

Halsema eist wel dat het kabinet ‘iets’ doet of zegt en zet de discussie op scherp: ‘Als zij beslissen dat de mondkapjes in de publieke ruimte niet nodig zijn, moet ik een hele lastige beslissing gaan nemen. Daar ga ik goed over nadenken. Luister ik naar de ondernemers in de stad of blijf ik het advies van het kabinet volgen?’

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Ontoereikend

Ook haar Rotterdamse collega Aboutaleb verwacht actie vanuit Den Haag. Op zijn minst dat er wordt ‘nagedacht’ over aanvullende maatregelen, zeker nu bijvoorbeeld blijkt dat contacten van mensen die positief zijn getest zelden gehoor geven aan de oproep in quarantaine te gaan. In Nieuwsuur zei Aboutaleb dat het hameren op naleving van de anderhalvemeternorm niet toereikend is.

In kabinetskringen leidt het toenemende rumoer over het oplevende aantal besmettingen na versoepeling van maatregelen niet of amper tot actie. Grapperhaus vindt het niet nodig dat het kabinet weer geregeld persconferenties geeft om de alertheid te vergroten, zoals een aantal fracties in de Tweede Kamer wil. Hij houdt vooralsnog vast aan de mantra dat mensen ‘waakzaam’ moeten zijn en de anderhalve meter in acht moeten nemen.

Alles bij elkaar rijst een beeld op dat het overheden en autoriteiten steeds moeilijker valt een helder, eenduidig beleid over het voetlicht te brengen. Als het om nut en noodzaak van het dragen van een mondkapje gaat, lopen de meningen in wetenschappelijke kringen zoals bekend ver uiteen. Over mogelijke effecten van een plicht en vooral de handhaving buitelen bestuurders over elkaar heen.

‘Geen eenduidig bewijs’

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) zei donderdag geen aanleiding te zien het standpunt over het dragen van een mondkapje in de openbare ruimte te wijzigen. ‘Er is geen eenduidig wetenschappelijk bewijs dat het werkt. Het belangrijkste blijft: houd afstand en vermijd drukte.’

Terwijl het weer oplaaien van besmettingen in het buitenland vaak juist tot aanvullende mondkapjesregelingen leidt, geldt zo’n plicht in Nederland alleen nog voor het reizen per vliegtuig of openbaar vervoer. Donderdag maakte reizigersvereniging Rover bekend dat driekwart van de klachten over het reizen met openbaar vervoer in coronatijd het mondkapje raakt. Het gaat er dan vooral ook om dat reizigers klagen over gevoelens van ‘onveiligheid’, omdat andere reizigers zich niet aan de plicht houden. En dat daar niet tegen wordt opgetreden.

Het handhaven van een verder reikende mondkapjesplicht ziet voorzitter Bruls van het Veiligheidsberaad als een groot probleem: ‘Dat wordt chaos.’ Hij wijst erop dat uit contactonderzoek is gebleken dat thuisfeestjes vaak besmettingshaarden zijn en vraagt zich hardop af ‘of er dan voor thuis ook een mondkapjesplicht moet komen’.

Alcoholverbod

Hoeveel haken en ogen er aan handhaving van regels zitten, blijkt ook uit ervaringen op de Amsterdamse Wallen. Burgemeester Halsema stelde donderdag voor winkels in dat gebied een verkoopverbod op alcohol in. Volgens haar zijn op straat drinkende mensen veel minder alert op de afstandsregels. Pikant detail: voor de Wallen is al in de plaatselijke verordening een verbod op drinken van alcohol op straat ingesteld. Nog maar driekwart jaar geleden meldde de door Halsema aangestelde ‘verkenner’ Ivar Schreurs dat het niet handhaafbaar is: ‘Onbegonnen werk om passanten met drank te beboeten.’

Niettemin vinden veel deskundigen dat overheden in deze crisis bijna verplicht zijn om al dan niet symbolische (of schijn-)maatregelen te treffen om de bevolking te doordringen van de ernst van de situatie. De boodschap moet herhaald worden, is de redenering. De Wetenschappelijke Adviesraad Corona Gedragsunit, een adviesorgaan voor het RIVM, werkt aan een voorlichtingscampagne, speciaal voor jongeren. Bij de nieuwe besmettingen gaat het in veel gevallen om jongeren.

Kort geding

Diezelfde gedragsunit peilt geregeld hoe mensen zelf zeggen om te gaan met de anderhalve meter en andere coronarichtlijnen. Het aantal mensen dat zich er weinig aan gelegen laat is groeiende, zo blijkt. Een groepering die dat bewust doet, Viruswaanzin, krijgt vrijdag de uitspraak te horen van de Haagse kortgedingrechter in een zaak tegen de staat.

Gedragswetenschappers vinden dat het de overheid niet past een groepering als Viruswaanzin zwijgend weg te zetten als een onbetekenende minderheid. Volgens hoogleraar gezondheidscommunicatie Bas van den Putte van de Universiteit van Amsterdam, kan de overheid het zich niet veroorloven in de zomertijd de communicatie op een lager pitje te zetten. ‘Je moet continu blijven uitleggen dat het virus in de bosjes zit.’