Weg met dualisering
Hoeveel elan ze ook hebben, in de praktijk blijken wethouders vaak tamelijk machteloos
Er gaapt een diepe wond in lokaal bestuurlijk Nederland, als we het recente jaarboek van de Wiardi Beckman Stichting – het wetenschappelijk bureau van de PvdA – over lokale democratie mogen geloven. Er zit een vrolijke pleister op, het ‘wethouderssocialisme’ genaamd. Maar daarachter bloedt en zweert het.
Verlammend
PvdA-wethouders blaken van energie en enthousiasme, en nemen de leiding in het ‘wethouderssocialisme’. Dat is een uit het interbellum stammend ‘groot project voor de emancipatie en lotsverbetering op het gebied van volkshuisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en cultuur’, aldus redacteuren Becker en Hurenkamp. Ook hebben bestuurders de verlammende angst voor betutteling afgelegd. Het woord beschavingsoffensief mag weer, constateert de Hengelose wethouder Otten monter.
PvdA-wethouders blaken van energie en enthousiasme, en nemen de leiding in het ‘wethouderssocialisme’. Dat is een uit het interbellum stammend ‘groot project voor de emancipatie en lotsverbetering op het gebied van volkshuisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en cultuur’, aldus redacteuren Becker en Hurenkamp. Ook hebben bestuurders de verlammende angst voor betutteling afgelegd. Het woord beschavingsoffensief mag weer, constateert de Hengelose wethouder Otten monter.
Maar dit elan kan een diepe wond niet verhullen. In de praktijk blijken wethouders vaak tamelijk machteloos, zo lezen we op veel plaatsen in de bundel. Anders dan hun voorgangers uit het interbellum hebben ze vaak bitter weinig greep op volkshuisvesting, onderwijs, zorg en cultuur. Terwijl ze er wel harder dan ooit op worden aangesproken.
Boosdoeners
De eerste boosdoeners van deze machteloosheid zijn schaalvergroting en verzelfstandiging. Zorg, onderwijs en volkshuisvesting staan zoveel losser van de overheid en opereren veelal na reeksen fusies op een zoveel grotere schaal dan de bestuurders zelf, dat bestuurders nauwelijks meer partij voor ze zijn. De schaalmismatch is te groot. (Weg dus met schaalvergroting en verzelfstandiging is de logische maar weinig verrassende boodschap hiervan.) Burgers en hun organisaties daarentegen opereren juist vaak op kleinere schaal zoals het dorp. Dat leidt tot een omgekeerde schaalmismatch.
De eerste boosdoeners van deze machteloosheid zijn schaalvergroting en verzelfstandiging. Zorg, onderwijs en volkshuisvesting staan zoveel losser van de overheid en opereren veelal na reeksen fusies op een zoveel grotere schaal dan de bestuurders zelf, dat bestuurders nauwelijks meer partij voor ze zijn. De schaalmismatch is te groot. (Weg dus met schaalvergroting en verzelfstandiging is de logische maar weinig verrassende boodschap hiervan.) Burgers en hun organisaties daarentegen opereren juist vaak op kleinere schaal zoals het dorp. Dat leidt tot een omgekeerde schaalmismatch.
De belangrijkste bron van machteloosheid is echter de dualisering van het bestuur. Dat is bestuurlijk jargon voor de scheiding tussen gemeenteraadsfracties en wethouders, vergelijkbaar met de scheiding tussen Kamerfracties en ministers. Raadsleden zouden voortaan net als de Tweede Kamer kritisch controle uitoefenen in plaats van hun wethouders automatisch (moeten) steunen. Dat zou de lokale politiek verlevendigen en de kloof tussen burgers en bestuur dichten, oordeelde een commissie onder leiding van staatsrechtgeleerde Elzinga in 2000. Een wetswijziging in 2002 was het gevolg.
Dualisering
Maar helaas. De dualisering is ‘een enorme mislukking’, al durft niemand dat te zeggen, oordeelt bestuurskundige Jouke de Vries. Dualisering heeft slechts geleid tot bureaucratisering en extra bestuurslagen. En tot bestuurlijke onkunde: de helft van de gemeenten heeft wethouders van buiten de raad. Soms wonen ze ook buiten de gemeente. Die afstand verzwakt hun democratische legitimatie.
Maar helaas. De dualisering is ‘een enorme mislukking’, al durft niemand dat te zeggen, oordeelt bestuurskundige Jouke de Vries. Dualisering heeft slechts geleid tot bureaucratisering en extra bestuurslagen. En tot bestuurlijke onkunde: de helft van de gemeenten heeft wethouders van buiten de raad. Soms wonen ze ook buiten de gemeente. Die afstand verzwakt hun democratische legitimatie.
Wethouders zijn minder toegerust maar moeten meer kunnen, nu hun eigen fractie vaker tegenstander is in plaats van bondgenoot. De bestuurlijke kwaliteiten daartoe ontbreken nogal eens, stelt Otten. Veel vaker dan voorheen leiden politieke conflicten tot voortijdig opstappen van raadsleden en wethouders. Over het niveau van de raadsleden is men ook al niet te spreken, nu de kans op doorstromen naar een wethouderspost is verminderd.
Dualisering, lezen we verder, ‘heeft vooral geleid tot veel verwarring en gekift over bevoegdheden’. Ze zou meer openheid brengen maar leidt tot ‘een gesloten bestuurscultuur met weinig ruimte voor kritische of eigenzinnige geluiden’. Ze leidt niet tot minder coalitiedwang. Ze verzwakt het gezag en de representatieve rol van de raad. De meest optimistische kwalificatie komt van Pieter Tops, die dualisering ‘een betrekkelijk irrelevante operatie’ acht.
Sneu
Hoe sneu. PvdA-wethouders zweren bij het wethouderssocialisme maar ze zijn te machteloos om het vorm te geven. Grote emancipatoire woorden nemen ze ook maar niet in de mond. In het boek spreken ze vooral in vage procestermen als ‘innovatie’, ‘verbinding’ en ‘zich onderscheiden’.
Hoe sneu. PvdA-wethouders zweren bij het wethouderssocialisme maar ze zijn te machteloos om het vorm te geven. Grote emancipatoire woorden nemen ze ook maar niet in de mond. In het boek spreken ze vooral in vage procestermen als ‘innovatie’, ‘verbinding’ en ‘zich onderscheiden’.
De bestuurlijke machteloosheid speelt lokale partijen in de kaart. In de verwarring en het gehakketak tussen bestuur en raad ontstaat ruimte voor raadsleden zich los van dit alles onbekommerd als spreekbuis van de burger op te werpen.
PvdA-bestuurders en intellectuelen zijn zo eerlijk het toe te geven maar het probleem speelt ongetwijfeld alom. Weg dus met de dualisering.
